مستەفا دادار
بەشی یەکەم
له بێتهۆڤن گه لێک زیاتر ، به رۆحم ئا شنای وه ڵلا
ده ئه ی ده روێش، سکاڵا یه ک له گه ڵ ڕۆحی کڵۆڵم که!
ع.گۆران
(بێتهۆڤن و زیره ک و هێمن)
بێیتهۆڤن و زیره ک، له مانگێکدا له دایک بوون!
بێتهۆڤن له سه ر ما وه زان، واته دێسامبری ساڵی 1770له شاری بۆن- ئاڵمانیا له دایک ببوو!.
له 26-3-1827وه کۆچی کرد! واته 94 ساڵ به ر له وه ی حه سه ن زیره ک، له دایک ببێت، ماڵاوایی له داری ژیان، کردوه!
زیره ک له 29-11-1921کۆتایی مانگی خه زه ڵوه ر، واته کۆتایی مانگی نوامبر، له دایک بوه!
واته مانگی له دایک بوونی بێیتهۆفن و زیر ه ک، زۆر لێک نێزیکن!
بێتهۆڤن به ر له وه ی بگاته چڵ ساڵی و به ته واوی که ڕ بێێت، به بێ پارتیسیۆن و نۆتاسیۆن،ی له به ر ده ست دا ببێت، له پشت پیانۆ داده نیشت و به بێ هه ڵیت و په ڵیت ،
گشت مێلۆ دی یه کانی ده ژه نێت!
بێتهۆڤن له شارێکی وه ک (بۆن)Bonn ئا وه دان و ڕا زا وه و مۆدێڕن و له چاو (بۆکان) ناسراو له دایک ببوو، ئۆرۆپا سه رده می چاخی زێڕین و «ڕێنێسانس»ی تێپه راندبوو،سوار چاکانی زانست و هونه ر،ئه سپه کوێتی نوێخوازی و «مۆدێڕنیته»یان ده ئا ژواند!
هونه ره جوانه کان و موزیک و جوانی سێنفۆنیاکان،گه یشتبوونه، ئه و په ڕی پله ی به رزی و ته واوی و که ماڵاتی مه خزی خۆیان ! بێتهۆڤن، به نووسین و داهێنانی، سێنفۆنی 9 کۆڕا ڵه که ی و شێعره به رز ه که ی شاعیر Schiller 1759-1805 شیللێر،(گشت مرۆڤە کان برای یه کن)! ترۆپکی چیای داهێنه رانه ی,هارمۆنیزاسیۆن و زانستی ئاهه نگسازی و کۆمپۆزیتۆری..
ئه نگاوت ومۆرکی قفڵی خۆی لێدا و کڵێڵه زێڕه که یشی، له گه ڵ خۆی برده نێو خاکینه خه ونی گرانی هەرمان !
زیره ک و هێمن و هه ژار، له ساڵێک دا له دا یک بوون،واته 1921
هێمن و زیره ک،هه ر دووکیان، منداڵی گوند و له لا دێ له دایک بوون!
هێمن له گوندی شیلاناوێ ،سه ربه شاری «سابڵاغ»مه هاباد له دایک ببوو!
زیره ک له شاری بۆکان،له دایک ببوو!
«هه ژار» له شاری »سابڵاغ» مه هاباد، له دایک ببوو!
بێتهۆڤن، وه کوو مۆتزارت و هایدن، سه فه ری زۆر نه ده کرد!
به ر هه مه کانیشی به هۆی گه نج بوونی، به هه راوی به ر هه مه کانی دوو گه وره بلیمه ته کانی موزیک، مۆتزارت و هایدن، که به ر ده وام له سه فه ر دا بوون،له بر ه و دا نه بوو!
بێتهۆڤن له بنه ماڵه یه کی مام نێوه ندی و به سه ر سه ختی له دایک ببوو و به ڕۆحێکی ڕا په ڕیویش مرد!
ئه و به هۆی باو که ئه ڵکۆڵی یه که ی، له ته مه نی 6ساڵانه ی دا، به نیوه شه وان، ده بوو له خه وی شیرین ڕاست بێته وه و وانه و ده رسی موزیک له هاوڕێ ئه ڵکۆڵی یه که ی باوکی وه رگرێت و له سه ر سه کۆ، وه ک 4 ساڵانه، لاسای بلیمه ت مۆتزارت بکا ته وه!..
بێتهۆڤن سه ڕه ڕای ئاڵۆزی و په شێوی و شه ڕ و هه نگامه ی شۆرشی فه ڕانسه و ده و رو به ری دۆخی شڵه ژاوی نێوچەکە، جێی تێدا سر ه وتنی هه بوو!
بێتهۆڤن ڕوومه تی گرژ و سه گرمه دار و ئاوڵه دار و گروێ بوو! بێ ئه وه ی Casanova و ڕاوچی ژن بێت،ناچا ره ن هەر 6مانگه ی دڵبه ر و دڵدارو گراوییه کی ، له ژیان دا، هه بوو!
بێتهۆڤن به هۆی بڵێسه ی گڕی ئه وینی بۆ شۆرشی فه رانسه و هیوا خوازی سوپاسگوزاری بۆ سه ر که وتنی سه ر کرده (ناپۆلیۆن بۆناپارت)، سیمفۆنی 3به نێوی ناپۆلیۆن ده کات!
به ڵام پاش ئه وه ی هه ڵس و که وتی ناپۆلیۆن ده گۆڕدرێت،له جیاتی کوڕی شۆرش بمێنێته وه و نه ک زاوای کۆنەپەرستی ؟!
بێتهۆڤن سه ر دێڕی پێشکێش کردنه که ی وهک پارتیتۆر ، ده دڕێنێت و نێوی ناپۆلیۆن ده ر ده هاوێت، که تا ئێستاش به Eroica ناسراوه!
زیره ک، وه ک بێتهۆڤن ڕووخساری گرژ و گروێ و زێده ئا وڵه دار بوو!
نه حه رفی هیچ مه کته بێکی خوێند بوو!
نه ئوستادێک په لی گرتبوو!
زیره ک له بنه ما ڵه یه کی هه ژارله دایک ببوو! به بێ باوکی و به باوکه واداری،منداڵی تێپه ڕ کردبوو! بێ ئه وه ی مەبەستی به د نیهادی بێت،جه ماڵ په رست بوو، به هۆی ورینگه ی شاخاوی دڵگیری، زۆر له مرۆ ڤه کان و بگره زۆر له ژنان، حه زیان له ده نگی ده کرد!
ژن له ژیانی ڕۆژانه ی دا و له گۆرانیه کانی دا ده وری گرینگ و سه ره کی ده گێڕن و هه ربۆیه ش، سه ڕه ڕای سکاڵا و بێزاری له کورد بوون و بژیو نه هه ستاندنی له هونه ر،توانی دڵی به ردینی چه ن شۆخه گه وره کچی کورد،که وی و نه رم بکات!
به س زیره ک، وه کوردێکی بێ نیشتمان، هه ستی ئۆقره ی نه ده گرت،وه ک نه مر هێمنی شاعیر، جێی نه بوو تێیدا بسرەوێ ، نا چاره ن،مه منوونی فرمێسکی گه ش،بوو!..
«جێم نییه تیا بسره وم ، خاکم به سه ربێلانه خۆم!.....هتد»
نه مر هێمن،له چه ن شوێن گله یی له نه مر زیره ک ده کات، که شێعری فرمێسکی گه شی تێک داوه و هتد
به س زیره ک به و هه موه هۆشه تیژه ی که هه یبوه و بێگۆمان تا به ر له گیرۆده بوونی سنوور به زێنی به ماده مێشک سڕکاری ئه ڵکهۆڵ،ده بینین شێعره کانی ،سه ید کامیل ئیمامی «ئاوات» نووری ڕووخساری ،واته «شه و» که بۆ بۆ بزووتنه وه ی چه کدارنه ی ساڵانی ٤٦-٤٧،واته 66-67 شۆرشگێران موعینی یه کان،داندراوه، زۆربه جوانی ئاهه نگی بۆ داناوه و به ڕه وانی له به ری کردوه!
ماویەتی...
