نووسەر خەونی نووسینی كتێبێك ئاخاوتنی پێ دەگۆڕێت بۆ نووسین، ئەوە پەڕینەوەیە بۆ دنیایەكیتر، ئەوەی بیری لێ دەكاتەوە دەیەوێت بینووسێت، بە دەگمەن مرۆڤ دەتوانێت ئەو كتێبەی خوازیاریەتی بینووسێت، بۆیە بەردەوام دەبێت لەنوسین لەپڕ دەزانێت كۆمەلێك كتێبی نووسیوە وەك نووسەر دەركەوتووە، لەكاتێكدا ئەو ویستویەتی كتێبە دڵخوازەكەی خۆی بنووسێت، بەڵام كە نەینووسیوە ناچارە بەردەوام بێت لەنووسین تا ئەو ساتەی ئەو كتێبە دەنوسێت، ئەو كات دەبێت بزانێت تازە ئەو نووسەرە، ئاخۆ دوای نووسینی ئەو كتێبە دەتوانێت دەستبەرداری نووسین بێت؟
من هەوڵ ئەدەم لەم كورتە وتارەدا لەسەر ئەو بابەتە بووەستم، لەرێی گەڕانەوە بۆ كۆمەلێك نووسەرو هەروەها ئەزموونی تایبەتی خۆم لەتەك نووسیندا.
ئەو پەڕی بێهودەییە بگەرێین بەدوای شوناسی نووسەر، یاخود بۆ كەسێكی وەكو من بمەوێت ئەو شوناسە بدۆزمەوە، ناتوانم شوێنێك ببینم چۆن دەبیت بە نووسەر؟ یاخود بۆ دەبیت بە نووسەر؟ ئەو پرسیارە دەمگەڕێنێتەوە بۆ سەرەتاكانی خوێندنەوە، من مرۆڤێكی بەختەوەرم لەژیاندا لە خانەوادەیەكدا بووم، چاوم كردەوە كتێب لەماڵەكەماندا بوو، رەنگە مێژووی خوێندنەوەی یەكەم كتێب بۆ من، بگەڕێتەوە بۆ تەمەنی حەوت سالیم، بەلام نازانم كامیان ڕێك یەكەم كتێب بوون، بەلام با ئەو لیستە درێژ بكەمەوە "گوڵە باخ، رووبار، دلدارەكەم لەشارێكی ترە، خوناو، شازادەو كەچەلی كۆتر باز" لەقوتابخانە گۆڤار و كتێبیان ئەهێنا ئەمانكڕی، ئەوەی لەپشت ئەو كارە بوو بۆ خوێندنەوە، مامۆستای زمانی عەرەبی بوو، ئەو مامۆستایە چێژێكی لەوەش وەردەگرت كە كتێبی خۆی ببەخشێت پێمان، سەرباری ئەوەی میهرەبانی ئەو هەندێكجار لەبەخشینی كتێبی كۆن بوو بەبێ ئەوەی پارەمان لێ وەربگرێت، تەنیا دەیویست بخوێنینەوە، من یەكێك بووم لەوانەی كتێبی عەرەبیشم پێدەدرا، چونكە وەك خۆی دەیوت دەتوانم فێری زمانەكە بم، بەهۆی ئەوەی لەوانەكەی ئەودا زۆر باش بووم، ئاخۆ ئێستا من قەرزاری ئەو مامۆستایە نیم؟ ئێمە لەو بارەیەوە لەگەورەبوون زۆر یادی ئەو رۆژەمان كردەوە، بەر لەوەی نیشتمان جێبێلم، ئەوم بەنەخۆشی بینی لەچایخانەیەكی كراوەی پێش قەلای هەولێر، خۆی بانگی كردم، هەموو ئەوەی لەو رۆژگارە پێی نەوتبووم بۆی گێڕامەوە، ئەوە دواهەمین جاربوو بۆ هەتا هەتایە من و رۆستەم باجەلان یەكتری تیا ببینین.
گەڕانەوە بۆ رۆژگاری سەرەتای خوێندنەوە لەڕاستیدا دەبێت گەڕانەوە بێت بۆ كتێبێك لەتەمەنی هەرزەییدا كاریگەری بەسەرم جێهێشت، تۆ لەسەرەتای تەمەنی خوێندنەوە، جا تەمەنت هەرچەندێك بێت، دەست دەكەیت بە خوێندنەوە، هەموو كتێبێك دەخوێنیتەوە، دواتر فێری ئەوە دەبیت كە چێژ لەچ جۆرە كتێبێك وەردەگریت و چ جۆرە تایبەتمەندیەك لەخوێندنەوە پەیدا دەكەیت، ئەو هەستانەی دوای تەمەنێك لەخوێندنەوە بۆم درووست بوو، لەگەنجیدا كتێبێك نەك هەر هەمان هەستی بۆ درووست كردم، بەڵكو ئەوەی بۆ رێكخستم و هەڵە نەبم بیرۆكەی بوون بە نووسەری و كتێبی دلخوازی ژیانی لا خوڵقاندم، ئەویش كتێبێك بوو بەناوی "چەشەی ئەدەبی" لەوەرگێرانی عەزیز گەردی، هەندێكجار جۆرە كتێبێكم دەخوێندەوە، باش تێنەدەگەیشتم دوای ماوەیەك كە دەمخوێندەوە دەمتوانی تێیبگەم، ئەوە ئەو كتێبە فێری كردم، ئیدی نووسین كەوتە خەیاڵمەوە، ویستم كتێبێك بنووسم، نەمتوانی كتێب بنووسم، دەستم كرد بە نوسینی شانۆنامەیەك بەو مەبەستەی گوزارشت لەخۆم بكات، لەبارەی ژیانی تایبەتیم بوو، بەڵام هەرگیز ئەو كتێبە نەبوو كە دەمویست بینووسم، دەستم كرد بە نووسینی كورتە وتاری شانۆیی، پەریمەوە بۆ ناو ئەدەب و كۆمەلناسی و فەلسەفە، كتێبم نووسی لە بیست و پێنجەمین كتێب توانیم ئەو كتێبە بنووسم كە خوازیاری بووم، بەواتای دوای بیست وپێنج كتێب، ئەوسا كتێبەكەی خۆم نووسی كە رۆمانی "كارینا" بوو، بەدوای ئەوە پرۆژەكە كۆتایی دێت؟
بۆ من ئەو پرسیارە گرنگترە، لەپرسیاری شوناسی نووسەر بوون، چونكە ئەو پرسیارە توانای زیاترم پێدەبەخشێت بۆ قسەكردن لەكەسێتی نووسەر، لێرەدا بۆ ئەوەی وەلامی ئەو پرسیارە بدەمەوە، لەرێی قسەكردنەوە رووبەری نووسین فراوان دەكەم بۆ دوان لەبارەی ئەزموونی نووسەر و كتێب.
كتێبەكەی خۆت نووسی، ئیتر دەتەوێت چی بنووسیت؟ نیتچە باس لەوە دەكات، ئەو بەخوێن دەنووسێت، بۆ ئەوەی كاتێك تەمەنێكی زۆر بەنووسین دەبەخشیت، تا كتێبەكەی خۆت بنووسێت، ئەوساتە چی ووزەو چالاكی گەنجانەیە لەدەستت چووە، بۆیە دەبێت بزانیت لەهەر كاتێكدا خوێنی جەستەت ووشك بكات، تەواو دەبیت و كۆتاییت دێت، بۆیە دەبێت نووسەر رێ بە ووشك بوونی خوێنی ناو جەستەی نەدات، ئەو خوێنە بگۆڕێتەوە بەنووسین، ئەو كتێبانە بە خوێن بنووسێت، بەتایبەت ئیدی ئەو شوناسی نووسەر بوونی لەكۆمەلگادا هەیە، چیتر ئەو مرۆڤێك نیە پێویستی بەوە بێت كتێبی دلخوازی بنووسیت، بەلكو پێویستە ئەو كتێبانە بە خوێنی خۆی بنووسیت، بەوە پەیوەندی نێوان مەرگ و نووسین لەدایك دەبێت، نووسین نەك مەرگ دوا دەخات، بەڵكو ئەو مەرگە دەبەخشێتە جەستە و نووسین وەك كتێب بۆ نووسەر بە زیندوویەتی دێلێتەوە، بۆیە دەپرسین: ئایا دستۆفسكی و چێخۆف و شكسپیر مردن؟ یان جەستەیان بە مەرگ بەخشی، تا نووسین وەك كتێب نەمریان بكات؟
ئەوان لەو نووسەرانە بوون نەیانتوانی بەكتێب ئەوەی دەیانەوێت بینووسن یان ئەوەتا ویستیان بە خوێن بنووسن؟
بەبروای من ئەو پرسیارە بۆ دستۆفسكی و شكسپیر ڕاستە، لەگەل یەكەم كتێب دەشێت وەك كتێبی دلخوازی خۆیان پێی گەیشتبن، سەیری دستۆفسكی بكەین "تاوان و سزا" یاخود "برایانی كارامازۆف" دوو كتێبن لەرووبەری پرسیاری نووسەرێكدان كە نزیكترن لەوەی بزانین پێی دەگات، كەچی ئیتر دەیەوێت بە خوێنی خۆی بنووسێت، یاخود بڕوانینە شكسپیر لە شانۆنامەی زریان دەبینین كۆتایی دیمەن.. نزیكبونەوەیە لەكۆتاییەكی هەمیشەیی.
ئەو دۆخە بۆ هەندێك نووسەر جیاوازترە، چێخۆف و ئەپسن و ماركیز دەنووسن و هەر نەگەیشتن بە كتێبی دلخواز، بۆیە دنیایەك لەئەدەبی باڵامان پێ نیشان دەدەن، ئێمە وەكو خوێنەر خوازیارین نووسەران هەرگیز بەو كتێبە نەگەن، بۆ ئەوەی بەردەوام بۆمان بنووسن، ئەگەر عەتا محەمەد لەكتێبی "پاشماوەی خێلەكان" بە كتێبی دلخوازی خۆی بگەیشتبا، ئاخۆ ئێمە دەبووینە خوێنەری كتێبەكانیتری؟ بۆیە لێرەدا دەبێت بڵێین چەند باشە ئەوو نووسەرانە ئاسان بەو كتێبەی خۆیان نەگەن.
رەنگە نووسەرانێك پێی بگەن بەلام نە دەیانەوێت درێژەی بە پرۆسەی نووسەر بوون بدەن، نە كۆتایی بە نووسین بێنن، رەنگە لەئەدەبی نوێی ئێمەدا نمونە زۆر بێت و تۆی خوێنەر لەئێستادا دەتوانیت كۆمەلێك ناوت بیر بێتەوە.
خوان رۆلفۆ بەدوای دووەمین كتێبی "پیدرۆ پارامۆ" بە كتێبی دلخوازی خۆی گەیشت و چیتر هیچی بۆ نەنووسین، لەكاتێكدا ژۆرژ ئەمادۆ چونكە بەو كتێبە ناگات كتێبخانەیەكی تەواومان بۆ دەنووسێت.
ئەحمەد هەردی نمونەیەكی خوان رۆلفۆییە تەنیا كتێبێك دەنووسێت، كە كتێبی دلخوازیەتی، بەهەمان شێوە حەمە عومەر عوسمان، بەلام ئاخو شێرزاد حەسەن و بەختیار عەلی و شێركۆ بێكەس بەو كتێبە نەگەیشتن یاخود پرۆسەی نووسەر بوون كتێبی خوێنیان پێ دەنووسێتەوە، وەك ئەوەی لەلای شێركۆ بێكەس دەیبینین، ئەگەر چی بروام وایە كتێبی "خۆم ئەو وەختەی باڵندەم" ی شێركۆ فڕینە لەم دنیایەو كۆتایی پڕۆسەی نووسینیشە تا ئاستێك ئەچێتە ناو نەستی چەپێنراوی شاعیرێك، ئەوەیان لەداهاتوو هەول دەدەین بەتایبەت قسەی لەبارەوە بكەین، سەرەنجام ئەوان كتێبخانەیەك جێدێلن.
ئەو كتێبخانەیە وەك جۆرێك لەنەمریی دیسان ئەوانیش توانایان هەیە، مردن بە جەستە ببەخشن و نووسین نەمریی ئەوان لەكتێبدا بەرجەستە بكات.
بۆ خۆم لەئێستادا كە كتێبی دلخوازی خۆم نووسیووە، بەلام داكۆكی بوونم لەنووسەریمدا، لەنووسینی ئەو كتێبانەیە كە لەئێستادا دەینووسم، لەوانە "پێرفۆرمانس و گێڕانەوە" كە ئەمساڵ نووسیم و چاپكرا، یا ئەو كتێبەی لەبارەی "شانۆی پۆلەندی لەسەدەی بیستەمدا" كە كاری تیا دەكەم و جارێ تەواو نەبووە، سەرباری كتێبی "كچەكانی سەلیم" بە بروای من بۆ من ئەو كتێبەیە هەر بەراستی بە خوێن دەنووسرێت، دەشێت ئەگەر ئەوانیش خوێنم ووشك نەكەن، بەدوای تەواو بوون خۆم خوێنم ووشك بێت و جەستە بە مەرگ ببەخشم تا نووسین لەناو كتێبدا بوونێكی بەردەوامم لەلای ئێوە پێ ببەخشێت.
نیهاد جامی
سەرچاوە: galawej
