ناشیرین كردن‌و شێواندنی مێژوی میللەتەكەمان لەپێناوی چیدا؟

ساڵح ژاژڵه‌یی

خوێنەری ئازیز بابەتەكەم دوورو درێژە هیوادارم تاقەتی خوێندنەوەت هەبێت چونكە زۆر شتی تێدایە تا ئێستا ئاگاداری نەبون . هەموومیللەتانی دنیا لە هەر قۆناغێكدابن ، خاوەنی مێژوو خەبات و كەلتوری خۆیانن . گومانی تێدا نییە ئەومیللەتانەی سەربەخۆبون و خاوەنی دەوڵەتی خۆیانن ، جیاوازیان زۆرە لەگەڵ ئەو میللەتانەی  تا ئێستا سەربەخۆیی خۆیان بەدەست نەهێناوە بۆ نمونە وەكو ئێمەی كورد . بەڵام ئەوەی گرنگە ئەوەیە هەموو میللەتانی جیهان ئەوانەی سەربەخۆییان بەدەست هێناوەو ئەوانەشی تا ئێستا لە قۆناغی ڕزگاریدان ، شانازی بە ڕابوردوی خۆیانەوە دەكەن بە باشی و خراپیەكانیانەوە .

بە هۆی ئەوەی میللەتی كورد خاكەكەی دابەشكراوە  بە سەر چوار دەوڵەتی جیاوازو دراوسێی یەكتری و نەیانتوانێوە ببنە خاوەنی زمانێكی نوسینی یەكگرتوو،  بۆیە مێژویی وكەلتوری وكۆی ژیان و مێژوی شێوێنراوەو بە شێوەی سرۆشتی خۆی گەشەی نەكردوە و جیاوازیەكی ئێجگارزۆرلە نێوان كوردانی هەرچوار پارچەی كوردستان لە هەمووسێكتەرە جیاوازەكانی ژیان بەدی دەكرێت.

 بۆیە ئێمەی كورد لە بارودۆخێكی زۆر خراپداین و لە بری ئەوەی بەردەوام سەركۆنەی یەكتری بكەین و هەوڵی دژایەتی[D1]  و تۆڵە كردنەوە لە یەكتری بكەین ، باشتر وایە بە هەڵەكانی ڕابوردوی خۆماندا بچینەوەو سودیان لێ وەرگرین بۆ داهاتوو .  ئەم پێشەكیەم بۆیە نوسی بۆ ئەوەی لێرەوە دەرگایەك بكەمەوەو بگەڕێمەوە بۆقسەكردن لەسەر ئەوڕوداوانەی  لە ئەنجامی كارەساتی كییمیابارانی هەڵەبجە ڕویاندا من ئەو كات لەناو هەڵەبجە بوم و ئاگاداری زوربەی ڕوداوەكانم .

سەرەتا با بزانین بیرۆكەی كردنەوەی بەرەی شەڕی هەڵەبجە لە كوێوە سەرچاوەی گرت ، كە لەكۆتاییدا بەو كارەساتە جەرگ بڕە كۆتایی هات .  یەكێتی نیشتمانی كوردستان دوای ئاشبەتاڵی ساڵی 1975 بە ساڵیك لە قۆناغێكی زۆربێ هێوایی گەلی كوردا دەستی كردوە بە خەبات و تێكۆشان . سەرەتا بە مەفرەزەی بچوك و كەم ژمارە دەستی پێكرد تا كاتی شۆڕشی ئێرن و نەمانی شاو دروستبونی جمهوری ئیسلامی ،  ژمارەی پێشمەرگە زۆر نەبوە ئەرزی ڕزگار كراویش نەبوە بۆ ئەوەی بارەگای پێشمەرگەی لێ دانرێت ، بەڵكو پێشمەرگە هەر گەڕۆك بوەو لە لایەن هاوڵاتیانەوە نان و ئاویان پێدراوە .

بەڵام دوای نەمانی شاو دروستبونی جمهوری ئیسلامی و پەلاماری سەدام بۆ سەر ئێران بارودۆخەكە گوڕا . دوای ئەوە هێزی پێشمەرگە زۆر زیادی كرد ، چەندین ناوچەی ڕزگار كرد و بارەگای لێدانان و بەردەوام هێرش دەكرایە  سەرسوپای عێراق . واتە سوپای عێراقی دەبوو لە لایەك لەگەڵ سوپای ئێرانی و لە لایەكی تریشەوە لە گەڵ هێزی پێشمەرگە شەڕ بكات و بجەنگێت . گومانی تێدا نییە ئەوەش هێواش هێواش تواناكانی  سوپای عێراقی كەم دەكردەوەو بەرگەی ئەوەی نەدەگرت ، لەگەڵ دوو لایەن شەڕ بكات و بجەنگێت .

بۆیە لە كۆتایی ساڵی 1983 حكومەتی عێراقی داوای ڕێكەوتن و ئاگربەدەستی لە سەركردایەتی یەكێتی كرد . گومانی تێدا نییە كە هێزی پێشمەرگەش زۆر ماندوو ببو پێویستی بە كەمێك پشودان هەبوو . بۆ ئەوەی بزانن لە سەلێ 1984 كە شەڕەكەی نێوان پێشمەرگەو حكومەتی بەغدا وەستێنراو ئاشتی ڕاگەیەنرا ، من ئەو كاتە ئەندامی دارایی مەڵەبەندی یەك بوم  لە حاجی مامەند، یەكێتی نیشتمانی كوردستان خاوەنی 4000 چوار هەزار شەهید بوە كە زۆرینەیان كوڕانی گەنج بون .

 ئەوكاتە  پارتی لەدیوی ئێران بون و ئاگاداری هیچ نەبون . ئەوئاشتیە ساڵیكی خایاندو حكومەتی  عێراقی داواكانی كوردی جێ بە جێ نەكرد . لە ڕاستیشدا حكومەتی عێراقی  بە دڵ نیازی ڕێكەوتن و جێبەجێكرنی مافەكانی كوردی نەبوەوتەنها مەبەستی بەڕێكردنی كات بووە  كە چەند بۆی بكرێت  شەڕلەگەڵ پێشمەرگە ڕاگیرێت بۆ ئەوەی سوپاكەی بنێرێت بۆ بەرەكانی شەڕی ئێران . كاتێك یەكێتی دڵنیابوو كە بەغدا هیچ بەكورد نادات ، بڕیاری دەست پێكردنەوەی  شەڕ دراو بەداستانی دابان دەست بەشەڕ كرایەوە .

 دوای ئەوە حكومەتی عێراقی زۆر دڕندانەتر لە جاران پەلاماری هێزی پێشمەرگەی دەداوهاوڵاتیانی هەراسان كردبوو . هێزی پێشمەرگەش پێویستی بە وە هەبو بە گوڕو تینێكی زیاترەوە ڕو بەڕوی سوپای عێراق ببێتەوە . دیارە ئەوەش پێویستی بەكەرەستەی شەڕكرن هەیەو پێشمەرگەش وەكو پێویست ئەوەی لەبەردەستدا نەبوە .

لە كورتی بیبڕمەوە پەیوەندی لەگەڵ ئێران دروست بوو . ئەوان پێویستیان بە یەكێتی بوو بۆ ئەوەی بەرەیەكی شەڕ لە هەرێمی كوردستانەوە بەرامبەر بە سوپای عێراق بكەنەوە . یەكێتیش پێویستی بەهاوكاری ئێران بوو ، چونكە یان دەبوو تەسلێم بە عێراق ببین وئاڵای سپی هەڵكەین ، یان شەڕ لەگەڵ عێراق بكەین . دواجار دووەمیان هەڵبژارد. بەڵام گومانی تێدا نابێت ئێران لە ڕاهی خوادا ئەوە بۆ كورد ناكات و لە بەرامبەر ئەوەدا ئەویش داواكاری خۆی دەبێت .

 بە كورتی هەردوك لا خۆشحاڵ بون بەو پەیوەندیە . ئێران دەرگای هاوردەكردنی  چەك و تەقەمەنی بۆ یەكێتی كردەوە .  بەندە یەكەم كەس بووم  كە هێنان و گواستنەوەی چەكم پێ سپێرا لە سەردەشتەوە بۆ سەرگەڵو جاری دووەمیش هەر بۆ ناردنی چەك و تەقەمەنی لە سەردەشتەوە  بە ڕێگای قاسمەڕەش و شێنێ و بێدەلاندا بۆ مەڵبەندی سێ ، كە ئەو جارەیان من لەگەڵ مامۆستا عەبدوڵا  چوین بۆ گواستنەوی چەكەكان .  

ئەوەبوو بەو چەكانە لە نەوتی كەركوك دراو ئەوەش بوو بە مەترسی گەورە بۆسەر عێراق ودەنگدانەوەی زۆر گەورەی بە دوای خۆیدا هێنا لەسەر ئاستی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی .  دوای ئەوە حكومەتی عێراقی زۆر دڕندانەتر لە جاران پەلاماری هێزی پێشمە رگەو هاوڵاتیانی دەداو دەستی لێ نەدەپاراستن . دواجار حكومەتی عێراقی وردە وردە دەستی كرد بە وەشاندنی غازی كیمیایی و  بڕیاریان دا كەهەرچۆنێك بێت سەركردایەتی یەكێتی بگرن لە ناوچەی دۆڵی جافایەتی . حكومەتی عێراقی  پێی وابوو سەركردایەتی یەكێتی سەری مارەكەیە ، ئەگەر سەری مارەكە پان بكرێتەوە هەموو شت كۆتایی دێت . دواجار هەر واش كراو واش دەرچوو .من ڕو دەكەمە ئەوانەی ئێستا بەردەوام ڕەخنە لە یەكێتی دەگرن ، ئەگەر ئەوان لەوكاتە هەستیارەدا بەرپرسیاربونایە چییان دەكرد ؟. یان تەسلیم بون بە عێراق ،یان شەركردن تا كۆتایی جا ئەنجامەكەی هەرچۆنێك بێت .

یەكێتی بۆ ئەوەی كارێك بكات كە نەخشەكەی حكومەتی عێراقی بۆ گرتنی سەركردایەتی پۆچەڵ بكاتەوە ، بیری لەوە كردەوە  بەرەیەكی شەڕ لەدەڤەری هەڵەبجە بكاتەوە بۆ سەرقاڵكردنی حكومەتی عێراقی .لەكۆتایی ساڵ 1987  بەڕێز مامجەلال بروسكەیەكی بۆ مەڵبەندی یەك كرد  كە ئەوكات خوالێخۆشبوو قادری حاجی عەلی بەرپرسی بوو ،  لەبروسكەكەدا هاتبوو كە مامۆستا سالح بە مەفرەزەیەك و جیهازێكی ڕاكاڵەوە  بنێرن بۆ شارۆچكەی پاوە بۆ ئەوەی ببێتە كەسی پەیوەندی لەگەڵ ئێرانیەكان  بۆ چۆنیەتی كردنەوەی ئەو بەرەی شەڕە . دەست بەجێ من بەڕێكەوتم بۆ پاوەو ئەوەی دەبوو بیكەم و پێم سپێرابوو ، وەكوخۆی ئەنجامم دا .

دواجار یەكێتی و ئێران لەسەر ئەوە ڕێكەوتن كە هەڵەبجە بگرن . ئەو كاتە یەكێتی ئەوەندە لە بارودۆخێكی خراپدابوو ، ئەوەندە پێویستی بە یارمەتی ئێران بوو ، كە زۆر خۆشحاڵ بون بەوەی ئێران ئامادەیە ئەو كارە لەگەڵ یەكێتی بكات ، ئەمە لەكاتێكدایە ئێرانیش دوو ئەوەندەی یەكێتی خۆشحاڵ بوە . چونكە كردنەوەی بەرەیەكی شەڕ لەگەڵ عێراق ، باری سەرشانی سوپای پاسداران لە بەرەكانی تری شەڕ سوك دەكات .

 بەڵام دواجار ئەم هەوڵانە هیچ كاریگەرییەكیان لەسەربەتاڵ كردنەوەی نەخشەی گرتنی سەركردایەتی یەكێتی دانەناو لە سەر هێرشكردنی خۆیان بەردەوام بون .دواجاربەرنامەی گرتنی هەڵەبجە تەواو كراو لە ڕۆژی دیاریكراودا  پەلاماری هەلەبجە دراو دوایی  گیراو ئەوەش بوو بە  هۆكاری خۆش حاڵیەكە زۆر گەورە بۆ هەمومان .  بەڵام ئەوەی جێی داخە ئەو خۆش حاڵیە تەنها یەك ڕۆژی خایاندو لە ڕۆژی 16/3/1988 هەڵەبجە بە چەكی كیمیایی وێڕان كراو  پێنج هەزار كەس شەهید بون ، هەر لەو كاتەدا هێرشەكانی سەر سەركردایەتی بەردەوام بون و ئەنفال و كیمیابارانی ناوچەكانی تریش دەستی پێكرد . دوا جار حكومەتی عێراقی هەموو شوێنەكانی داگیر كردەوەو هێزی پێشمەرگەو بەشێكی  زۆریش لە هاولاتیان چونە ناو ئێرانەوە .

 تۆمەتباركردنی یەكێتی بە پلەی یەكەم لەو ڕوداوە و ئەو قسەو باس و لێدوانە جیاوازانەی كە لە بارەی ئەوڕوداوە بەردەوامە لە لە ڕۆژی كیمیا بارانی هەڵەبجە تا ئێستا كە دەكاتە 36 ساڵ . بە جۆرێك باسی تاڵانیەكانی هەڵەبجە دەكرێت ،ڕێك وەكو ئەوەی  هەموی لە لایەن هێزەكانی یەكێتیەوە ئەنجام درابێت  . هیوادارم بە وردی سەرنجی ئەمەی خوارەوە بدەن :

یەكەم :  پێشینان وتویانە : ژێركەوتن كەس خاوەنی نییە ، بەڵام سەركەوتن دایك و باوكی زۆرە . بەڕێزان هەر وەكو لەسەرەتاوە ئاماژەم بۆ كرد یەكێتی نیشتمانی كوردستان بوو دوای ئاشبتاڵی كوردو لەو بێ ئومێدیەدا  شۆڕشی دەست پێكردەوە .

 یەكێتی نیشتمانی تا دوای ئەنفالەكانیش هێزی سەرەكی بوەو ئەگەر یەكێتی نەبوایە ، هیچ هێزێكی ترنەبوە  بەتەنها بتوانێت لە گۆڕە پانەكەدا بونی هەبێت و شەڕ بكات . ڕاستە هێزی تریش هەبون ، بەڵام ئەوهێزانەش بە هۆی یەكێتیەوە بونیان هەبوە  . كەواتە یەكێتی ئەو هەموو قورسایی و بەرپرسیاریەتیەی بكەوێتە سەرشان ، بێشك توشی كێشەو تێشكان و هەڵەو كەم و كورتیش دەبێت .

پارتی كە ئێستا بە ئەمری خوا بوتە خاوەنی هەرێمی  كوردستان تا ساڵی 1986 لە سنووری گەرمیان هەر نەبون . من بەم دەستانەی خۆم نامەم نوسیوە بۆ تێپەكانی یەكێتی  كە ئەمە مەفرەزەیەكی  پارتییە دێتە ئەم سنورانەو ڕێگریان لێ مەگرن. پێش ئەوە پارتی بە ڕەسمی بە ئەندامەكانی خۆی وتوە بچن ببن بە جاش و دژی یەكێتی شەر بكەن . بیربكەنەوە پێشمەرگەی پارتی دوای 10 ساڵ هاتونە سەرحازری و  كاتێك هاتونەوە هەموو گەرمیان وقەرەداخ ئازاد كراوەو نە دڵۆپێك عەرەق و نە دلۆپێك خوێنیان نەڕشتوە . كەواتە پارتی لە خەمی ئەوەدا نەبوە كە حكومەتی عێراقی هێرش بكاتە سەر ئەو ناوچانەی  لە ژێر دەسەڵاتی یەكێتیدا بون. لە سنووری بادینانیش هەموان دەزانن كە ئەوان بۆ دەست پێكردنەوەی شۆڕش و خەباتكردن  نەهاتبونەوە ناوچەكە چونكە ئەوان پێش ساڵێك ئاشبەتاڵیان بە شۆڕشی كورد كردو ڕازیش نەبوون دوای ئەوان هیچ كەس و لایەنێك بەردەوامی بە شۆرش بدات . دەركەوت كە ئەوان تەنها بۆ دژایەتی یەكێتی گەڕابونەوە .

 دوایی دیتان چۆن كارەساتی هەكاریان ئەنجامداو دەستیان كرد بە پەلاماردان و شەهید كردنی  فەرماندەو پێشمەرگە  سەرەتایەكانی دەڤەری بادینان وەكو  مولازم  حسن خۆشناو حوسەین  بابەشێخ و  زۆری تر . كەواتە . چاوڕوانی قسەی خێریان لێناكرێت بەرامبەر بە یەكێتی و لە دڵەوە حەزیان كردوە هەموو ئەندامانی سەركردایەتی بە مامجەلال و كاك نەوشیروانیشەوە بكەن بە خەڵوز.

 تا ئەنفالە كانیش ئەنجام دران .  مەسعود بارزانی  لەسەر سنور قاچێكی لەو دیو قاچێكی لەم دیو بووە ، لە كاتێكدا سەركردایەتی كورد لە بندەستی سوپای عێراقدا بو .  هەموو هێزەكانی تری گۆڕەپانەكە تا كاتی ئەنفالەكان زۆر ڕۆڵیان لە پارتی زیاتر بوە . ئەگەر یەكێتی توانای بەرگریكردنی هەبوایەو بیتوانیایە سەركردایەتی  بپارێزێت ، سوپای عێراق بەو ئاسانیە نەیدەتوانی هەموو هەرێمی كوردستان بگرێتەوە .

پرسیار لێرەدا ئەوەیە : ئەگەر گرتنی هەڵەبجە بەوكارەساتە تراجدیایە كۆتایی نەهاتباو بە شێوەیەكی تر بوایا ، هەموو سەركەوتنەكە بۆ یەكێتی دەبوو یان دەیان كەس و لایەن خۆیان دەكردە خاوەنی ؟.  یەكێتی شەڕێ كردوە لە پێناوی پاراستنی هەرێمی كوردستان و خیانەتی نەكردوە .

 بەڵام ئەنجامەكەی ئاوا كەوتۆتەوە خۆ پێان خۆش نەبوەو لە ناچاری و لە بێدەسەڵاتیدا ئەو ڕێگایە یان گرتە بەر. پەندێكی كوردی هەیە كە دەڵێت : سەیركردنی شەڕ زۆر خۆشە ئەگەر لە دوورە سەیری بكەیت و كەسی خۆشتی تێدا نەبێت ، یان بێڵە قوڕ بەدەست خەڵكەوە ببینی زۆر سوكە ، یان ئەو كەسەی خەریكە لەئاوێكدا دەخنكێت ، هەوڵ دەدات بە چڵە پوشێكەوە خۆی بگرێتەوە . كەواتە تۆمەتباركردنی یەكێتی لەلایەن هەر كەس و لایەنێكەوە بێت ، زۆر بێ ویژدانیە. پێش ئەوەی ڕەخنە لە یەكێتی بگرێت ، تۆ خۆت بخەرە شوێنی ئەوان لەو كاتی مەینەتیەدا ئەو كات ڕەخنە بگرە .  

دووەم:  یەكێتی  تەنها نەبووە لە گرتنی هەڵەبجەدا كە پێش وەخت بەرنامەی دانابێت و ئەگەر هەڵەبەجەی گرت چی بكات و چۆن سزای ئەوانە بدات كە دزی و تاڵانی دەكەن  . هێزی سەرەكی لەگرتنی هەڵەبجەدا  سوپای پاسدارانی ئێرانی بون و ئێمە نەمان دەتوانی ڕێگری لەو هێزانە بگرین و سزایان بدەین ئەگەر دزی و تاڵانیش بكەن ؟.  هێزە كوردیەكانیش بریتی بون لە یەكێتی و سۆسیالێست وپارتی .

 من دەپرسم و بە ویژدانەوە وەڵام بدەنەوە ، لەكاتێكدا هەلەبجە كیمیا باران كراو دەرگای  ئەو هەموو دوكان و بازاڕو مالانە كراوەتەوەو هەرچی هەیە كەوتۆتە بەرچاو ، ئەمە لە كاتێكدایە هەرچی كوچەو كۆڵانیش هەیە پڕبوە لە لاشەی مردوی ژن و پیاو گەورەو بچوك و مناڵ و گیانداران چۆن دەتوانرێت ڕێگری لە تاڵانی و دزیكردن بگیرێت لە بارودۆخێكی ئاوادا لەگەڵ بونی ئەو هەمووهێزە جیاوازانە ، كە دەیان و سەدان خەڵكی چاوچنۆك و چاو برسی و بێ ویژدانیان تێدایەو چاوەڕوانی ڕۆژێكی ئاوان .

گومانی تێدا نییە یەكێتی نە دەتوانێت و نە بۆشی هەیە لە كاتێكی ئاوادا سزای پێشمەرگەی لایەنەكانی تر بدات . من بە وێژدانەوە دەتوانم بڵیم هێزەكانی یەكێتی لە سەرەتاوە لە هەموو هێزەكانیتر باشتر بون . من خۆم سزای زۆر پێشمەرگەی یەكێتیم داوە تا ئاستی بەندكردن .

بەڵام دوایی ئەوانیش لە كۆنتڕۆڵ دەرچون ونەمان دەتوانی وەكو پێویست ڕێگریان لێ بكەین  . بەشێكی زۆری پێشمەرگەی یەكێتی هەر خەڵكی هەڵەبجەو دەڤەری هەڵەبجە بون . ئەگەر ڕێگرێت لێ بكردنایە نەچنە ناو شارەوە ، بۆیان هەبوو لێمان تۆڕە ببن و پیمان بڵێن ، ئێمە كەس و كارمان شەهید بون ڕێگامان ڵێ دەگرن  بە دوایاندا بگەڕێین .

باشە ئەگەر ئەو بەناوی گەڕان بە دوای لاشەی كەسوكاریان بچن تاڵانی بكەن ، دەتوانرێت چی بكرێت  ؟. من باشم لە یادە  كاك شەوكەتی حاجی موشیر لە خورماڵ بە بەرپرسی ئیتیلاعاتی پاوەی وت : هێشتا جەنازەی شەهیدەكان لە سەرشەقامەكان ماون ، بەڵام ئێوە هاتون بە ئەمبوڵانسەكان بۆ ئەوەی كەس نەزانێت ، تەلەفزیۆنی ڕەنگی دەگوێزنەوە .  لە وەڵامدا وتی كاك شەوكەت ، كاك شەوكەت ، كاتێك سوپای عێراق موحەمەرەی گرت ، خشتە سورەكانیشیان برد .

 كاك شەوكەت وتی ئەمە چ قسەیەكە خۆ ئێمە دۆستی ئێوەین نەك دوژمن . دوای ئەوە ئێرانیەكان  مەكتەبەی هەڵەبجەیان تاڵان كرد . دوای ئەوە دەستیان كرد بە بڕینەوەی عمودەكانی كارەبا .  باشە بەرپرسانی باڵای حیزبەكانی تر بە بەر چاوی خۆمەوە دزیان دەكرد كە بەشێكیان هەر خەڵكی هەڵەبجەو ئەو دەڤەرە بون ، ئایا دەتوانرێت ڕێگریان لێ بكرێت ؟. لە كاتێكدا دەبوو ئەمانە خۆیان ڕێگری لەدزی و تاڵانی بگرن ، لە بری ئەوە یەكێتی تۆمەتبار دەكەن .

 من توانیومە  بەشێك لە كەرەستەی سینەمای هەڵەبجە  بگێڕمەوە بۆ خاوەنەكەی لە ڕێگای خوالێخۆشبوو ئاوات عەبدول غەفور كە ئەو كات بەرپرسی عیلاقاتی نێوان حیزبەكان بوولە ئاڵۆتان نزیك قەندیل ،  كە لە لایەن كەسانی چاو چنۆكەوە  دزرابو . ئێستا ئەوكەسەی ئەوەی كردوە دەڵێت : یەكێتی بەرپرسی تاڵانیەكانە لە هەڵەبجە  .

 سەركردەی یەكێتی هەیە كە خۆی كاتی كارەساتەكە هەر لە هەڵەبجەش نەبوەو لە دەمی خەڵكەوە  یەكێتی تۆمەتبار دەكات بە جۆرێك  لە تۆمەت  كە هەرگیز ڕوی نەداوە ،تەنها لەبەر ئەوەی ئێستا لەناو یەكێتێدا نەماوە . ئێستا هەموپاساو هێنانەوە بۆئەو تاڵانیانەو تۆمەتبار كردنی یەكێتی بۆ ئەوە دەگێڕنەوە. بۆچی یەكێتی بەرنامەی گرتنی هەڵەبجەی لەگەڵ ئێران ڕیكخست ؟.

 ئێمە پێشتر هۆكاری ئەوەمان ڕون كردەوەو ئەوە لە ناچاریدابوو هیچ ڕێگایەكی ترلە بەر دەم یەكێتیدا نەمابوو .دڵنیاشم ئەگەر بیانزانیایە ئەو كارەساتەی بەدوادا دێت ، یەكێتی ئەوبڕیارەی نەدەدا . ئێستا لە ئێوەی بەڕێزدەپرسم و هیوادارم بە ویژدانەوە وەڵام بدەنەوە . ئەگەر هیتلەر بیزانیایە هەڵگیرسانی ئەو شەڕە بە مەرگی خۆیی و وێرانكردن و تەسلیم بونی ئەڵمانیا كۆتایی دێت ، ئەوەی دەكرد ؟. ئەگەر سەدام بیزانیایە  گرتنی كوەیت بە مەرگی خۆی و خانەوادەو حیزبەكەیی و وێرانكردنی عێراق كۆتایی دێت ، ئەوكارەی دەكرد ؟.

 ئەگەر حەماس بیزانیایە بە هێرش كردنە سەر ئیسڕائیل ئەو كارەساتە بەسەر خەڵكی غەزەدا دێت ، ئەو كارەی دەكرد؟. ئەگەرپۆتین بیزانیایەو باش بیری لێ بكردایەوە  خۆی توشی شەڕی ئۆكرانیا دەكرد كە خەریكە وڵاتەكەی لە ڕوی ئابوریەوە بەرەو ئیفلاس بون دەڕوات ؟.  ئەوەیە ئەنجامی شەڕو لە مێژودا بە هەزاران شەڕی ئاوا كراوەو دواجار لایەنێك دۆڕاوەو لایەنێكی تر سەركەوتوبوە .

سێیەم : چۆن و كێ بانقەكەی هەڵەبجەی تاڵانكردوتەقاندیەوە ؟.

دوای هەفتەیەك لە كارەساتەكەی هەڵەبجە ، كەمێك كەوتینەوە سەرخۆمان و بە هۆش هاتینەوە . بیرمان لە كردنەوەی بانقەكە كرد بۆ ئەوەی پارەو ئاڵتونی خەڵك بە پێی دوكومێنت تەسلیم بە خاوەنەكانیان بكەینەوە . بۆ ئەو مەبەستە سەركردایەتی یەكێتی ئاگادار كرا . كاك نەوشیروان یادی بەخێر بروسكەیەكی كردبو كە لێژنەیەك پێك بهێنن و بانقەكە بكەنەوە و دەبێ مامۆستا ساڵح لەو لیژنەیەدا بێت .

 من ئەوكات سوپاسم كرد ، هەمیشەش سوپاسی دەكەم بۆ ئەو موتمانەیەی  كە بەمنی هەبوو چونكە ئەوە بەلای منەوە گەورەترین سامانەو پەیمانم داوە  پارێزگاری لەو موتمانەیە  بكەم و تا دەمرم لە دەستی نەدەم .  بە كورتی چوین بۆ كرنەوەی بانقەكە . كاتێك سەیرمان كرد زانیمان كە ئەو بانقە بە ئێمە ناكرێتەوە چونكە دەرگاكەی زۆر قایم بوو كلیلیشمان پێ نەبوو . كاك عەلی چەلەبی كە فەرماندەیەكی سەربازی بوو وتی مامۆستا بنێرە لە پاوە كۆستەرەیەكمان بۆ بهێنن بۆ ئەوەی دەرگاكە ببڕینەوە . دەست بەجی ڕام سپاردو بۆ بەیانی كۆستەرەمان بۆ هات . چوینە لای بانقەكەو دەستكرا بە بڕینەوەی بەشی پیشەوەی دەرگاكە . كاتێك سەیرمان كرد كە ئەو دەرگایە هەمووی كیتلەیەكی چیمەنتۆی تایبەتەو تەنها دەوری ئەو چیمەنتۆیە بە ئاسن ڕوكەش كراوە . دوای تێ گەیشتین كە كردنەوەی ئەو دەرگایە لە توانای ئێمەدا نیەو سەركردایەتیمان ئاگادار كردەوە .

 من ئەو كاتە  سەرپەرشتی مەفرەزەیەكی پێشمەرگەم دەكرد كە شەوانە دەچوینە ناو شاری هەڵەبجەو دەگەڕاین بۆ ئەوەی ڕێگا بگرین لە دزی و تاڵانی . شەو سەعات نزیكی سێی شەو گەڕامەوە بۆ عەبا بەیلێ بۆ مەقەرەكەمان  . دوای كەمێك دەنگی تەقینەوەیەكی  زۆر گەورە لەناو شاری هەڵەبجەوە هات . لەبەر ئەوەی ئەوجۆرە تەقینەوانە زۆر بون لامان ئاسایی بوو . بەیانی خەبەریان بۆ هێناین كە بانقەكە تەقێنراوەتەوە .

 بە پەلە چوم بۆناو هەڵەبجەو  كە چوینە ناو بانقەكە ، دیمان تەنها دووگونیە پارەی ئاسنی لێیەو ئاسەواری سوتاندن یان دڕاندنی یەك پارچە كاغەزیشی لێ نەبوو . ئەوكات زانیمان كە لەلایەن ئێرانیەكانەوە  بانقەكە پێشەكی تاڵان كراوە ، دوای ئەوە بۆ شوێن گوم كردن تەقێنراوەتەوە . ئەوانە ئەوەیان  بە هەل زانیوە كە ئێمە چوین بۆ كرنەوەی و وتویانە ئەگەر شكیشیان لە ئێمە بێت ، دەڵێن، ئەی خۆتان نەچون بۆ كردنەوەی بانقەكە .

 هەر ئەوكاتە دەنگۆی ئەوە هەبوو كە گوایە كاك شەوكەتی حاچی موشیر بانقەكەی كردۆتەوە . لە هەموی سەیرتر دوای تێپەڕبونی 36 ساڵ بەسەر ئەو كارەساتەو شەهیدبونی كاك شەوكەتیش ئێستاش كەسانی داخ لە دڵ لە ڕوانگەی رقەوە دەیانەوێت بە زۆری زۆر داری بیخەنە ملی ئەو پیاوە كە كەم تا زۆر ئاگاداری ئەوە نەبوە .

 باشە دەپرسم ئێمە وەكو كۆمەڵیك خەڵك بە كۆستەرەوە بە ڕؤژی ڕوناك بانقەكەمان بۆ نەكرایەوە ، ئەی چۆن شەوكەتی حاجی موشیر  بە دزی بانقەكەی تاڵان كرد . خۆ ئەگەر بڵێن ئەو بەرپرسی بانقەكەی ناسیوە كە كلێلی پێ بوە ، ئەوە ڕاستە بەڵام بانق دوو كلیلی هەیەو بە هەردوكیان دەكرێتەوەو ئەو پیاوە تەنها یەك كلیلی لابوە .  خۆشبەختانە  ئەمساڵ لە یادی  36 هەڵەبجەدا گوێم لەو لێدوانەی كاكە حەمەی حاج محمود بوو كە وتی : پێیان وتوم كەس تۆمتەبار مەكەن چونكە سوپای دووی خۆڕاسان بانكەكەیان تاڵان كردوە .خۆ ئەگەر كاكە حەمەش ئەوەی نەگوتایە ئێمە دڵنیابوین كەئێرانیەكان بانقەكەیان تاڵان كردوە . خۆزگە كاكە حەمە  چەندین ساڵ لەمەوبەر ئەو قسەی بكردایە بۆ ئەوەی داخ لە دڵەكان  لێگەڕێن كاك شەوكەت ئارام بێت لە قەبرەكەدا . هەر وەها كاكە حەمە لە لێدوانەكەیدا  باسی ئەوەی كرد كە حیزبێك ویستویانە بانقەكە بكەنەوە ، بەڵام بۆیان نەكراوەتەوە .

 من خوازیاربوم بڵێت برادەرانی یەكێتی هەوڵیان داوەو ناوی یەك بە یەكی ئێمەشی بهێنایە  چونكە ئێمە بە ئاشكرا چوین و بە نیازیش نەبوین نە هیچ بۆ خۆمان و نە هیچ بۆ یەكێتیش بەرین .  من خۆم شایەتی ئەوەم  كە ئەوەندە كاری قێزەون كراوە تەنانەت لە لایەن كەسانێكەوە ، كە ئەوەندە خۆیان بە گەورە دەزانن ، بە هەموشەقامێكەوە ناچن كە هەرگیز بۆ گێرانەوە ناشێت .

 ئێمەی مرۆڤ هەمومان بێ جیاوازی خاوەنی كۆمەڵێك خەسڵەتی وەكو ئەنانیەت و خۆپەرستی و شەڕانگێزین . ئەگەركۆمەڵێك بەربەست و ڕێگری نەبونایە ، كۆی كۆمەڵگاكان  دەكەوتنە بەر مەترسی گەورەوە . نمونەی ئەو بەر بەستانە : دین و دینداری و خواپەرستی ئەوەی بڕوای تەواوی بەوە هەبێت، دەتوانێت كۆنتڕۆلێ خۆی بكات و لە زۆر شتی خراپە بگەڕێتەوە . 

بڕوا بون بە بەرنامەی حیزبێكی سیاسی بەڵام بەڕاستی و لە ناخیەوە . بۆ نمونە لە سەرەتای دروستبونی كۆمەڵەی ڕەنجەدەرانی كوردستان ، كەسێك دەگیراو ئیعدام دەكرا ئامادە نەبوو ناوی ئەوانە بهێنێت كە دەیان ناسێت. هەندێك عورفی كۆمەڵایەتی . هەندێك كەس شتی خراپ ناكەن لە بەر ئەوەی ناوبانگی خۆیان و خانەوادەكەیان  خراپ نەكەن . ئاستی ڕۆشنبیری كۆمەڵگا كاریگەری زۆر ئەرێنی هەیە  لە سەر ئەوەی خەڵك كاری خراپ و نابەجێ نەكات .

 دوای ئەوەی هەموو ئەمانە نەبونە ڕێگر ، ئەوە سەرەی یاساو لێپرسینەوە و سزادان دێـت. بەڵام ئەگەر سەیركەین دوای هەبونی هەموو ئەمانەش هێشتا كاری زۆر خراپ و فێزەون دەكرێت ، تەنانەت لە كۆمەڵگا پێشكەوتوەكانیش . زۆر جار لەكاتی بومەلەرزە ، خەڵك تاڵانیان كردوە ، كاتێك یەكێتی بێتواتەی گرت ، ئەوەندە تاڵانی كرا ، مامجەلال وتی بمزانیایە ئەوە  ڕودەدات ، ئەوكارەم نەدەكرد. بازاڕی لەنگەی هەولێر سوتا ، لەو كاتەدا خەڵكانی نەفس نزم خەرێكی دزیكردن بون . ئەم دیاردانە لەناو هەموو میللەتان و لەناو هەمو كۆمەڵگاكان بونی هەیە.

لە كۆتاییەدا دەڵێم : ئەگەر ئەو هەمو تاڵانی و كارە قێزەونانەی  لە هەڵەبجە كراوە  بیخەنە ئەستۆی یەكێتی و ناوزڕاندنی پێشەمەرگەی یەكێتی  بە بەهانەی ئەوەی یەكێتی  پاسداری هێناوەتە هەلەبجە ، ئەوە بۆچونێكی زۆر هەڵەیە چونكە یەكێتی  بە پلەی یەكەم بەرپرس بوەودەبوو لە پێناوی مانەوی هێزەكانی پێشمەرگە بۆ پاراستنی سەروماڵی خەڵك  پەنا بەرێت بۆ چڵە پۆشێك بۆ ڕزگار بون لەو مەترسیانە . ئەی باشە تاوانی كۆڕەوی یەك ملیۆنی لە ئەستۆی كێیە ؟.

 ئەویش بخەنە ئەستۆی كاك نەوشیروان و بڵێن : ئەگەر ئەو هەوڵی ڕاپەڕینی نەدایا ئەوە ڕوی نەدەدا . باشە توركیا بە قوڵایی چەندین كیلۆمەتر  سوپای هێناوەتە ناو خاكی هەرێمی كوردستانەوە كورد دەسەڵاتی هەیە ؟. زۆرن ئەوانەی پارتی بە خیانەت تۆمەتبار دەكەن ، ڕاستە زوربەمان  ڕەخنەو گلەیمان لە پارتی هەیە ، بەڵام نابی لە ڕوانگەی ڕقەوە  پارتی تۆمەتبار بكەین گومانی تێدا نییە پارتی پێی خۆش نییە ئەو گوندانە وچۆڵ و وێران بكرێن .  

بۆیە تاوان بار كردنی یەكتری لە ڕوانگەی ڕق و كێنەو بە مەبەستی تۆڵەكردنەوە ، یان سوكایەتی كردن بە یەكتری كە ئەوە دەبێتە مایەی شێواندن و سوك كردنی مێژوی میللەتەكەمان . ئەوەش بە قازانجی دوژمنەكانمان دەشكێتەوە .مێژوی میللەتانی تریش زۆر لە مێژوی ئێمە باشتر نییە.  ئەوەتا توركیا خۆی ئامادە دەكات بۆ هێرش كردن بۆ سەر هەموو ئەو شوێنانەی پەكەكەی لێێە لە وەرزی بەهاردا گوایە حكومەتی عێراقی و حەشدی شەعبیش پشتیوانی توركیا دەبن بۆ دەركردنی پەكەكە لە شەنگال .

 لە لایەكی تریشەوە بە ئاشكرا هاكان فیدان هەڕەشە لە یەكێتی دەكات و دەڵیت : دوایی گلەییمان لێ مەكەن ئەگەر كارێكمان بەرامبەرتان كرد لە بەرامبەر ئەو هاوكاریانەی بۆ پەكەكەی دەكەن . هاوكاری یەكێتی بۆ پەكەكە ڕاستە یان ناڕاست ئەوە من نازانم ، بەڵام گرنك ئەوەیە یەكێتی هەڕەشەی لێ دەكرێت . باشە لەو حاڵەتەدا یەكێتی چی بكات ؟. یان دەبێ داواكانی توركیا جێ بەجێ بكات  ئەگەرپێشی  ناخۆش بێت لە پیناوی مانەوەی خۆیدا ئەگەر تۆمەتی خیانەتیشی  بدەنە پاڵ ، یان دەبێ خۆی ئامادە بكات  بۆ كاردانەوەكانی توركیا .

من لەسەرەتاوە باسی ئەوەم كرد كە هەڵكەوتەی جوغرافی پارچەكای كوردستان بە هۆی دابەش بونی خاكی كوردستان بەسەر چوار وڵاتدا زۆربە خراپ كەوتۆتەوە بۆ كورد . لە هەر پارچەیەكی كوردستان شەڕش بكرێت ، ناچار دەبێت پەنا بەریتە بەر یەكێك  لەدراوسیەكان كە كوردی تێدایە . ئەووڵاتەش لە كاتێكدا یارمەتێت دەدات كەخۆی كێشەی لەگەڵ دراوسێكەی خۆی هەبێت .

خۆ ئەویش بە خۆڕایی یارمەتیت نادات و لە بەرامبەردا شتی لێت دەوێت. ئەگەر یارمەتیشت بدات ، تا ئەوشوێنە یارمەتێت دەدات كە بە مەبەستەكان خۆی بگات و نەگاتە ئەو ئاستەی  كە ببێتە مەترسی بۆ سەرخۆیان . خۆ ئەگەر هەموو دراوسێكان ترسیان لە كورد هەبوو ، هەموو كێشەكانیان  دەخەنە لاوەو  یەكدەگرن دژی كورد. ئێستا بە نمونە وەرگرەو سەیركە چۆن خەریكە عێراق مل بۆ داواكانی توركیا دەدات و ئامادەیە هاوكاری بكات بۆ لێدانی پەكەكە . 

چ خەتایەك و تاوانێكی گەورەیە تەنها لە پێناوی  بەرژەوەندی حیزبی یان كەسیدا ، بەرامبەرەكەت تۆمەتبار بكەیت ومێژوی میللەتەكەت ناشیرین بكەی و وەكو هەدیە بی بەخشیتە دوژمەنەكانت . چ مانایەكی هەیە كەسێك لە ساڵی دوو هەزار لەهەڵەبجە لە دایك بوەو كارەساتی هەڵەبجە لە ساڵی 1988 ڕویداوەو لە ساڵیادی 36 ساڵەیدا كە ڕێكەوتی 16/3/2024 دەكات ، ناوی شەوكەتی حاجی موشیر بهێنیت و تاوانباری بكات بە تاڵانكردنی بانقی هەڵەبجە . ئەمە لەكاتێكدایە چەندین ساڵ لەمەو بەر شەهید بوەو پیاوێكی تێكۆشەری ئەم نیشتمانە بوەودوور و نزیك ئاگاداری ئەو كارەش نییە . باشە ئەمە دەچێتە خزمەتی كێوە ؟. كەواتە گەڕیدە ئەوروپیەكان لە ساڵانی 1920 كە لەعێراق بون زۆر جار وتویانە  كوردەكان بەكەڵكی حوكمڕانی نایەن چونكە هەرگیز لەسەر سەركردەیەك  ڕێك ناكەون و كەسیان بە كەسیان ڕازی نین و بەردەوام خەرێكی شەڕو تۆڵەكردنەوەن لە گەڵ یەكتری ئەوەندەی ڕقیان لە خۆیانە ئەوەندە ڕقیان لە شەیتان نییە .

هەر وەها دەڵێن :كوردەكان حەوسەڵەو وزەیەكی سەیریان لە دژایەتیكردنی یەكتردا هەیە بە جۆرێك كە هەرگیز لە شەڕكردن لەگەڵ یەكترماندو نابن . باشە تا كەی ئێمەی كورد بە خۆماندا ناچینەوەو واز لەو ڕەفتارە خراپ و ناشیرینانە ناهێنین .بەداخەوە دوای سەدەیەك زیاتر لەو قسەوباسانە ئێستا زۆر لەو كاتە خرابترین .

 تاكە ڕێگا بۆ سەركەوتنمان ئەوەیە كە وازلە دوژمنایەتی و تۆلەكردنەوە لە یەكتری بهێنین و پشتی یەكتری بگرین و هەڵەكانی ڕابوردومان دوو بارە نەكەینەوەو گوێ بۆ یەكتری بگرین و لە ڕوانگەی رقەوە مێژوی میللەتەكەمان نەشێوێنین و ناشیرینی نەكەین چونكە تەنها دوژمنەكانمان سود لەوە دەبینن .

 بەڵام ئەگەر خەڵكی هەڵەبجە ڕەخنەو گلەییان لەحكومەتی هەرێم ، بە تایبەتیش یەكێتی و پارتی هەبێت كە خاوەن دەسەڵات و بڕیاربون كە وەكو پێویست ئاوڕیان لە هەڵەبجە نەداوەتەوەو لەخزمەتی خەڵكدا نەبون وشارەكەیان وەكو پێویست ئاوەدان نەكردۆتەوە ئەوە حەقی خۆیانەو دەبێ هەمومان ئەوە بە داوایەكی حەق و ڕاست بزانین . پێشم وایە ئەگەر ئەودووحیزبە ئەوەیان بكردایە ئێستا خەڵكی هەڵەبجەش ئەوەندە گلەییان نەكردایە . دوای ئەو كارە ساتە گەورەیەی بەسەر هەڵەبجەدا هات ، جارێكی تریش هەڵەبجە  بوو بە قوربانی ناكۆكیەكانی نێوان یەكێتی و پارتی و بەو هۆیەوە پشت گوێ خرا . لەلایەكی تریشەوە  شەڕی نێوان یەكێتی و ئیسلامیەكانیش زیانێكی گەورەی بە خەڵكی هەڵەبجە گەیاند. لە بەر ئەوەی زوربەی كات سەرۆكایەتی حكومەت لەدەستی پارتێدا بوەو پارتیش هەمێشە هەوڵی داوە زونی سەوز سزا بدات و پەراوێزی بخات ، بەو هۆیەوە هەڵەبجەش سزادراوە . ئەگە رحكومەتی هەرێم بەرنامەی تایبەت و باشی  هەبوایە بۆ خزمەتی خەڵكی هەڵەبجەو گرینگی بە ئاوەدانكردنەوەی شارەكە بدرایا ، گومانی تێدا نەدەبوو ئەوگلەیی ڕەخنانەی ئئیستا لە حكومەت و یەكێتی و حیزبەكانی تر دەكرێت بە شێوەی ئیستا نەدەبون . 

كێشەو ململانێكانی نێوان یەكێتی پارتی نەك بونە هۆكاری پشت گوێ خستنی  شاری هەڵەبجەو خزمەت كردنی هاوڵاتیانی ، بەڵكو كۆی قەوارەی هەرێمی كوردستانیشیان خستۆتە بەر مەترسی لەناو چونەوە .

 ئەگەر سەیری حاڵی ئێستای هاوڵاتیان بكەن هەموو ڕاستیەكانتان بۆ دەر دەكەوێت .  سەرەڕای هەموو ئەمانەی باسم كردن  جارێكی تریش دەگەڕێمەوە بۆ سەر ئەو خاڵەی كە تاكە ڕێگا بۆ ڕزگار بونمان و سەركەوتنمان ئەوەیە دەست بەرداری ڕق و تۆڵەكردنەوە بین لە یەكتری . باشتر وایە هەوڵ بدەین ڕیزەكانمان یەك بخەین و هەڵەكانی ڕابوردوو دوو بارەو سێ بارە نەكەینەوە. هەتا ئێستا كە بەردەوام خەباتمان كردوە لە بازنەیەكی داخراودا دەسوڕێینەوەو دێینەوە سەر خاڵی سفر.هەتا بەم عەقڵیەتەی ئیستامانەوە سیاسەت و حوكمڕانی بكەین ، دەبێ دڵنیابین هیچ بە هیچ ناكەین . 

سەرچاوە : ئاوێنە