داشکاندن لە کولتوورا نییە" - ئێستا داوای قەدەغەکردنی "گورگە خۆڵەمێشیەکان" دەنگێکە بەرزتر دەبێتەوە
وتارێک لەلایەن کریستیان فریگێلج *. ڕۆژنامەی Welt
"پێویستی بەپەلە بە کردەوە": فشارەکان لە سەرانسەری هێڵە حزبییەکان بۆ سەر حکومەتی فیدراڵی پەرەدەستێنێت بۆ قەدەغەکردنی بزووتنەوەی "ئولکوجو"ی تورکیا کە وەک توندڕەوی ڕاستڕەو پۆلێن دەکرێت. نیگەرانی ئەوە هەیە کە کۆمەڵگا و سیاسەت لەم وڵاتەدا بە تایبەتی کاریگەری لەسەر بێت.
ئایاری ٢٠٢٣ لە میونشن: لایەنگرێکی ئەردۆغان نیشانەی هاوپەیمانی وێنەی بزووتنەوەی "گورگەکانی خۆڵەمێشی" توندڕەوی ڕاستڕەوی تورکیا نیشان دەدات / ZUMAPRESS.com© دابینکراوە لەلایەن WELT
دادگای کارگێڕی کۆڵن کاردانەوەی بێ دوو دڵی هەبوو بەرامبەر بە هەوڵی دوو "گورگی خۆڵەمێشی" لە شاری بۆن بۆ ئەوەی چەکە دەمانچەکانیان بهێڵنەوە. لە بڕیارێکی بەپەلەدا، ژووری بیستەم لەم دواییانەدا داواکارییەکی دژ بە دەستبەسەرداگرتنی فەرمی ئەو چەکانە ڕەتکردەوە.
بارەگای پۆلیس لە شاری بۆن پێشتر مۆڵەتی دەمانچەی بۆ تەقەکەرانی وەرزشی هەڵوەشاندبووەوە. ئەوان لە ڕووی یاسای چەکەوە بە جێی متمانە نەبوون دادەنرێن، چونکە سەر بە بزووتنەوەی "ئولکوجو"ن - کە پێی دەوترێت گورگە خۆڵەمێشیەکان - کە وەک توندڕەوی ڕاستڕەو پۆلێن دەکرێن. ئەمەش لەگەڵ دۆزینەوەکانی تێبینییەکەی فەرمانگەی پاراستنی دەستووردا هاوتەریب بوو.
دادگای کارگێڕی لە ئیستدلالەکانیدا ئاماژەی بە یاسای چەک کرد، کە بەپێی ئەو یاسایە "تەنها ئەندامبوون لە کۆمەڵەیەکی دژە دەستووری لە ماوەی پێنج ساڵی ڕابردوودا پێش دەرکردنی بڕیاری هەڵوەشاندنەوە، بە شێوەیەکی ڕێکوپێک بەسە بۆ ئەوەی وا دابنێین کە چەکەکە جێی متمانە نییە". .
دادگا بە شێوەیەکی بەرفراوان مامەڵەی لەگەڵ دۆزینەوەکان سەبارەت بە بزووتنەوەی "ئولکوجو" کردووە، بە تایبەت کە ئەوانەی کاریگەرییان لەسەرە، ئینکاری ئەندامێتی خۆیان ناکەن. لە وێنەکاندا یەکێکیان بە دەستی نیشانەی گورگی تایبەتمەندی نیشان دەدات. هەروەها لە کۆبوونەوەی دەستەی کارگێڕی "فیدراسیۆنی کۆمەڵە ئایدیالیستەکانی تورکیا-دیموکراسی لە ئەڵمانیا e.V."، ADÜTDF بە کورتی ئامادەبوو.
ئەم ڕێکخراوە بە گەورەترین ڕێکخراوی چەتری "Ülkücü" لە ئەڵمانیا دادەنرێت. بەگوێرەی نووسینگەی پاراستنی دەستوور، ئەمە نوێنەرایەتی بەرژەوەندییەکانی "پارتی بزووتنەوەی ناسیۆنالیستی" تورکی لەڕادەبەدەر ناسیۆنالیست (مەهەپە) دەکات. نزیکەی ١٦٠ کۆمەڵەی ناوخۆیی کە ٧ هەزار ئەندامیان هەیە سەر بە ADÜTDF لە ئەڵمانیان. دوو ڕێکخراوی بچووکتری چەتری "Ülkücü" یانەکانی دیکە بە نزیکەی ٣٤٠٠ ئەندامەوە دەبەستنەوە.
دیارە پێشکەوتنێکی کەم لە قەدەغەکردنی ڕێکخراوەکاندا
هەروەها دادگاکە باسی لە بڕیارێکی بوندستاگ کردووە لە ساڵی ٢٠٢٠ەوە، کە هاوپەیمانی گەورەی ئەنگێلا مێرکڵ، ڕاوێژکاری ئەوکاتە (CDU) هێشتا لە دەسەڵاتدا بوو. لەو کاتەدا گروپە پەرلەمانییەکانی CDU/CSU، SPD، Greens و FDP بە هاوبەشی داواکارییەکیان پێشکەش کرد و داوای لە حکومەتی فیدراڵی کرد کە هەنگاو بنێت.
خاڵی سەرەکی بریتی بوو لە گرتنەبەری هەموو ڕێوشوێنی پێویست لەگەڵ هاوبەشە ئەوروپی و نێودەوڵەتییەکانمان بۆ کەمکردنەوەی کاریگەرییەکانی بزووتنەوەی "ئولکوجو" لە ئەوروپا و "بۆ لێکۆڵینەوە لە قەدەغەکردنی ڕێکخراوەکان دژی کۆمەڵەکانی بزووتنەوەی 'ئولکوجو'".
نزیکەی سێ ساڵ دوای ئەو بڕیارەی کە لە کۆتایی ساڵی ٢٠٢٠ بە قەدەغەکردنی ڕێکخراوەوە درا، تا ئێستا ڕوون نییە کە چۆنە. لە ساڵی ٢٠٢١ گروپی پەرلەمانی AfD بە پێشنیاری خۆی داوای قەدەغەکردنی ADÜTDF کرد. لە ساڵی ٢٠٢٢ ڕەخنەی گشتی لەلایەن سێڤیم داگدەلەن پەرلەمانتاری چەپەوە گیرا کە بەشی پێویست ناکرێ. لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ WELT، هاوپەیمانی ترافیک لایتی هۆشداری داوە لە "دواخستنی" بابەتەکە.
لەو کاتەدا حکومەتی فیدراڵی لە وەڵامی لێکۆڵینەوەیەکی بچووکی داگدەلەندا پشتڕاستی کردەوە کە بزووتنەوەی "ئولکوجو" بەشێکە لە تۆڕێکی ڕێکخراوەکان "لەسەر و لە ڕێگەیانەوە حکومەتی ئێستای تورکیا کاریگەریی هەیە". حکومەتی فیدراڵی زانیاری لەسەر تاکە لایەنگرانی "ئولکوجو" و ناسیۆنالیستە تورکەکانی هەیە کە لە ڕابردوودا بە ئاشکرا خۆیان بە "سەربازانی ئەردۆغان" وەسف کردووە.
لە وەڵامی داواکارییەکی وتەبێژی وەزارەتی ناوخۆی فیدراڵی ڕوونی دەکاتەوە کە حکومەتی فیدراڵی بەگشتی هیچ لێدوانێک لەسەر ڕەچاوکردنی قەدەغەکردن نادات - "بەبێ گوێدانە ئەوەی کە ئایا هۆکارێک هەیە بۆ ئەو جۆرە ڕەچاوکردنە لە حاڵەتە تاکەکەسییەکاندا". "ئەگەرنا مەترسی ئەوە دەبێت کە ئەوانەی ئەگەری کاریگەرییان لەسەرە بەو پێیە مامەڵە بکەن، بەمەش کاریگەریی ڕێوشوێنە فەرمییە ئۆپەراسیۆنییەکان تێکدەدەن یان پووچەڵیان بکەنەوە."
سیاسەتمەداری ناوخۆیی پارتی دیموکراتی کوردستان ئولی گرۆتش جەختی لەوە کردەوە کە بیرۆکەی داواکاری هاوبەش لە ساڵی ٢٠٢٠ەوە هێشتا بەڕۆژە. دەسەڵاتدارانی ئەمنی ئەڵمانیا بەردەوامن لە چاودێریکردنی وردی "ئاژاوەگێڕییەکانی بزووتنەوەی ئولکوجو لە ئەڵمانیا".
ئۆپۆزسیۆن "پێویستی بەپەلەی کردەوە" دەبینێت
لە بەرامبەردا ئەندامی CDU لە بوندستاگ کریستۆف دی ڤریس ئەو بڕوایەی هەیە کە بەڕواڵەت شتێکی کەم ڕوویداوە. مەسیحی دیموکراتەکە بە گوتەی "ئەوەندەی من بزانم، هیچ پێشکەوتنێکی بەرچاو لە پشکنینی قەدەغەکردنی ڕێکخراوەکاندا بەدی نەهاتووە، ئەمەش پەیوەندی بەوەوە هەیە کە چالاکییەکانی یانەکان لە سەردەمی کۆرۆنادا وەستاون، وەک هەموو شوێنێکی دیکە". WELT.
قەدەغەکردنی یانەکان دەبێت هەمیشە لەڕووی یاساییەوە ئاوی لێبگیرێت و نابێت کراوە بێت بۆ ئەوەی لە دادگادا تەحەدای بکرێت. دی ڤریس هۆشداریدا لەوەی "بەڵام پێشبینی دەکەین ڕێکاری قەدەغەکردنەکە لەلایەن وەزیری ناوخۆی فیدراڵیەوە بە جددی و یەکگرتوویی پێویست ئەنجام بدرێت، لەوانەش بەکارهێنانی پێویستی سەرچاوەکان".
"گورگە خۆڵەمێشییەکان" لە پێکهاتەی گشتی خۆیاندا "گەورەترین ڕێکخراوی توندڕەوی ڕاستڕەوی ئەڵمانیان و بە جیهانبینییەکی سەروو ناسیۆنالیستی و ڕەگەزپەرست و دژە جوولەکە، مەترسین بۆ سەر دیموکراسی لیبراڵمان". پەرلەمانتار دی ڤریس باس لە "زیادبوونی پەیوەندییەکانی نێوان گورگە خۆڵەمێشییەکان و ئاکەپەی تورکیا و سەرۆک ئەردۆغان" دەکات. ئەمەش ئەوە دەردەخات کە “لێرەدا پێویستییەکی بەپەلە بە کردەوە هەیە”. "بۆیە بانگەوازی پەرلەمان بۆ قەدەغەکردن پەیوەندیدارترە لە جاران و وەزارەتی ناوخۆی فیدراڵی ئامۆژگارییەکی باشی دەکرێت کە ئیرادەی ڕاگەیەندراوی حزبی باندستاگ بە جددی وەربگرێت".
پەرلەمانتاری سەوز و زانای ئیسلامی لەمیا کادۆر بە ڕوونی دایڕشتووە: "بە ڕوانگەی من قەدەغەکردنی بزووتنەوەی ئولکوکو ('گورگی خۆڵەمێشی') وەک یەکێک لە گەورەترین بزووتنەوە توندڕەوەکانی ڕاستڕەوی ناسیۆنالیستی لە ئەڵمانیا، یەکگرتوو و ڕاست دەبێت." ئاماژە بەوە دەکات کە فەرمانگەی فیدراڵی بۆ پاراستنی دەستوور بزووتنەوەی "ئولکوجو" بە گشتی دەبەخشێتە بواری توندڕەوی پەیوەست بە دەرەوە.
بەپێی وتەی لیندا تیوتبێرگ پسپۆڕی ناوخۆی FDP، ئایدۆلۆژیای دژە جوولەکە و ڕەگەزپەرست و نالیبراڵی "گورگە خۆڵەمێشییەکان" پێویستی بە "وەڵامێکی ڕوون لەلایەن دەوڵەتی دەستوری ئازاد و بەهێزەوە هەیە". پێشبینی دەکات "وەزیری ناوخۆی فیدراڵی بە جددی لێکۆڵینەوە لەوە بکات کە ئایا قەدەغەکردنی یانەکانی پەیوەست بە 'گورگەکانی خۆڵەمێشی' دەتوانرێت لە دادگای یاسادا جێبەجێ بکرێت و چۆن جێبەجێ بکرێت". لە کاتی گرتنەبەری ڕێوشوێنی یەکلاکەرەوە دژی هەر هەڕەشەیەک بۆ سەر نەزمی بنەڕەتی ئازاد-دیموکراسی، "نابێت هیچ داشکاندنێکی کولتووری هەبێت".
هەروەها تیوتبێرگ هۆشداری دەدات لەوەی کە بزووتنەوەکە "هەوڵدەدات بە تایبەتی کاریگەری لەسەر کۆمەڵگا و سیاسەتی ئەڵمانیا دروست بکات، بەتایبەتی لەڕێگەی کۆمەڵە و چالاکییە یاساییەکانەوە". هەر کەسێک هاوسۆزی ئایدۆلۆژیای نامرۆڤانەی "گورگە خۆڵەمێشیەکان" بێت یان چالاکانە بڵاوی بکاتەوە "ناتوانێت هاوبەش بێت لە دەوڵەتی دەستووری دیموکراسی بۆ یەکگرتن یان لە گفتوگۆی نێوان ئایینەکاندا".
( Welt ) سەرچاوە ؛ ڕۆژنامەی
