لەتیف فاتیح فەرەج
دكتۆر كامیل حەسەن بەسیر نوسەرو ڕۆشنبیرو مامۆستاو زمانزانێكی كوردبوو، وێڕای ئەوەی هەر لە سەرەتای تەمەنیدا بە هۆی ئاوڵەوە چاوەكانی بەرەو كزبوون و دواتر لە دەستدان و نابینایی چون ، لێ ئەو نەك هەر بینایی لە دەست دان كۆڵی پێنەدا بگرە، ئەو بابەتە بووبە خاڵی وەرچەرخان لە ژیانی ئەودا ، من بە نیازی نووسینێكی تایبەت لە سەر ئەو زانایە گفت و گۆیەكی پڕ زانیاریم لە گەڵ خاتوو" دكتۆرە گیان"ی كچیدا ئەنجام داوە ، كە دواتر ئەو گفت و گۆیە دەبێتە هۆی نووسینی لێكۆڵینەوەیەكی فراوانترو هەمە لایەنە تر لە سەر دكتۆر كامیل بەسیر .
لەماوەی بەرێدا كتێبخانەی كارێز یادی ئەویان كردەوە ، ئەوەی بۆ من خەم بوو ، كەس لە كوڕو كچەكانی لەوێندەر نەبوون ن جگە لەوەش دەبوو كاك لەتیف گلی قسەی لە سەر بكات ، ئەویش بە هۆی نەخۆشیەوە بۆی نەكرا، بەڵام یەك دوو لە دۆستان قسەو باسی زۆریان لە بارەوە كرد ، منیش یەك دوو سەرنجم هەبوو، هەر ئەو كاتە بڕیارم دا كە هەوڵبدەم كارێكی لە سەر بكەم ، ئەم سەرەقەڵەمەی ئێستا دەینووسم ، سەرەتایەكە بۆ ئەو نووسینەی داهاتوو.
دكتۆر كامیل بەسیر لە ساڵی 1933 لە بەغدا لە گەڕەكی سیراجەدین لە بابئەلشێخ لە دایك بووە ، هەرلە منداڵیەوە زیرەكی و وت و وریایی پێوە دیار بووە ، لە ساڵی 1953 لە سەر ئاستی عێراق یەكەم دەبێت و بەو بۆنەیەوە مەلیك بانگی دەكات و پیرۆزبای لێدەكات و وێنەی لە گەڵ دەگرێت ، دكتۆرە گیان پێی وتم گوایە پوری وتویەتی دوای ڕوخانی مەلەكی لە ترسان وێنەكانی دكتۆرو مەلیكیان دڕٍاندوە ، دەشێت ئەمەش لە ترسی ئەو بارو دۆخەی ئەوسای بەغدا بووبێت كە كەس بە كەس نەبووە.
دواتریش زانكۆو بە دوایدا ماستەرو دكتۆراش تەواو دەكات ، یەكێكە لەو كەسانەی كە ڕۆڵی لە دامەزراندنی یەكێتی مامۆستایاندا هەبووەو یەكەمین كۆنفراسی دامەزراندیش هەر لە ماڵی باوكی دكتۆر بووە ، لە كەسایەتیە سیاسیەكانی وەك مستەفا بارزانی و مام جەلالەوە نزیك بووەو جارێكیش كە گیراوە بە نامەی مام جەلال بەربووە ، كە لە نامەكەدا وەك مامۆستایەكی بێتاوان ئاماژەی پێدەكات .
هاوسەرگیری لە گەڵ خاتوو شەپاڕ عەلی ئەمین كردوەو لەو هاوسەرگیریە دوو كچ و دوو كوڕیان بووە بە ناوەكانی :
خاتوو دكتۆر گیان : دكتۆرا لە پەروەردەی دەرونزانی
خاتوو ئاسان: بە كالۆریۆس لە زمانی عەرەبی
محەمەد : ماستەر لە زیرەكی دەسكرد
شوان : بە كالۆریۆس لە كارگێڕٍی و دارایی ، هەروەها دەرچووی كۆلیژی پۆلیس
دكتۆر ئەندامی كۆڕی زانیاری كورد بووە و بە گوێرەی زانیاری ئەو كەسانەی لێوەی نزیك بوونە ، زۆر دڵی بەو ئەندامێتیە خۆش بووە ، هەروەها لە ژیانی خۆیدا سەرپەرشتی چەندین توێژینەوە و تێزی دكتۆراو ماستەری كردووە، پێش هاوسەرگیریەكەی خوشكێكی قەڵەمی دەستی بووەو هەر ئەویش كتێب و نوسینی بۆ خوێندوەتەوە، دواتر خاتو شەپەڕی هاوسەری ئەو ڕۆڵە دەگێڕێت خاوەنی چەندین كتێبە بە كوردی و عەرەبی لەوانە بەشێك لە كتێبەكانی لەسەر شیعرو ئەدەبی كوردیەو لە سەر هەریەك لەكامەران موكری ، فایەق بێكەس ، شێخ نوری شێخ ساڵح كتێبی هەیە .
عەرەبیزانێكی بە توانا بوەو چەندین لێكۆڵینەوەی دەربارەی قورئان هەیە ، پەروەردەكارو مامۆستایەكی خەمخۆری فێرخوازان بووەو هاوكاری زۆر كەسی كردووە ، دكتۆرە گیان بە نیگەرانیەوە پێی وتم " وەك پێویست نرخی ئەو هاوكاری و خەمخۆریە نەگیراوە، لە بەر ئەوەی خزمەتێكی ئەو تۆ نەكراوە .
لەبەر ئەوەی كوردی فەیلی بووە ، خۆیشی و كەس و كارەكەیشی كێشەی شوناسی عێراقیان هەبووە ، فەیلیەكان بەردەوام لە بەردەم هەڕەشەو سڕینەوەدا بوونە، بۆیە زۆر خەمی وەرگرتنی شوناسنامەی جۆری ئەلفی هەبووە ، لە سەردەمی پاشایەتیدا لە ڕێگە دۆستێكی باوكیەوە ئەو بابەتە چارەسەر كراوە، گەرچی زۆربەی خزمەكانی لەو ناسنامەیە بێبەش بونە، وابزانم یەكێك لەوان هاوسەری كۆچكردوی دكتۆر گیانە ، كە ئامۆزای خۆیشی بووە، ئامۆزای دكتۆر گیان و برازانی دكتۆر كامیل حەسەن بەسیر .
لە بواری ڕەخنەو ڕیزمانی كوردی و زمانی نەتەوایەتی كوردی كتێب و لێكۆڵینەوەی هەیەو بە یەكێك لە بناغە داڕێژەرانی ڕیزمانی كوردی دادەنرێت ، لە گەڵ ئەوەشدا بە هەر هۆیەك بێت فەرامۆش كراوەو وەك پێویست ئاوڕی لێنەدراوەتەوە ، هەن بە دكتۆر تەها حوسێنی كوردی ناودەبەن ن لەبەر تواناو كارامەییە زانستیەكەی ، لە گەڵ ئەوەشدا زۆر كەم ژیاو لە تەمەنی 54 ساڵیدا بە هۆی نەخۆشیەوە كۆچی دوای كرد ، لە 22ی تشرینی یەكەمی ساڵی 1987.
بە پێی ئەو زانیاریانەی هەیەو بە گوێرەی قسەی هەر یەك لە كاك لەتیف گلی ، مەلا بەختیار دكتۆر پەیوەندی سیاسی هەبووەو لە دیدارێكدا مەلا بەختیار باسی ئەوە دەكات كە دكتۆر كامیل حەسەن بەسیر ئەندامی یەكێتی نیشتمانی كوردستان بووە ، هەروەها پیاوێكی نەتەوەیی بووە و نەتەوەكەی خۆی خۆشویستوە، بۆ ئەوەش باجی خۆی داوە.
ماوەیەكی كەم بە مامۆستایەتی لە هەولێر بووە دواتر خۆی گوازتوەتەوە بۆ سلێمانی و هەر لەوێش زۆر بە باشی خۆی فێری ئاخاوتنی سلێمانی كردوە و چەند كتێبێكی بە سۆرانی نووسیوە ، قسە كردن لە بارەی نووسین و لێكۆڵینەوەو بابەتەكانی كە نووسیونی و بڵاوی كردونەتەوە دەبنە كەرەسەیەكی باش بۆ ئەوەی هەم زیاتر لە بیرو بۆچوونی دكتۆر بگەین ، هەم توانا زانستیەكەی هەڵسەنگێنین ، جگە لەوەش دەبێت ئەوە بڵێین كە زۆری مەبەست بووە شاعیرانی كورد بە خوێنەری عەرەب بناسێنێ و تواناو شاعیرێتی ئەوان نیشانی عەرەب بدات بۆیە بەتایبەت باسی كامەران موكری و فەیەق بێكەس و كەسانی تری كردوە .
لەوە دەچێت بە هۆی توانای زانستی لە لایەك و هۆكار گەلی دیكەش هەندێك كەس نەیاری بووبن ، ئەو نەیاری بوونەی وای كردوە هەبن تانەو تەشەری لێبدەن ، لەگەڵ ئەوەشدا بەشێك لەوانە چ كاتێك كە لە ژیاندا بووەو چ ئەو كاتەی كۆچی دوای كردوە لە دژایەتی ئەو پەشیمان بوونەتەوە ، بە باوەڕی من دەبوو كورد بە گشتی شانازی بە دكتۆر كامیل بەسیرەوە بكەن ، لە بەر ئەوەی هیچ لەمپەرێك نەیتوانی ڕێگری لێبكات لەوەی ببێتە مامۆستاو پایەیەكی زانستی گرنگ لە كۆمەڵی كوردەواری باشوری كوردستاندا ، ئەو جگە لە نابینایی تەنانەت زیندانیش نەیتوانی وای لێبكات لە خەونی گەیشتن بە ئامانجی گەورە پەشیمانی بكاتەوە ، هەر ئەوەی قانعی شاعیر دەفەرموێت " زیندان بۆ ئەو قوتابیخانە" بوو.
دكتۆر كامیل بەسیر خۆیشی باسی ئەو كۆسپ و لەمپەرانە دەكات، ئەو دەنوسێت " شانازی بەگەلەكەمەوە دەكەم و ئەگەر ئێستا باس لەو كۆسپانە بكەم كە هاتونەتە سەرڕێم ، ئەوا ڕەنگە هەركەسێك كە نووسینەكانم دەخوێنێتەوە توشی سەرسامی ببێ ، لەبەر ئەوەی توشی ئەو بەربەست و كۆسپانە نەبووم لە لایەن ڕۆڵە سادەكانی گەلەوە ، بەڵكو لە لایەن هەندێ لە خوێنەواران و ڕۆشنبیران وپسپۆڕانەوە بوو، ناشزانم لە بەر چی؟" ڕاستی منیش تووشی سەراسیمە بووم باشە ئەم ڕقە لەو قەڵەمە جوان و جەربەزەو كوردە بۆ ، لە یەكێك لە هاوتەمەنەكانیم پرسی تەنها بە گومان ئەو ڕقەی لێبوو.
دكتۆرە گیان كامیل بەسیری كچی بە سوپاسەوە بەشێك لە كتێبە عەرەبی و كوردیەكانی بۆ ناردم هەروەها بە دورو درێژی لە سەر زۆر لایەنی ژیانی باوكی قسەی بۆ كردوم ، هەندێك گلەو ناسۆری خۆیشی بۆ باس كردم سەبارەت بەو ناهەقیانەی بەرانبەر ئەو پیاوە گەورەیە كراوە ، كە لەڕاستیدا دەبوو ئێستا لە زانكۆی سلێمانی پەیكەرێكی دانسقەو گەورەی شایستە بەو هەبوایە ، دەربارەی پەیكەرەكە ئەوەیان قسەی خۆمەو قسەی دكۆرەگیان نیە ، لە گەڵ ئەوەشدا ئەگەر ئەویش پێشنیازێكی ئەو تۆ بكات هەرگیز نابێتە بابەتی كچ و باوكانەو پێشنیازی وەفادارێكە بۆ مامۆستایەكی دانسقەی كورد كە ڕەفیق حیلمی زۆر بە شایانەوە ناوی دەبات، ئەوە جگە لەو وتارە جوانەی كەدەڵێن مەلا جەمیلی ڕۆژبەیانی لە چلەكەیدا خوێندویەتیەوەو من جارێ بەر چاوم نەكەوتوە .
بەو ئومێدەی بتوانم كارێكی شایان بە دكتۆر كامیل بەسیر بكەم لە ئایندەدا و درودی هەمیشەیی بۆ یادو قەڵەم و زانست و نووسینەكانی .
سەرچاوە : سپی میدیا
