ڕێکەوتنامەی سایکس–پیکۆ
لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە
ڕێکەوتنامەی سایکس–پیکۆ کە بەرفەرمی ڕێکەوتننامەی ناوەندی ئاسیا (ماوەی ڕێککەوتننامە : ٢٣ی تشرینی دووەمی ١٩١٥ تاکوو ئازاری ١٩١٦) ڕێککەوتنامەییەکی نهێنی بەریتانیای گەورە بە ئێرلەنداوە لەگەڵ فەڕەنسا، هەروەها بەڕازیبوونی ئیمپڕاتۆری ڕووسیابوو. ئامانجی ئەم ڕێککەوتننامەیە دابەشکردنی خاکی ئەو وڵاتانەبوو لەژێردەستی ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی بوون. ئەم خاکانە دران بەهەریەکە بە ڕووسیا و بەڕیتانیا و فەڕەنسا.
ناوەڕۆک[دەستکاری]
مارک سايكس
جۆرج بيكۆ
هەر لەسەرەتای دەستپێكردنی جەنگی یەكەمی جیهانیەوە دەوڵەتە زلهێزەكان كەوتبوونە گفتوگۆ لەپێناوی ئەوەی كەزۆرترین داگیر گەیان هەبێت وزۆرترین ناوچەی ڕۆژهەڵات بەتایبەتی ناوچەكانی دەوڵەتی عوسمانی بۆخۆیان داگیربكەن لەمەوە پەیماننامەیەكی چاوچنۆكانەی ئیمپریالیانە بەسترا لەنێوان دەوڵەتە ئیمپریالیستەكاندا كەلەمەدا بەریتانیا نەیدەویست سنوری بەسنوری ڕووسیاوە بێت كەبریتی بوو لە ڕێككەوتنامەی سایكس بیكۆ ،ئەوەبوو لە ١٦ی مایسی 1916 (مارك سایكس)ی نوێنەری بەریتانیا و (جۆرج پیكۆت)ی نوێنەری فەرەنسا گەیشتنە ڕێكەوتنامەیەك ،بەڵام پێش ئەوەی ڕووسیا بێتە ناوپەیماننامەكە لەچەند ناوچەیەكدا ڕێكككەوتبوون بەڵام نەیان دەتوانی ڕووسیا بێ بەش بكەن ،چونكە ڕووسیا مێژوویەكی كۆنتری هەبوو لە ناوچەكەدا، ئەوەبوو هەردك لا سەردانی پترۆگرادیان كرد ،پاش گفتوگۆیەكی سێ لایەنە گەیشتنە ڕێككەوتانمەیەك كەدواتر بووە سایكس- پیكۆت و سازانۆف،ئەم ڕێكەوتنامەیە سەبارەت بەناوچەكانی دەوڵەتی عوسمانی بوو كەلە (12بەند) پێك هاتبوو بەڵام لێرەدا ئێمە زیاتر باس لەناوچەكانی كوردستان دەكەین كەدابەش كرابوو:
ناوچه‌دابه‌شكراوه‌كان[دەستکاری]
- ناوچەكانی باكوری كوردستان لەگەڵ ئەستانبوڵ و دەربەندەكانی ڕۆَژهەڵات درا بەڕووسیا.
- ناوچەكانی باشوری كوردستان وهەندێك ناوچەی باكوری درا بەفەڕەنسا.
- بەشی سێ یەم ناوچەكانی ڕۆژهەڵاتی كوردستان بوو كەوەك خۆی مابوەوە واتە هەر لەژێر دەستی ئێران دامابوەوە.
بەڵام دواتر ئەم ڕێككەوتانامە یە كەسەرەتا بەنهێنی بوو ئاشكرابوو ئەویش بەهۆی كشانەوەی ڕووسیا لەجەنگ بەهۆی هەڵگیرسانی شۆڕشی ئۆكتۆبەری 1917 لە ناوخۆی ڕووسیا. دوواتر گشت هێزەکان لەوناوچانە کشانەوە، بەڵام لە ئەنجامی ڕادەستکردنی ناوچەکان، کوردستان بۆ چوار پارچە دابەشکرا، هەر لەبەر کشانەوەی هێزەکانیان لەو ناوچەیە چەند دەوڵەتێکی نوێ لەناوچەکە درووستبوون، وەک عێراق و تورکیا.
ناو
ناوی ئەم ڕێککەوتنامەیە لە ناوی (مارک سایکس) ڕاوێژکاری دیپۆماتی بەریتانی و (فرانسوا جۆرج پیکۆت) سکرتێری یەکەمی باڵیۆزخانەی فەرەنسا لە لەندەن وەرگیراوە.
