موعتەسەم نەجم
سیاسەتی نوێی ئەمریکا لە گەڵ هاتنی ترامپدا زۆر بە خێرایی بەرجەستە دەبیت. ترامپ بە مەبەستی رووبەرروبونەوەی قەیرانی ئابووری، کۆتای بە قۆناغی جیهانگری هێناو سیاسەتی ئازادی جوڵەی بازریگانی تەواو پەک خست. سەپاندنی باجی گومرکی لە سەر هاوردی شمەک و خزمەتگوزاریەکان بۆ ئەمریکا یەکەم بزمارە لە تابوتی پرۆژەی جیهانگیری سەرمایەداری دا. سیاسەتی سەپاندنی سزا و گوشار و پەلاماردانی وڵاتان، شەڵتاخکردن، نانەوەی ئاشوب و ئاژاوڵە بە تایبەتی بۆ ئەو وڵاتانەی خاوەن کانزا و وزە و سامانی سروشتی ژێر زەمینین، لە ئەورۆدا بوەتە ستراتیج نوێی ئەمریکای ترامپی. .
لە ئەورۆدا ئەمریکا و تەواوی وڵاتانی لیبرالیزم لە قەیرانێکی ستراکچەری گەورەدا دەژین، قەیرانێک لە دوای قەیرانی مەزنی ساڵانی ١٩٢٩ – ١٩٣٣ ەوە، سەرمایەداری بەخۆوەی نەبینیوە. سیاسەتی نوێی ئەمریکا بۆ رووبەرووبونەوەی قەیران بەرجەستەکردنی دۆخێک لە فەوزا و شەڕانگێزیە. پەلاماردانی وڵاتان و سەپاندنی گوشار و سزا بە سەریاندا بنەمای سەرەکی سیاسەتە نوێیەی ئەمریکایە. تەشقەڵەکردن و هەرەشە لە وڵاتان بوەتە سیمای دەسەڵاتە نووێکەی ئەمریکا.
لە دوای شکستی بەرەی ئەمریکا لە دژایەتیکردنی رووسیا، لە شەڕی ئۆکرانیادا، ئەو باوەرە لای دەسەڵاتدارانی ئەمریکا بەرجەستە دەبێت، کە چیتر ئەمریکا ناتوانێت تەنیا هێزی باڵادستی دونیا بێت. دەبیت دان بەوەدا بنێت، کە جەمسەرێکی نوێی جیهانی بە سەرۆکایەتی چین و رووسیان دیفکتۆیەکە پێویستە قبوڵ بکرێت. لێرەوە وەرچەرخانێکی مەزن لە سیاسەت و دنیابینی ئەمەریکادا بەرجەستە دەبیت. سیاسەتی نوێی ئەمریکا روو لە هێورکردنەوەو رێکەوتنە لە گەڵ رووسەکان دەکات. ڕاشکاوانە کار لە سەر راگرتنی ئەو شەڕە دەکات، کە پیشتر بۆخۆی خوڵقاندویەتی. ئەم کەتوارە جیهان و ئەمەریکا دەخاتە سەر ئاراستەیەکیتری مێژوویی. گۆڵمەزکردن بە ئۆکراینا وداواکردنی کانزو سامانە سروشتیەکانی ئەو وڵاتە لە بەرانبەر ئەو قەرزانەی پێشتر دابوو پێیان، یان دەستبەردار بوون لێیان و تەسلیمکردنیان بە رووسیا، بنەی ئەم سیاسەتە نووییەی ئەمریکایە. لە کاتی شەڕدا ئەمریکیەکان، نەک هەرخۆیان بە بێ هیچ رێکەوتن و مەرجێک یارمەتی ئۆکرانیەکانیان دەدا، بگرە زۆربەی وڵاتانی دۆست و نزیک لە خۆیان ناچاردەکرد، کە دەبێت هاوکاری و یارمەتی ئەو وڵاتە بدەن.
هاوکات بە ئاراستەیەکیتردا ترامپ زۆر بێ شەرمانە هێرش و پەلامارەکانی بۆ سەر وڵاتانی کۆنە هاوپەیمانی دەستپێکردووە. بانگەشەکردن بۆ ئەوەی، کە کەنەدا ولایەتی (٥١) ی ئەمریکایە و دورگەی گریلاند مافی ئەمە و چندین تەشقەڵەی تر. لەلایەکیترەوە سەپابدنی باج لە سەر شمەک و خزمەتگوزاریەکانی وڵاتانی ئەوروپا ومەکسیک و چین و.تاد، ئاماژەی بەرجەستەبوونی سیستمێکی نوێی جیهانیە.
سیاسەتی نوێی ئەمریکا لە کوردستان
ئەمریکیەکان زۆر بە چڕی هاتونەتە کوردستانەوە، بە تایبەتیش لە باشور و رۆژئاوای کوردستان. سیاسەتی پاوەنکردنی و کۆنترۆڵکردنی کوردستان لە پرۆسەی هاوکاریکردنی دارایی و سەربازی و پشتگیری سیاسیەوە دەست پێدەکات. یارمەتیە دارایی و سەربازییەکانی ئەمریکا بۆ هێزەکانی هەسەدە تا ئەورۆ بەردەوامە، بەڵام رۆژی هەژمار لە گەڵ هەسەدەدا هێشتا نەهاتووە. لە باشوری کوردستانیش هاوکاری و یارمەتیە دارایی و سەربازیەکان و پاڵپشتیەکانی ئەمەریکا بۆ پارتی دیموکراتی کوردستان لای هەموان روونە بە بێ بەرانبەر نیە. پەیوەندیەکانی ئەمەریکا لە گەڵ پارتی لە رووی ناوخۆییەوە توشی جۆرێک لە خۆبایبوونی وایکردوە، وایکردوە پارتی مل بۆ هیچ داوایەکی خەڵک و لایەنە ساسیەکانیتری کوردستان نەدات. ئەمەریکیەکان گەورەترین بنکەی سەربازی و گەورەترین باڵوێزخانەی و بنکەی هەواڵگری خۆیان لە هەرێمی کوردستان لە سنوری دەسەڵاتی پارتی کردوەتەوە. بە بەردەوامی گوشار لە سەر بەغداد دەکەن، کە دەبێت لە گەڵ هەرێمدا ڕێکبکەوێت و شایستە درایەکانی بداتێ، لە بەرانبەریشدا بێدەچێت پارتی هەموو مەلەفی نەوت و گازی سروشتی کوردستانی تەسلیم بە کۆمپانیا نەوتیەکانی ئەمریکا کردبێت.
یەکێتی لە دوای داروخانی میحوەری بەرگری
یەکێتی بەوەی بە حوکمی جوگرافیا کەوتبووە ناو ناوچەی هەژمونی ئێرانەوە، ناراستەوخۆ ببووە هاوپەیمانی بەرەی میحوەری بەرگری، ئەگەرجی ئەوان هیچ متمانەیەکیان بە یەکێتی نەبوو، بەتایبەتی بەهۆی جیاوازی ئایدیۆلۆژی و دنیابینی سیاسیەوە. دەرئەنجام شکست و داروخانی ئەم میحوەرە و پاشەکشێی ئێرانیەکان کاریگەری نەرێنی لە سەر ڕەوشی سیاسی یەکێتی بە چڕی جێهێشت. دۆخ و پێگەی یەکێتی کەوتە بەر مەترسیەکی گەورەوە. لە ئێستادا هەڕەشە و گوشارەکانی ئەمریکا بۆ سەر ئێرانیەکان زۆر زیادی کردوە، ئەمەیش بوەتە هۆی لاوازبونی هەژمونی سیاسی و سەربازی ئێرانیەکان لە سەر عێراق و کوردستان. یەکێتی بۆ رزگاربوون لەو مەترسیانەی دروست بوون، روودەکاتە رکەبەرە مێژوویەکەی و سازشێکی زۆر بۆ بەرەی ئەمریکا و پارتی دەکات. لە هەوڵی ئەوەدایە لە ماڵە سیاسیەکەی ئەودا جێگای خۆی بکاتەوە. لە ئێستادا بە ئاشکرا بەرنامە و ئەجندا سیاسی و ئیداریەکانی پارتی وەک بریار جێبەجێ دەکات.
کورد و بەغداد و کۆمپانیا نەوتیەکان
لە ژێر گوشارەکانی ئەمریکادا، بە تایبەتی لە دوای داروخانی میحوەری بەرگریەوە، حکومەتی ناوەندی جۆرێک لە نەرمی و سازشکردن بۆ حکومەتی هەرێم دەکات. چاوپۆشیی لەو سیاسەت و هەڵسوکەوتانە دەکات، کە بە بەردەوامی پێشێلکاری یاسا و رێنمایەکانی حکومەتی ناوەندی دەکرد. لە گەڵ ئەوەی حکومەتی هەرێم هیچ کات پابەند نابێت بە بڕیار و یاسا و ڕێنمایەکانی بەغداد، بەڵام ئەوان لە لایەن ئەمریکاوە ناچار دەکرێن بە ناردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان. لە هاوشانی مەرجی تەسلیمکردنی نیوەی داهاتی ناوخۆ پێشتر، عێراق داوای هەموو داهاتی نەوتی دەکرد و دەیووت دەبێت یاسا و رینمایەکانی بەغداد جێبەجێ بکەن. بەڵام لە ئەورۆدا لەم بوارەدا عێراق ناچار دەکرێت بە پاشەکشێ. کۆمپانیا نەوتیەکان دەکرێنە خاوەن پرسی نەوتی هەرێم و ئەوان لە گەڵ عێراق دانوستان و ڵێکتێگەیشتن ئەنجام دەدەن. لە ئێستا بەدواوە بە فەرمی کۆمپانیا نەوتیەکان دەبنە خاوەن کەیسی نەوت و گازی کوردستان و دەبێت حکومەتی ناوەندی لە گەڵ ئەماندا دانوستان و رێکەوتن بکات. لێرەوە دۆخی ئابووری کوردستان زۆر دژوارتر دەبێت. بە واتە لە ئێستا بەدواوە چیتر حکومەتی هەرێم ناتوانێت قاچاغچێتیش بە نەوت و گازی سروشتی کوردستانەوە بکات.
هەرێمی کوردستان و هەسەدە ناتوانن مەرج و داواکاریەکانیان بە سەر ئەمەریکادا بسەپێنن. ئەمەریکیەکان تورکیا و گروپە تیرۆرستیەکان وەک گورگ لە بەرانبەر کورد هێشتوەتەوە، لە کاتی هەر یاخیبوونێک لە مەرج و داواکانی ئەوان زۆر بە ئاسانی بەریدەداتە بەڕ کورد و ئەوانیش زۆر درندانە خۆیان بۆ گیان کورد مەڵاس داوەو چاوەروانی ئەو رۆژە دەکەن.
هەرێمی کوردستان قەیران و تاڵانکاری
داهێزانی ئابووری هەرێمی کوردستان بە شێوەیەکی زۆر مەترسیدار لە زیادبووندایە، بارودۆخی ژیانی خەڵک بەرەو دژواریەکی مەترستدار دەچێت، لەرزوتای سکی خاڵی چاوەروانی زۆرینەی ئەم میللەتە داماوە دەکات. لە دوای بڕینی سەرچاوەکانی داهاتی نەوت و گازی سروشتی لە حکومەتی هەرێم، بەرجەستەبونی هەڵئاوسان و پوکانەوەی ئابووری و نزیکبوونەوەی ژێرخانی ئابووری کوردستان لە سفربوونەوە، لە ئێستادا هەموو جوڵەی بازاری هەرێم تەنیا لە سەر موچە وەستاوە، کاتێک ئەم سەرچاوەیش کێشەی تێدەکەوێت، بازاریش توشی قەیران دەبێت. نەمانی هەلی کارکردن و دامەزراندن بۆ دەرچوانی زانکۆ و پەیمانگاکان بووەتە هۆی ئەوەی پرۆسەی دروستکردنی خێزانیش زۆر لاواز بیت و کەم بێتەوە، دەرئەنجام ئەم هۆیانە بوونەتە هۆکاری ئەوەی خواست لە سەر کرینی یەکەی نێشتەجێبوون زۆر کەم بێتەوە، بە واتە قەیرانیکی تری ئابووری، قەیرانی خانوبەرە چاوەروانی هەرێمی کوردستان دەکات. دەرئەنجام بێتوانایی زۆرینەی کریارانی یەکە نیشتەجێبووەکان و بێتواناییان لە دانەوەی قەرز و قیستەکانی سەریان ئاماژەی هاتنی قەیرانێکی کۆمەڵایەتی مەترسیدار لە ئایندەیەکی نزیکدا دەکەن.
لە ررویەکیترەروە بەهۆی غەزوی شمەک و بەرهەمە کشتوکاڵیەکانی وڵاتانی دەرەوە لە سەر بازاری هەریم، کەرتی پیشەوەری و کشتوکاڵی، کە بڕبڕەی ئابووری کوردستانن توشی ئیفلیجبوون و پاشەکشێ و قەیرانێکی زۆر گەورە دەبنەوە.
گەیشتن بە قۆناغی راوررت کردنی میللەت
دەسەڵاتی کوردی لە ئەورۆدا لە رووی دارایەوە گۆشەگیر کراوە، بۆیە پەنا بۆ زیادکردنی نرخی کارەبا و باج و گومرک و خزمەتگوزاریەکان لە سەر هاوڵاتی دەکات. ئەم سیاسەتە راورووتکردنی خەڵکی هەرێمی لێ بەرجەستە دەبێت.
سەرچاوە : سپی میدیا
