نزار گزالی
لە چەند ڕۆژی ڕابردوودا گرتە ڤیدیۆی ناکۆکی عەشایەری لە هەرێمی کوردستان بەچڕی میدیاو سۆشیال میدیاکانیان تەنیوە، دواتر لافاوێک لە کۆمێنت و شیکارییەکان کە ڕەنگدانەوەی گۆڕانکارییەکی مەترسیدارە لە دەرونزانی کۆمەڵگەی کوردیدا.
ئەم دیمەنانە تەنیا "رووداوی تێپەڕبوو" نەبوون. بەڵکو وەک زەنگێکی ئاگادارکردنەوە کاریان دەکرد، ئەوەیان دەخستە روو کە چۆن پێکهاتەیەکی کۆمەڵایەتی تەقلیدی- وەک خێڵ- دەتوانێت لە فاکتەری یەکگرتووییەوە بگۆڕێت بۆ ئامرازێکی پارچەبوون و دابەشبوون ئەگەر بەبێ کۆنتڕۆڵ و ڕێکنەخراو بمێنێتەوە.
لەبەر رۆشنایی گۆڕانکارییە خێراکانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بەریەکەتنە ناوچەیی و ئیقلیمیەکان، ئالنگاریە ئابووری و سیاسییەکانی بەردەم ناوچەکە، پێویستی پتەوکردنی یەکگرتوویی دەروونی و کۆمەڵایەتی و سیاسی بووەتە ئەولەویەتێکی سەرەکی لەبەرامبەر هەوڵدان بۆ هەڵوەشاندنەوەی ناسنامەی کورد لە ناوەوە، پێش ئەوەی لە دەرەوە.
1. خێڵ وەک ناسنامەیەکی دەروونی (سەرپێبوون (ئینتما)ی خێڵەکی وەک بەدەنگەوەھاتنی دەروونی بۆ قەیرانەکان)
هەموو کەسێک پێویستی بە سەربەخۆیی هەیە و ئەم پێویستییە بە توێژینەوەکانی دەرونزانی کۆمەڵایەتی پشتڕاستکراوەتەوە، وەک " تیۆری ناسنامەی کۆمەڵایەتی " (Tajfel & Turner, 1979).
لەکوردستان کە هەندێک ناوچە- بەتایبەتی ئەو ناوچانەی کە بوونی عەشیرەتیان هەیە- یان عەشیرەت تیایدە باڵا دەستە، وێرای پرسی دواکەتنی موچە بەدەست دابەزینی خزمەتگوزارییەکان و خنکانی ئالنگاریە ئابورییەکان دەناڵێنن، هاووڵاتیان بە نائاگاییەوە روو لە نزیکترین دامەزراوە دەکەن کە ئاسایشیان بۆ دابین دەکات، ئەویش خێڵە.
خێڵ سێ پێداویستی دەروونی سەرەتایی بەدی دەهێنێت:
1. ئاسایشی دارایی: لە ڕێگەی قەرز و پاڵپشتی لە قەیرانەکان، و پاراستن.
2- ئاسایشی دەروونی: هەستکردن بە سەرپێبوون (الانتما‌و)، "من تەنیا نیم".
3- ناسنامە: بەتایبەت لە نێو گەنجان کە لە ژێر رۆشنایی گۆڕانکارییە کولتوورییەکان و جیهانگیریدا تووشی قەیرانی ناسنامە دەبن.
بەڵام کێشەکە لەو کاتەوە دەست پێدەکات:
* دڵسۆزی بۆ خێڵ بەهێزتر دەبێت لە دڵسۆزی بۆ نیشتمان و ناوچەکە و دۆزی کورد.
ئینتما دەگۆڕێت بۆ توندرەوییەکی کوێرانە کە ڕەوایەتی و پاساو بە توندوتیژی و خیانەت دەدات.
* بەهاکانی هاووڵاتیبوون دەگۆرێن بە عەقڵیەتی "ئەندامانی خێڵ لە پێش هەموو شتێکەوەن".
لێرەدا سەرپێبونە بەدوای خێڵ وخێڵەکی کەوتن، لە ئەرکێکی کۆمەڵایەتی تەندروستەوە دەخلیسکێت بۆ رۆلێکی دەروونی پەکەوتە پڕ بەربەست، بەردەوامی بە بیری داخراو دەدات و ڕێگری لە بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی مەدەنی مۆدێرن دەکات.
2. بەکارهێنانی دەرەکی بۆ پرسی خێڵەکی: پارچەپارچەکردنی ناسنامەی نێوخۆیی
لە ناوچە سیاسی و دامەزراوەییە ناجێگیرەکاندا، خێڵ دەبێتە ئامرازێک کە لایەنە دەرەکییەکان دەتوانن بقۆزنەوە بۆ گڕگرتنی ململانێی ناوخۆیی لە ڕێگەی:
* زیندووکردنەوەی ناڕەزایەتییە مێژووییەکان و بەهێزکردنی هەستی "قوربانیکردنی بەکۆمەڵ".
* پاڵپشتیکردنی سیاسی و دارایی لە سەرکردەکانی هۆزەکان و پێکهێنانی میلیشیا لەژێر ئاڵای "بەرگریکردن لە شەرەف".
* زیادەڕەویکردن لە ناکۆکی بچووک و گۆڕینی بۆ بابەتی وجودی.
* دامەزراندنی قەوارە هاوتەریبەکان لەگەڵ دەوڵەت (دادگای نەریتی، دەسەڵاتی جێبەجێکردنی خێڵەکی).
ئەم میکانیزمانە دەبێتە هۆی پارچەپارچەبوونی ناسنامەی نەتەوەیی، گۆڕینی دڵسۆزیەکان لە قەوارەیەکی یەکگرتووی کوردییەوە بۆ بازنەی داخراو و ناکۆکی و لاوازکردنی پێگەی هەرێم لە ئاستی نێوخۆ و نێودەوڵەتیدا.
3. کاریگەرییە دەروونییە قووڵەکانی ململانێی خێڵەکی
ململانێی خێڵەکی نەک هەر هەڕەشە لە ئاسایشی سیاسی دەکات، بەڵکو شوێنەواری قووڵی دەروونی لەسەر تاک و کۆمەڵگا بەجێدەهێڵێت:
* دڵەڕاوکێ و ترسی بەردەوام لە تۆڵەسەندنەوە بەتایبەت لە کۆمەڵگە بچووکەکاندا.
* شڵەژان و نیشانەکانی دوای زەبری دەروونی (PTSD) لە منداڵان و هەرزەکاران.
* وەرینی متمانەی کۆمەڵایەتی، و بڵاوبوونەوەی گۆشەگیری و پارانۆیا.
* بەهێزکردنی گوتاری "ئێمە بەرامبەر ئەوان" کە سووتەمەنی عەقڵیەتی ململانێیە و ڕێگری لە گفتوگۆ دەکات.
هەروەها لەو ژینگانەی کە ئینتمای خێلەکی دڵسۆزی خێڵەکی و تێیدا باڵادەستن، گرنگی و ئەولەویەتی پۆست و پایەو دەرفەت و ئیش و کار لەژێر رەحمەت و دەسەڵاتی عەشیرەت و سەرۆک عەشیرەتدایە، ئەمانە دەبنەی هۆی سەرھەڵگرتن و کۆچی کەسانی لێهاتوو و پرۆفیشناڵ وبەردەوامبوونی نێوەندگیری و لایەنگری، ئەمەش دەبێتە هۆی تێکدانی هەر پڕۆژەیەکی چاکسازی یان گەشەپێدان.
4. عەشیرەتگەرایی و میدیا: دوو هەڕەشە بۆ سەر دەروونزانی بەکۆمەڵ
میدیا- بە تایبەتی میدیای دیجیتاڵی بێ مۆڵەت (هەڕەمەکی)- ڕۆڵێکی مەترسیدار دەگێڕێت لە سووتاندنی ململانێ خێڵەکییەکان لە ڕێگەی:
* پەخشکردنی ڤیدیۆی ھاندان و ھەڵەشەیی و بابەتە بێسەروبەرو شێواوەکان.
* بڵاوکردنەوەی پرسی خێڵەکیانە و ڕاپۆرتی هەڵبەستراو.
* وەبیرهێنانەوەی گێڕانەوەی تۆڵەسەندنەوە و خوێنڕشتن.
* وێناکردنی ناکۆکی وەک ململانێی شەرەف و ناسیۆنالیزم.
* بەپاڵەوانکردنی ئاغەو منداڵەئاغاو سەرۆک ھۆزو نمایشکردنی چەک و ئۆتۆمبێڵەکانیان
ئەم جۆرە گوتارە میدییانە گرژی دەروونی زیاد دەکات، عەقڵیەتی تۆڵەسەندنەوە پەروەردە دەکات و هەندێکجار کەشێکی پێگەیشتوو بۆ دەستێوەردانی بیانی "بە بیانووی پاراستنی کۆمەڵگاکان" دروست دەکات.
5. واقیعی سیاسی و دەرونی لە کوردستاندا
ئەمڕۆ هەرێمی کوردستان رووبەڕووی ئاستەنگ و ئاستەنگییە زۆرەکانی ناوخۆ و دەرەکی دەبێتەوە:
* گرژی بەردەوام لەگەڵ بەغدا لەسەر بودجە و نەوت.
* دواکەوتنی مووچە و دابەزینی گەشەی ئابووری.
* ململانێی سیاسی نێوخۆیی و پەرتەوازەیی نێوماڵی کوردی و نەبوونی ھەڵوێست و گوتاری ھاوبەش
* دزەکردنی کاریگەرییە ناوچەییەکان کە عەشیرەتگەرایی وەک چەکێکی دەروونی و کۆمەڵایەتی بەکاردەهێنن.
لە ژێر ڕۆشنایی ئەو ئالنگارییانەدا، سەرپێبوونی خێڵەکی دەبێتە پەناگەیەکی مەترسیدار و ئینتمای نەتەوەیی لاواز دەکات و لە ناوەوە هەڕەشە لە قەوارە و دۆزی کورد دەکات.
6.لە ئینتماو دڵسۆزی خێڵەکییەوە بۆ هاووڵاتیبوون و رێچکەی نەتەوەخوازی: هەنگاوە ستراتیژییە پێشنیار کراوەکان
بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئەم واقیعە، پڕۆژەیەکی گشتگیر پێویستە کە بریتی بێت لە:
1. چاکسازی لە بواری پەروەردەدا: ١.
بە پێشخستنی چەمکەکانی هاوڵاتیبوون، شوناسێکی نەتەوەیی یەکگرتوو و مێژووی هاوبەشی کورد، نەک مێژووی خێڵەکی ناکۆکی لەسەر.
2. بەهێزکردنی دادپەروەری و دامەزراوەکان:
تا متمانەی هاووڵاتیان بە دامودەزگاکانی دەوڵەت زیاتر بێت، پێویستیان بە گەڕان بە دوای "نێوەندگیری خێڵەکی" کەمتر دەبێت بۆ دەستەبەرکردنی مافەکانیان.
3. چاودێری میدیا و هاندانی دیجیتاڵی:
لە ڕێگەی لیژنەیەکی باڵا کە پێکهاتووە لە داواکاری گشتی و وەزارەتەکانی ناوخۆ و ڕۆشنبیری، بۆ ڕێکخستنی میدیا و لێپرسینەوە لەو کەسانەی کە هاندەری فیتنەن.
4. گۆڕینی خێڵ لە بارگرانییەوە بۆ سەرمایە:
بە بەشداریکردنی کەسایەتییە دیارەکان لە پڕۆژەکانی ئاشتەوایی و هۆشیارکردنەوەدا لەبری ئەوەی لایەنگری ئەوان بن.
5. پاراستنی بەرگریکارانی ناسنامەی نیشتمانی:
ئەو چالاکوان و ڕۆشنبیرانەی کە بەهۆی هەڵوێستە ڕۆشنگەرەکانیانەوە ڕووبەڕووی وەدەرنانی یان خیانەت دەبنەوە.
دەرەنجام: بەرەو سایکۆلۆژیای نیشتمانی بۆ پاراستنی قەوارەی کوردی
پاراستنی دۆز و قەوارەی کورد لە لەلوتکەی سیاسەتەوە دەست پێناکات، بەڵکو لە بنەچەی هۆشیاری بەکۆمەڵەوە دەست پێدەکات،
لە دەرونی هاوڵاتیەوە، لە هەستی دادپەروەری و سەربەخۆیی و ئاسایشی ئەوەوە، سەرچاوە دەگرێت و نەش ونما دەکات.
دەبێت ئەوە بزانین خێڵ دوژمن نییە، بەڵام جێگرەوەی نیشتمان و ناسیۆنالیزم نییە. ئێمە خێڵ و عەشیرەت ناسڕینەوە، بەڵکو بە وزەی بەرەو پشتیوانیکردن لە پێکەوەژیان ئاڕاستە دەکەینەوە، نەک وەک ھۆکارێکی نەرینی ناکۆکی.
لە ساتێکی گرینگی ناوچەییدا، کە هاوپەیمانییەتەکان دروستدەکرێن و نەخشە دەکێشرێن، دەبێت هۆشیاری دەروونی کورد لەئاست ململانێ ئالنگارییە نێودەوڵەتی و ئیقلیمیەکاندابێت، یەکگرتوو و متمانە بەخۆبوو، ئامادەیی تێپەڕاندنی دابەشبوونە ناوخۆییەکان بێت، چونکە:
"ھەر کوردێک سەرپێبون و دڵسۆزی خۆی بۆ عەشیرەت بخاتەسەرووی ئینتماو ورێچکەی نەتەوەخوازی، وەک کەسێک وایە بە دەستی خۆی زیندانێک دروست بکات و دواتر بەدوای ئازادیدا بگەڕێت."
*- نزار گەزالی ..
دکتۆرا لە دەرونزانی
سەرچاوە : سپی میدیا
