د. ئەحمەد فەتحوڵڵا ڕواندزی
ئەو ساتەی وشە دەبێتە مەیدانی تاقیکردنەوەی چارەنووسساز
لە جیهانێکدا کە گۆڕانکارییەکان تیایدا خێران و گێڕانەوەکان تێکئاڵاون، ڕۆشنبیر چیتر تەنها نووسەر، شاعیر یان مامۆستا و وانەبێژ نییە، بەڵکو بووەتە ئەکتەرێکی سەرەکی لە ئەندازەی هۆشیاریی کۆمەڵگە، یان بەپێچەوانەوە، هۆکاری شێواندنی. لە دۆخی تایبەتی هەرێمی کوردستاندا ، کە بژاردە -نوخبە - فیکرییەکان لەنێوان ڕەوتە دژبەیەکەکانی پاشکۆیەتی و یاخیبووندان، پرسی ڕۆشنبیر وەک یەکێک لە پرسە گرنگ و هەستیارەکانی بەردەم هەر پڕۆژەیەکی گۆڕانکاریی ڕیشەیی دەردەکەوێت.
پرسیاری بنەڕەتی: ئەرکی ڕۆشنبیر ئەمڕۆ چییە؟
ئیتر بەس نییە ڕۆشنبیر تەنها وەک خاوەن زانیاری پێناسە بکەین. دەبێت لەناو سیستمی کاریگەریی کۆمەڵایەتیدا دایبنێین. ڕۆشنبیر – بەپێی پۆلێنە بەناوبانگەکەی ئەنتۆنیۆ گرامشی – دوو جۆرە:
· ڕۆشنبیری ئۆرگانی (ئەندامی): ئەوەیە کە لەناو جەرگەی کێشەکانی خەڵکدا دەژی، لایەنگری دادپەروەرییە، و بەشدارە لە هەڵوەشاندنەوەی واقیع و بنیاتنانەوەی لەسەر بنەمایەکی ڕەخنەگرانە.
· ڕۆشنبیری تەقلیدی (کلاسیک): ئەوەیە کە لە کایەی دەسەڵاتدا دەسووڕێتەوە، شەرعییەت بە دۆخی باو (ستاتۆکۆ) دەبەخشێت، و بەشدارە لە بەبازاڕکردن بۆ "واقیعی ئەمڕۆ" وەک چارەنووسێکی حەتمی.
لە چوارچێوەی هەرێمی کوردستاندا، ڕۆشنبیر ڕووبەڕووی ئاڵنگاریی فرەڕەهەند دەبێتەوە؛ لە فشارە ئایدیۆلۆژییەکانەوە بگرە، تا دەگاتە هەژموونی کایەی سیاسی و ملکەچکردنی دامەزراوە ڕۆشنبیرییەکان و گۆڕینیان بۆ سەکۆی بەرژەوەندیخوازی.
ڕۆشنبیر لە کوردستان: لەنێوان بێلایەنیی کوشندە و لایەنگریی چەواشەکار
ئەو ڕۆشنبیرەی لە ساتەوەختێکی هەستیاری نیشتمانیدا بێلایەنی هەڵدەبژێرێت، ئەمە نیشانەی حیکمەت نییە، بەڵکو بەشدارییەکی ناڕاستەوخۆیە لە ونکردنی هۆشیاری. لەولاشەوە، ئەو ڕۆشنبیرەی کە خۆی دەخاتە خزمەت گوتاری "دەسەڵاتی بێ ڕەخنە"، ڕۆشنبیری لە جەوهەرە ڕەسەنەکەی دادەماڵێت.
لەم نێوەندەدا، مۆدێلی "ڕۆشنبیری فەرمانبەر" سەریهەڵداوە؛ ئەوانەی بەپێی بەرژەوەندییەکانی خۆیان یان پاڵپشتەکانیان دەنوسن، بانگەشە بۆ "سەقامگیریی ڕووکەش" دەکەن و کێشە بنەڕەتییە قووڵەکان فەرامۆش دەکەن، وەک: قەیرانی پەروەردە، پاشەکشەی دادپەروەریی کۆمەڵایەتی، داتەپینی ئاستی توێژینەوەی زانستی، و بەسیاسیکردنی هونەر.
بەرامبەر بەمانە، دەنگگەلێکی یاخی و خاوەن دیدگا بوونیان هەیە؛ ڕۆشنبیرانێک کە وشەیان وەک ئامرازی بنیاتنانی هۆشیاری هەڵبژاردووە، نەک ئامرازی ڕازاندنەوەی دۆخی باو - ستاتۆکۆ. ئەوان ڕۆشنبیری وەک بەرەیەکی گۆڕانکاری دەبینن، نەک گۆڕەپانێک بۆ ئاهەنگە بێدەنگەکان.
ململانێی ڕاستەقینە: کێ هۆشیاری دروست دەکات و ئاراستەی دەکات؟
کێشەکە لە کوردستان تەنها ململانێی نوخبەکان نییە، بەڵکو ململانێیە لەسەر پێکهاتەی هۆشیاریی گشتیەکان ، کە لە چوار بازنەی چارەنووسسازدا بەرهەم دێت
یەکەم، قوتابخانە: ئایا عەقڵی پرسیارکەر پەروەردە دەکەین، یان ڕۆحی ملکەچی و گوێڕایەڵی؟
دووەم، زانکۆ: ئایا زانکۆکانمان دەکەینە سەکۆی داهێنانی فیکری، یان کارگەی بەرهەمهێنانی بڕوانامەی بێ گیان؟
سێیەم، میدیا: ئایا ڕاستییەکان وەک خۆیان دەگەیەنین، یان گێڕانەوەی فەرمی لە قاڵبی "بێلایەنی"دا دووبارە بەرهەم دەهێنینەوە؟
چوارەم، ئەدەب و هونەر: ئایا بەرهەمێک دەخوڵقێنین کە ویژدانەکان بهەژێنێت، یان بەشدار دەبین لە سڕکردنی کۆمەڵگە؟
ئەم بوارانە تەنها "خزمەتگوزاری" نین، بەڵکو بازنەکانی داڕشتنەوەی چارەنووسن. هەر لایەنێک کۆنترۆڵی بکات، کلیلی کۆنترۆڵکردنی داهاتووی کۆمەڵگەی لە دەستدایە.
خەیاڵی ئۆپۆزسیۆنی ڕەها و فریوی ڕزگاری
یەکێک لە مەترسیدارترین تێگەیشتنەکان لە دیمەنی کوردیدا، سادەکردنەوەی واقیعە بۆ دوالیزمی "ڕەش و سپی"؛ واتە هەرچی لە دەسەڵاتەوە بێت خراپە و هەرچی لە ئۆپۆزسیۆنەوە بێت پاک و بێگەردە.
بەڵام واقیع سەلماندوویەتی کە ئۆپۆزسیۆنیش دەکرێت ببێتە ئامرازێکی سیاسیی هەلپەرستانە، کە مەترسییەکەی کەمتر نییە لە سیستمی دەسەڵاتدار. لە هەمان کاتدا، لەناو دەسەڵاتیشدا لەوانەیە دەنگی چاکسازیخوازی جددی بوونی هەبێت، هەرچەندە پەراوێزخرابن.
ڕۆشنبیری هۆشیار ئەو کەسەیە کە پرسیارەکان لە بنەڕەتەوە دادەڕێژێتەوە، نەک ئەوەی وەڵامە ئامادەکراوەکان دووبارە بکاتەوە.
چۆن لەم چەقبەستنە ڕۆشنبیرییە دەربچین؟
چارەسەر بە سڕینەوەی لایەنێک و دانانی "جێگرەوەیەکی ئامادە" نایەتە دی، بەڵکو پرۆسەیەکی درێژخایەنە و لە ڕێگەی:
· بنیاتنانەوەی سیستمی پەروەردە وەک سەکۆیەک بۆ بیرکردنەوەی ئازاد و ڕەخنەگرانە، نەک ناوەندێک بۆ تەنها تلقین و لەبەرکردن.
· زانکۆکانمان بکەینە سەکۆی داهێنانی فیکری و مەعریفی داهێنەرانە کە لە هەموو بوارەکان دەرچوی پێگەیشتوو ئامادە بکات
· ئازادکردنی کایەی میدیا لە هەژموونی سیاسی و ئابووری.
· کردنەوەی دەرگا بە ڕووی دەستپێشخەرییە ڕۆشنبیرییە ئازادەکاندا، لەبری قۆرخکردنی فیستیڤاڵ و دامەزراوەکان.
· هێنانەوەی ڕۆشنبیری ڕەخنەگر بۆ نێو کایەی گشتی، نەک گۆشەگیرکردنی لە هۆڵی سیمینارە داخراوەکاندا.
پێویستیمان بە پڕۆژەیەکی ڕۆشنبیریی نیشتمانیی نوێیە؛ پڕۆژەیەک کە دان بە ئاڵۆزییەکانی واقیعدا بنێت و لە ورووژاندنی پرسیارە قورسەکان نەترسێت.
دوا وتە
ڕۆشنبیر "دیکۆر" نییە بۆ ڕازاندنەوەی دیمەنی دەوڵەت، نە "بڵندگۆ"یە بۆ هیچ هێزێکی سیاسی.
ڕۆشنبیر، دەنگی زیندووی ویژدانی کۆمەڵگەیە. ئەو کەسەیە کە لە ساتەوەختی خیانەتی بێدەنگیدا، هاوار دەکات، و کاتێک قسەکردن دەبێتە ئەرک، بوێرانە دێتە گۆ.
لە هەرێمی کوردستان، کێشە لە نەبوونی قەڵەمدا نییە، بەڵکو لە ڕامکردن، ترساندن یان فریودانی قەڵەمەکاندایە.
لەم سۆنگەیەوە، گرەوی سەرەکی لەسەر گۆڕانکاریی ڕاستەقینە، لە پێناسەکردنەوەی ڕۆشنبیرییەوە وەک ئامرازێکی هۆشیاری دەست پێدەکات، نەک وەک ئامرازێکی جوانکاری. چونکە ئاییندە تەنها لە ژوورە داخراوەکانی سیاسەتدا داناڕێژرێت، بەڵکو ئەمڕۆ لە بەرەکانی هۆشیاریدا نەخشەسازی بۆ دەکرێت: لە قوتابخانە،لە زانکۆ ، لە میدیا، لە هونەر و لە فیکردا.
سەرچاوە : هاوڵاتی
