چۆن کێشەی کەرکوک بە یەکجاری چارەسەر بکرێت؟

د. سامان شاڵی

پرسی کەرکوک لە عێراق بابەتێکی ئاڵۆز و هەستیارە کە فاکتەری مێژوویی و نەتەوەیی و سیاسی لەخۆدەگرێت. بەعەرەبکردنی کەرکوک لەلایەن حکومەتەکانی عێراقەوە پرسەکەی ئاڵۆزتر کردووە، هەرچەندە دەستوور هەنگاوی ڕوون بۆ چارەسەرکردنی ئەو پرسە لە مادەی 140دا دیاریکردووە، بەڵام حکومەتەکان ئەم مادەیەیان جێبەجێ نەکرد، بەپێچەوانەوە، ئاستەنگی زیاتری لەبەردەمیاندا دروستکرد. ئەم ناوچەیە بە خاکێکی ناکۆکی یان ناوچەی پچراوەكان دادەنرێت کە بووەتە سەرچاوەی گرژی لە نێوان حکومەتی ناوەندی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان و گروپە نەتەوەیی و ئایینییە جیاوازەکانی ناوچەکە، لەوانە کورد و عەرەب و تورکمان. چارەسەرکردنی کێشەی کەرکوک پێویستی بە ڕێبازێکی هەمەلایەنە هەیە کە چارەسەری نیگەرانی و خواستەکانی هەموو لایەنە پەیوەندیدارەکان بکات. لێرەدا چەند هەنگاوێکی ئەگەری دەخەینەڕوو کە دەتوانرێت بنرێت بۆ کارکردن بۆ چارەسەرکردن:
1- دیالۆگ و دانوستان: گفتوگۆ و دانوستانی کراوە و گشتگیر لە نێوان حکومەتی ناوەندی عێراق و حکومەتی هەرێم و هەروەها گروپە نەتەوەیی و ئایینییەکانی دیکەی کەرکوک، زۆر گرنگە. ئەمەش دەتوانێت بریتی بێت لە هێنانی هەموو لایەنە پەیوەندیدارەکان بۆ سەر مێز و بەشداریکردن لە گفتوگۆی مانادار بۆ دەستنیشانکردنی بەرژەوەندییە هاوبەشەکان و دۆزینەوەی چارەسەری پەسەندکراوی هەردوولا. پرۆسەکە شەفاف و گشتگیر و لەسەر بنەمای ڕێزگرتن لە ماف و خواستەکانی هەموو پێکهاتەکانی کەرکوک بێت.
2- چاکسازی دەستووری: پێداچوونەوە به دەستووری عێراقدا بۆ ڕوونکردنەوەی پێگەی کەرکوک و حوکمڕانی دەتوانێ هەنگاوێکی گرنگ بێت. دەستوور پێویستە دان بە ماف و ناسنامەی سەرجەم نەتەوە و ئاینیەکانی کەرکوکدا بنێت و نوێنەرایەتی و بەشداریکردنیان لە پرۆسەکانی بڕیاردان مسۆگەر بکات. ئەمەش ڕەنگە سەردانکردنەوەی مادەکانی پەیوەست بە کەرکوک بێت، وەک مادەی 140 کە چوارچێوەیەک بۆ چارەسەرکردنی دۆخی ناوچە کێشە لەسەرەکان دیاری دەکات. پێش ئەم هەنگاوە دەبێت سەرژمێرییەکی ڕاستەقینەی ئەو ناوچانە لەلایەن نەتەوە یەکگرتووەکانەوە بکرێت بۆ دیاریکردنی ناسنامەی ڕاستەقینەی ئەو کەسانەی لە ڕووی مێژووییەوە لەو ناوچانەدا دەژین.
3. ڕێکخستنەکانی دابەشکردنی دەسەڵات: دامەزراندنی ڕێکخستنەکانی دابەشکردنی دەسەڵات لە کەرکوک دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ چارەسەرکردنی نیگەرانییەکانی پێکهاتە جیاوازەکان. ئەمەش ڕەنگە بریتی بێت لە دابەشکردنی دەسەڵاتی سیاسی و ئیداری و ئابووری لەنێوان کورد و عەرەب و تورکمان و گروپەکانی تری کەرکوکدا، لەسەر بنەمای میکانیزمی ڕێککەوتوو کە نوێنەرایەتی و بەشداریی دادپەروەرانە مسۆگەر دەکات.
4. ئاسایش و سەقامگیری: دەستەبەرکردنی ئاسایش و سەقامگیری لە کەرکوک بۆ دروستکردنی ژینگەیەکی لەبار بۆ چارەسەری گرینگە. پێویستە هەموو لایەنەکان پابەندبن بە پاراستنی ئاشتی و سەقامگیری، هەوڵیش بدرێت بۆ چارەسەرکردنی نیگەرانییە ئەمنییەکان و ڕێگریکردن لە هەر پەرەسەندنێکی توندوتیژی. ئەمەش ڕەنگە بریتی بێت لە جێگیرکردنی هێزی ئەمنی هاوبەش کە نوێنەرایەتی گروپە نەتەوەیی و ئایینییە هەمەچەشنەکان دەکەن، هەروەها دروستکردنی متمانە و متمانە لەنێو پێکهاتەکانی کەرکوکدا.
5. گەشەپێدانی ئابووری: پێشخستنی گەشەپێدانی ئابووری و دابەشکردنی یەکسانی سامانەکان لە کەرکوک دەتوانێت بەشداربێت لە چارەسەرکردنی کێشەکە. ئەمەش ڕەنگە وەبەرهێنان لە ژێرخانی، خزمەتگوزاری و پڕۆژە ئابوورییەکان کە سوود بە هەموو کۆمەڵگاکان دەگەیەنن، ڕەخساندنی هەلی کار و چارەسەرکردنی جیاوازییە ئابوورییەکانی نێوان گروپە جیاوازەکان لەخۆبگرێت.
6- نێوەندگیری نێودەوڵەتی: بەشداریکردنی نێوەندگیری نێودەوڵەتی یان ئاسانکار دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە دروستکردنی سەکۆیەکی بێلایەن و بێلایەن بۆ دانوستان و یارمەتیدەر بێت لە دۆزینەوەی چارەسەر کە بۆ هەموو لایەنەکان قبوڵکراون. ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان کە ئەزموونی پەیوەندیداریان هەیە لە چارەسەرکردنی ناکۆکییەکان دەتوانن ڕۆڵێکی بنیاتنەر لە ئاسانکاری وتووێژ و بنیاتنانی کۆدەنگیدا بگێڕن.
7. ئاشتەوایی و بنیاتنانەوەی متمانە: هەوڵەکانی ئاشتەوایی پێویستە بەشێکی دانەبڕاو بن لە هەر پرۆسەیەکی چارەسەرکردن. داننان بە ناڕەزایەتییەکانی ڕابردوو، پەرەپێدانی لێبوردن و دروستکردنی متمانە لە نێوان پێکهاتەکانی کەرکوک، بۆ چارەسەری بەردەوامی پێویستن. ئەمەش ڕەنگە کۆمیسیۆنەکانی ڕاستی و ئاشتەوایی، ڕێوشوێنی دروستکردنی متمانە و دەستپێشخەرییەکان کە یەکگرتوویی کۆمەڵایەتی و هاوسەنگی نێوان کۆمەڵگاکان بەرەوپێش دەبەن، لەخۆبگرێت.
گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە چارەسەرکردنی پرسی کەرکوک پێدەچێت پێویستی بە کات و سەبر و ئیرادەی سیاسی هەبێت لەلایەن هەموو لایەنە پەیوەندیدارەکانەوە. پرسێکی ئاڵۆزە کە پێویستی بە ڕێبازێکی هەمەلایەنە و گشتگیر هەیە کە ڕێز لە ماف و خواستەکانی هەموو نەتەوە و ئاینیەکانی کەرکوک بگرێت. هەر چارەسەرێک پێویستە لەسەر بنەماکانی گشتگیری و دادپەروەری و ڕێزگرتن لە فرەچەشنی بێت و سەقامگیری و خۆشگوزەرانی درێژخایەنی ناوچەکە و گەلەکەی لە پێشینەدا بێت، لە کۆتاییدا خەڵکی ناوچەکە دەتوانن بڕیار بدەن کە چ جۆرە حوکمڕانییەک بە ئازادی هەڵدەبژێرن بۆ ئەوەی بە ئاشتی و هاوسەنگی پێکەوە بژین.

سەرچاوە : سایتی ئاوێنە