هیوا عومەر
هەرێمی كوردستان دوای سی و چوارساڵ تا ئێستا خاوەنی دەستووری خۆی نییە، بەڵام لەدوای روخاندنی رژێمی بەعس لە عێراقی تازە لە ماوەی سێ ساڵدا دەستووری عێراق نووسرایەوە و پەسەندكرا.
لە ڕابردوودا پەرلەمانی كوردستان چەندین هەوڵیداوە بۆ نووسینەوەی دەستوور، بەڵام سەركەوتوو نەبوو؟ كاتێك بیر لە هۆكارەكانی نەنووسینەوەی دەستور دەكەینەوە ناتوانین بە دابڕاوی لە ئیشكالیەتی ئەو جۆرە بەڕێوەبردنە لێی تێبگەین كە لە ماوەی تەمەنی ئەزموونی هەرێمی كوردستاندا بەردەوامبووە .
ئەگەر بوونی دەستوور بۆ كۆمەڵگایەكی سەقامگیر و سەربەخۆ جارێك پێویست بێت، لە ڕەهەندی دانانی سیستەمێكی سیاسی و ئابووری كۆمەڵایەتی لەپێناو بەدیهێنانی دیموكراسییەتی سیاسی و كۆمەڵایەتی، مافەكانی مرۆڤ، جیاكردنەوەی دەسەڵاتەكان و زامنی كەرامەتی مرۆڤ، بەڵام بۆ هەرێمی كوردستان چەندین جار پێویستە جگە لە ڕەهەندی مافەكانی مرۆڤ، بووونی دەستور كە هۆكارە بۆ گەشەی سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی لە ڕەهەندی مەزڵومییەتی نەتەوەیەك، كە بە درێژایی مێژوو ڕووبەڕووی چەوساندنەوە و سڕینەوەی ناسنامە دەبێتەوە، دەستوور كۆڵەگەیەكی گرنگی تەواوكردنی قۆناغی ڕزگای نیشمانی و پاراستنی ناسنامەكەیەتی .
لە روانگەیەكی سیاسییەوە: دەستوور دەبێتە هۆی بەهێزكردنی ئەزموونی هەرێمی كوردستان لە ڕووی پێگەی سیاسییەوە، كاتێك خاوەنی روئیا و فەلسەفەیەكی بەڕێوەبردنی، ئەوەش رەنگدانەوەی خۆی لە ئاستی بەهێزكردنی پەیوەندیی نێوان هاووڵاتی و دەسەڵات و بەهێزكردن و گەشەكردنی لە ئاستی دەسەڵاتی فیدراڵ و لەپەیوەست بە كۆمەڵگای نێودەوڵەتیشدا دەبێت.
لە ڕوانگەی مافەكانی مرۆڤ و بنیادنانی دەسەڵاتی دامەزراوەیی: بوونی دەسەڵاتی دامەزراوەیی و لێكجیاكردنەوەی دەسەڵاتەكان و پاراستنی مافەكانی مرۆڤ و بەدیهێنانی عەدالەتی كۆمەڵایەتی، پەیوەندییەكی دیالەكتیكی هەیە بۆ بەهێزكردن و گەشەكردنی ئەزموونی هەرێمی كوردستان و بەدیهێنانی مافەكانی مرۆڤ .
دیقەت بدە، هەرێمی كوردستان لە سایەی جیانەكردنەوەی دەسەڵاتەكان و بوونی پاشماوەی دووزۆنی، ڕووبەڕووی چ بارودۆخێك دەبێتەوە:
- غیابی گوتارێكی نیشتمانی و كوردستانی بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ دەسەڵاتی حكومەتی عێراق .
- نەبوونی روئیایەكی هاوبەشی كوردستانی بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ پەیوەندییە دیبلۆماسییەكان و وڵاتانی دراوسێ .
- نەبوونی گفتوگۆیەكی نیشتمانی بۆ چاوگێڕانەوە بەو پرۆسە سیاسییەی لە عێراقدا هاتۆتەكایەوە لە دوای 2003 و لە دوای دانانی دەستووری عێراق لە ساڵی 2005 و جێبەجێنەكردنی ماددەكانی 140 و ناوچە دابڕێنراوەكان .
- غیابی دەستوور و پێشكەشنەكردنی مۆدێلێكی حكومڕانی دامەزراوەیی و جیانەكردنەوەی دەسەڵاتەكان وایكردووە ئەو تێگەیشتنە شۆڤینییە لەسەر گەلی كورد وەك ڕاستی و حەقیقەتێك پیشانبدرێت : " گەلی كوردستان ناتوانێت حوكمی خۆی بكات، مەحكومە بەوەی حوكم بكرێت لەلایەن نەتەوەی سەردەستەوە " .
ئەگەر لە ساڵی 1992 وە دەستووری هەرێمی كوردستانمان هەبووایە و سنووری هەرێمی كوردستانمان جێگیر بكردبایە و ئەزموونێكی باشترمان پێشكەش بكردبایە، بێگومان ئەو دیفاكتۆیەی بووە هۆی چەسەپاندنی ئەزموونی هەرێمی كوردستان وەك هەرێمێك لە چوارچێوەی دەستووری 2005ی عێراقدا، بەهێزتر و كاریگەرتر دەبوو لەوەی ئێستا هەمانە و لێكەوتەكانی لەسەر دەستووری عێراقیش بەهێزتر دەبوو، نەك ئێستا بەناچاری لەژێر سێبەری دەستووری عێراقدا بینووسینەوە و خۆمان لەگەڵ دەستووری عیراق بگونجێنین .
نەبوونی دەستوور واتە نەگەڕانەوە بۆ خەڵك، ئەمەش وادەكات كەمینەیەك ببێتە خاوەنی دەسەڵاتێكی لغاونەكراو، كەرامەتی مرۆڤ و چارەنووسی هەرێمەكەشمان بەم دۆخەی ئەمرۆ بگات !
پرسیارێك ڕووبەڕوومان دەبێتەوە هەرێمی كوردستان بەبێ گۆڕانكاری و بەم دۆخە لێكترازان و بێ متمانییە، دەتوانێت بەرگەی گۆڕانكارییەكانی ناوچەكە بگرێت ؟
سەرچاوە : سپی میدیا
