ئاگری قادر
خوێندکاری دکتۆرا لە یاسای ژینگەیی نێودەوڵەتی لە زانکۆی نیشتمانی تایوان.
لە جیهانی ئەمڕۆدا، دوو ناوچە- تایوان و کوردستانی عێراق- وەک ئاوێنەیەکی چاوەڕواننەکراوی یەکتر دەرکەوتوون. بەڵام هەردوو ناوچەکە بەرەنگاربوونەوەی فشارە ئاڵۆزەکانی دراوسێ بەهێزترەکانن،گۆڕانکارییە دیموکراتییەکانی تایوان لە کۆتایی هەشتاکانی سەدەی ڕابردووەوە دەستیپێکرد، کە لە یەکەم هەڵبژاردنی ڕاستەوخۆی سەرۆکایەتیدا لە ساڵی 1996دا گەیشتە لوتکە، لە دەوروبەری هەمان کاتدا هەرێمی کوردستان یەکەم پەرلەمانی لە ساڵی 1992 پێکهێنا، دوای دەیەی سەرکوتکردن و خەبات،ئەم گۆڕانکارییە هاوکاتانە ڕەنگدانەوەی پابەندبوونی هاوبەشە بە فرەیی سیاسی، ئازادییە مەدەنییەکان و سەروەری یاسا- بەهاکان هەمیشە لە ناوچەکانی خۆیاندا باو نین،تایوان بووەتە ناوەندێکی تەکنەلۆژیای جیهانی، کە بە باڵادەستی لە پیشەسازی نیمچە هێڵکارەکاندا ناسراوە. لە ڕێگەی داهێنان و پەروەردە و هاوپەیمانی ستراتیژییەوە، کەمیی کردە هێز
هەردوو ناوچەکە لە ژێر فشاری بەردەوامدان لە هێزە گەورەکانەوە کە تەحەدای سەربەخۆیی و شەرعیەتیان دەکەن تایوان ڕووبەڕووی هەڕەشەی چین دەبێتەوە، لەوانە:
مەشقە سەربازییە بەردەوامەکان لە نزیک سنوورەکانی
گۆشەگیری دیپلۆماسی لە ڕێگەی سیاسەتی "یەک چین"
ناچاری ئابووری و هێرشی ئەلیکترۆنی
هەرێمی كوردستان ڕووبەڕووی تەحەددا دەبێتەوە لە بەغداد و وڵاتانی دراوسێ
بڕینی بودجە و ناکۆکی لەسەر داهاتی نەوت
سنووردارکردنی یاسایی لە دادگای فیدراڵی عێراق
فشارە سیاسی و سەربازییەکان لە ناوچە ناکۆکەکاندا
بەڵام تایوان بە دیپلۆماسی ستراتیژی و بەشداریکردنی جیهانی و بە جێگیرکردنی خۆی وەک یاریزانی ناوچەیی وانەیەكە بۆ كورد،ئەگەری هاوکاری لە نێوان تایوان و کوردستان گرنگە. تایوان دەتوانێت وەبەرهێنان و شارەزایی تەکنەلۆژی و مۆدێلێک بۆ گەشەپێدانی ئابووری لە ژێر بارودۆخی سیاسی سنوورداردا پێشکەش بکات. کوردستان لە بەرامبەردا، دەستڕاگەیشتن بە وزە، تێڕوانینێکی ناوچەیی و دەرفەتی ئابووری بۆ بازرگانییەکانی تایوان دابین بکات کە بەدوای چوونە ناو ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دەگەڕێن،لە جیهانێکدا کە زۆرجار دەنگە بچووکەکان بەهۆی کێبڕکێی دەسەڵاتی گەورەوە دەخنکێنرێن، تایوان و کوردستان - یەکێکیان لە گونجاندن، داهێنان و بەهێزی بێدەنگی بەها دیموکراتییەکان. پەیوەندییە سەرهەڵداوەکەیان دەتوانێت وەک مۆدێلێک بۆ هاوبەشی هاوشێوە لە سەرانسەری جیهاندا بێت،تەنانەت لە سێبەری زەبەلاحەکانیشدا، شوێن هەیە بۆ ئەوەی ئەکتەرە بچووکەکان سەرکردایەتی بکەن- بە ڕوونی و بوێری و مەبەستی هاوبەشەوە
وانەی تایوان بۆ کوردستان، بنیاتنانی هێز لەناو نادڵنیاییدا
تایوان وانەیەکی زۆر ناچارکەرە بۆ کوردستان ، سەرەڕای کەمی دانپێدانانی فەرمی لەلایەن زۆرێک لە وڵاتانەوە، تایوان توانیویەتی دیموکراسییەکی گەشەسەندوو و ئابوورییەکی بەهێز و ناسنامەیەکی جیاواز دروست بکات- هەموو ئەمانەش لە کاتێکدا ڕووبەڕووی فشارەکانی یەکێک لە گەورەترین زلهێزەکانی جیهان دەبێتەوە،کوردستان وەک تایوان لە فەزای سیاسیی کێبڕکێکاردا بوونی هەیە. لە کاتێکدا کە ئاستێکی سەربەخۆیی هەیە، بەڵام دانپێدانانی تەواوی نێودەوڵەتی نییە. ئەم لێکچوونە دەرفەتێک بۆ بیرکردنەوە دەڕەخسێنێت، تایوان دەتوانێت چیمان فێربكات؟،تایوان لە ڕێگەی وەبەرهێنانی ستراتیژی و داهێنان و پەروەردەوە بوو بە پێشەنگی جیهانی لە بواری نیمچە هێڵکار و ئەلیکترۆنیدا. کوردستان دەبێ لە وابەستەیی نەوت تێپەڕێت و وەبەرهێنان لە پیشەسازی و کشتوکاڵ و تەکنەلۆژیای بەردەوامدا بکات. دەسەڵاتی ئابووری هێڵی سیاسی دەهێنێت،تایوان هێزی نەرم بەکاردەهێنێت بۆ بەدەستهێنانی پشتگیری نێودەوڵەتی. لە یارمەتییە مرۆییەکانەوە تا دیپلۆماسی گشتی، نیازپاکی جیهانی دروستکردووە. کوردستان دەتوانێت بە هەمان شێوە دەنگی خۆی لە ڕێگەی دیپلۆماسی کولتووری، ڕۆژنامەگەری، داکۆکیکردن لە ژینگە و هاوبەشی ئەکادیمییەوە گەورە بکات،سەرەڕای هەڕەشە دەرەکییەکان، تایوان سیستەمێکی دیموکراتیی بەهێز و کۆمەڵگەی مەدەنی پارستووە. لە بەرامبەردا زۆرجار دابەشبوونی سیاسی ناوخۆیی لە کوردستان دەستی لاواز کردووە. مۆدێلی حوکمڕانی یەکگرتوو و شەفاف دەتوانێت هەم سەقامگیری ناوخۆیی و هەم متمانەی دەرەکی زیاد بکات،تایوان بەهۆی دیپلۆماسی زیرەکی خۆیەوە ماوەتەوە، بە تایبەت لەگەڵ هاوپەیمانانی دیموکرات. لە کاتێکدا کە پێگەی سیاسی کوردستان هاوپەیمانی فەرمی ئاڵۆز دەکات، بەڵام هێشتا دەتوانێت پەیوەندییەکی نافەرمی بەڵام مانادار لەگەڵ ئەو نەتەوە و دامەزراوەیانەی کە پشتگیری لە دیموکراسی و فرەیی و گەشەپێدان دەکەن، بنیات بنێت،وەبەرهێنانی تایوان لە بواری توێژینەوە و پەروەردە و ژێرخانی دیجیتاڵیدا گۆڕی بۆ هێزێکی تەکنەلۆژی. کوردستان دەبێت پەروەردەی مۆدێرن و ڕاهێنانی پیشەیی و لێهاتوویی دیجیتاڵی لە پێشینە دابنێت بۆ ئەوەی گەنجەکانی بۆ داهاتوویەکی جیهانگیری ئامادە بکات،تایوان نیشانی داوە کە تەنانەت بەبێ دەوڵەتبوون، ناوچەیەک دەتوانێت ببێتە نموونەیەکی جیهانی خۆڕاگری و داهێنان و ناسنامە. کوردستان، بە گرنگیدان بە یەکێتی، پەروەردە، ئابووری و دیپلۆماسی زیرەک، دەتوانێت ڕێگایەکی هاوشێوە پەیڕەو بکات- نەک بۆ تەقلیدکردن، بەڵکو بۆ گونجاندنی ستراتیژی تایوان لەگەڵ چوارچێوە ناوازەکەی.
