بەرزان حەمەسور
پرسی کورد وەک یەکێک لە ئاڵۆزترین و بەردەوامترین پرسەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ماوەی سەردەیەکە بە چەقبەستویی ماوەتەوە ولە بڕێکی زۆر لەکێشەکانی جیۆپۆلەتیکی ناوچەیی و سەروەری نەتەوەیی و ململانێی مافی مرۆڤدا تێوەگلاوە. لە ناوەڕۆکیدا داواکاری گەلی کورد بۆ مافە نەتەوەیی و کولتووری و فیکریەکان دایە ئەو خواستانەی کە بە شێوەیەکی سیستماتیک وبەرنامە بۆداڕێژراوەوە لە لایەن مستەفاکەمال دروستکردنی دەولەتی رەگەزپەرست لێی زەوتکراوەوپاشان بەهەماهەنگی یەک بەیەکی ڕژێمە نەتەوەپەرستە یەک لە دوای یەکەکانی تورکیا، عێراق، ئێران و سوریاوە ڕەتکراونەتەوە. لەگەڵ ئەوەشدا، ئەمڕۆ چارەسەرکردنی پرسی کورد دەرفەتێکی دەگمەن دەخاتە بەردەم، بۆ گۆڕینی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست سنووردارکردنی توندوتیژی و پاوانخوازی و قۆرخکردنی دەسەڵاتی ئابووری کە دەیان ساڵە ناوچەکەی گرتۆتەوە.
هاتنە کایەوەی بازرگانی ئاڵۆزی سەربازی لە تورکیا، بزنسێک کەجەنەڕاڵەکانی جەنگ خاوەندارێتی دەکەن ، لەسەر درێژەپێدانی ململانێ بنیات نراوە..!
لە تورکیادا پرسی چارەسەرنەکراوی کورد سووتەمەنی ئابوورییەکی سێبەر بووە کە لەسەر شەڕ گەشە دەکات. بودجەی سەربازیی بەرچاوی وڵاتەکە کە زۆرجار بەهۆی "شەڕ دژی تیرۆر"ەوە ڕەوایەتی پێدەدرێت، دەرفەتی قازانجبەخشی بۆ کۆمەڵێکی هەڵبژێردراوی ژەنەڕاڵەکانی جەنگ و بەڵێندەری بەرگری و قاچاخچییەکان ڕەخساندووە. ململانێی بەردەوام ڕێگە بە وەرگرتنی پارەی گشتی دەدات بۆ ناو گیرفانی تایبەت لە ڕێگەی گرێبەستە سەربازییە هەڵئاوساوەکان و ئۆپەراسیۆنە نهێنییەکانەوە. چەک تەنها لە ناوخۆدا بەکارناهێنرێت بەڵکو ڕێگەی خۆی بۆ بازاڕە ڕەشەکان دەدۆزێتەوە، ئەمەش زیاتر ناوچەکە ناسەقامگیر دەکات.
چارەسەری ئاشتیانە بۆ پرسی کورد ئەم کارگەی قازانج بەخشە ڕادەگرێ وهەڵدەوەشێنێتەوە.
گفتوگۆ و دیموکراسی دەتوانێت بیانووی خەرجییە سەربازییە زەبەلاحەکان نەهێڵێت و سەرچاوەکان بەرەو پەروەردە و چاودێری تەندروستی و گەشەپێدانی ئابووری ئاڕاستە بکاتەوە. هەروەها وەستاندنی شەڕ و پێکدادانەکان دەبێتە هۆی بەهێزکردنی پەیکەری کۆمەڵایەتی تورکیا، ئەمەش دەبێتە هۆی پەرەپێدانی متمانە لە نێوان پێکهاتە هەمەچەشنەکانیدا.
ئیستغلالکردنی هەستی ناسیۆنالیستی لای ئاکەپە ،پارتی دەسەڵاتداری داد و گەشەپێدان بە سەرۆکایەتی ڕەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا، بە شێوەیەکی لێزانانە ململانێی کوردیان بۆ چەسپاندنی دەسەڵات بەکارهێناوە. ئاکەپە بە وێناکردنی خەباتی کورد وەک هەڕەشەیەک بۆ سەر یەکێتی نەتەوەیی، هەستی ناسیۆنالیستی و ڕەگەزپەرستی لە نێوان چین و توێژەکانی گەنجانی تورکیادا وێنا کردووە. ئەم شێوە ووتارو دابەشکارییە ڕێگە بە پارتەکەی ئەردۆگان دەدات کەخۆی وەک پارێزەری میللەت لە چوارچێوەیەکدا دەربخات و لە هەمان کاتدا ناڕەزایەتییەکان بخنکێنێت و ڕێوشوێنە تاکڕەوەکان ڕەوایەتی پێبدات..!
ئەگەر پرسی کورد بە ڕیفۆرمی دیموکراسی ڕاستەقینە چارەسەر بکرایە، ئاکەپە ئامرازێکی ڕەخنەگرانە بۆ دەستکاریکردنی بیروڕای گشتی لەدەست دەدا. کەشوهەوای ئاشتی و گشتگیری، بانگەوازی توندڕەوی ناسیۆنالیستی تورکی کەم دەکاتەوە و ڕێگە خۆش دەکات بۆ دیمەنێکی سیاسی فرەییتر. گۆڕانکارییەکی لەو شێوەیە دەبێتە تەحەدای توانای ئەردۆغان بۆ زاڵبوون بەسەر سیاسەتی تورکیادا لە ڕێگەی بڵاوکرنەوەی ترس لەتیرۆر.
گاڵتەجارییەکەی سیستەمی دادوەری وپەرلەمانی تورکیا لە مێژە ڕەخنەی زۆری لێدەگیرێت بەهۆی نەبوونی سەربەخۆیی، بەتایبەتی لەو دۆسیانەی کە کەمینەی کوردیان تێدایە. زۆرجار دادگاکان وەک درێژکراوەی دەسەڵاتی جێبەجێکردن کاریان کردووە، ئەمەش وایکردووە ئەردۆغان بتوانێت لە هاوپەیمانەکانی خۆشببێت و بە ئارەزووی خۆی سزای نەیارانی بدات. ئەم دینامیکییە نەک هەر سەروەری یاسا تێکدەدات بەڵکو کولتوورێکی بێ سزای تاوانەکانیش کە لە ژێر پەردەی دژە تیرۆردا ئەنجام دەدرێن،بەڕەوا بزانرێت و بەردەوام بێت.
بەهێزکردنی پەرلەمانی تورکیا و بەهێزکردنی ڕۆڵی لە بنیاتنانی ئاشتیدا دەتوانێت ئەم ڕێڕەوە بگۆڕێت. تورکیا بە پەرەپێدانی وتووێژ و بەدواداچوون بۆ چارەسەری یاسایی، دەتوانێت چارەسەری ناڕەزایەتییەکانی کورد بکات و لە هەمان کاتدا پرەنسیپە دیموکراسیەکان بپارێزێت. سیستەمێکی دادوەری دادپەروەرانە،سەربەخۆ دوور لە دەستێوەردانی سیاسی، زیاتر ئەو پراکتیزە تاکڕەوانە ڕادەگرێت کە حوکمڕانی تورکیای تێکداوە.
پشتیوانی جیهانی بۆ مافەکانی کورد ڕێگایەکە بۆ سەقامگیری ناوچەیی،
چارەسەری پرسی کورد تەنیا مەسەلەی سیاسەتی ناوخۆ نییە؛ نیگەرانییەکی جیهانییە و کاریگەرییەکی دوور مەودای هەیە. ئەمریکا، ئەوروپا، ئیسرائیل و سعودیە، لەنێو ئەوانی تردا، بە پلەی جیاواز پشتیوانیان بۆ مافەکانی کورد دەربڕیوە، بە داننان بە سوودە ئەگەرییەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی سەقامگیر و گشتگیر. کوردستانێکی ئازاد- یان لانی کەم، ئۆتۆنۆمییەکی پتەوی کولتووری و سیاسی بۆ دانیشتوانی کورد- دەتوانێت ببێتە بەردی بناغە بۆ ئاشتی و هاوکاریی ناوچەیی.
پێویستە ئەکتەرە نێودەوڵەتییەکان بەردەوام بن لە داکۆکیکردن لە دیالۆگ و دیپلۆماسی، دڵنیابن لەوەی کە خواستەکانی کورد بە ڕێگەی ئاشتیانە بەدی دەهێنرێن. پاڵپشتیکردنی دەستپێشخەرییەکان بۆ چارەنووسی کورد هاوتەریبە لەگەڵ ئامانجی فراوانتری بەرەوپێشبردنی مافەکانی مرۆڤ و حوکمڕانی دیموکراسی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا.
چارەسەرکردنی پرسی کورد خاڵی وەرچەرخانێک بۆ تورکیا و ناوچەکە دەبێت. تورکیا کە لە بارگرانی ململانێی هەمیشەیی ڕزگاری بوو، دەتوانی سەرنجی لەسەر بنیاتنانی کۆمەڵگایەکی دادپەروەر و ئاوەدان بێت، کە هیچ هاوڵاتییەک بەهۆی نەتەوە یان بیروباوەڕەکەیەوە پەراوێز نەخرێت. گەلی کورد لە بەرامبەردا دەتوانی خەونەکانی خۆی لە دانپێدانانی کولتووری و سیاسی بەدی بهێنێت و بەشداری بکات لە تابلۆی دەوڵەمەندی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا.
بۆ ئەوەی ئەم دیدە ببێتە واقیع، ئازایەتی و پابەندبوون پێویستە- لە سەرکردەکانی تورکیا کە ئامادەبن ئاشتەوایی لە باوەش بگرن، لە هاوپەیمانە نێودەوڵەتییەکان کە بانگەشە بۆ دادپەروەری ودیموکراسی ومافی مرۆڤ دەکەن، هەروەها لە گەلی کورد و دۆستەکانی لە سەرانسەری جیهاندا، کە بەردەوابن لە خەباتکردن بۆ داهاتویەکی گەشاوەتربۆگەلی کوردوگشت نەتەوەکانی مەزرابۆتان .
