عەلی تۆپتانجی
کاتێک 12 ساڵ لەمەوبەر وەک ئابووریناسێکی گەورە و ئابووریناسێکی نێودەوڵەتی دەستم بە کارەکەم کرد، یەکەم کارم ئەنجامدانی شیکاری ئابووریی گەورە و ئابووری کشتوکاڵی پێشکەوتوو بوو لەسەر هەرێمی کوردستان. 12 ساڵ لەمەوبەر ڕامگەیاندبوو کە هەرێمی کوردستان تایبەتمەند دەبێت لە بەرهەمی کشتوکاڵی و ئەو بەرهەمانەی بەرهەم دەهێنرێن هەناردەی وڵاتانی پێشکەوتوو دەکرێن. هەرێمی کوردستان لە ساڵانی ڕابردوودا شۆڕشێکی گەورەی لە بەرهەمی کشتوکاڵیدا کردووە و دەستیکردووە بە هەناردەکردنی بەرهەمی کشتوکاڵی زیادە. لە کاتێکدا هەرێمی کوردستان لەسەر بنەمای بەکاربردن بوو و بەرهەمی ناوخۆیی تا نزیکەی ٢٠ ساڵ لەمەوبەر تا ڕادەیەکی زۆر وابەستەی داهاتی نەوت بوو، ئێستا هەرێمی کوردستان دەستیکردووە بە بوون بە وڵاتێکی بنچینەیی بەرهەمهێنان. سیاسەتی کشتوکاڵی سەقامگیر کە لە هەرێمی کوردستان لە چوارچێوەی ئامانجەکانی گەشەپێدانی بەردەوامی ساڵی ٢٠٣٠-٢٠٥٠دا جێبەجێ دەکرێت، دڵنیای دەدات لەوەی کە کشتوکاڵ بەشێکی بەرچاو لە بەرهەمی ناوخۆیی هەرێمی کوردستان پێکدەهێنێت. ئەمەش ڕۆڵێکی گرنگی دەبێت لە گەشەسەندنی ئابووریی گەورە و ئابووری کشتوکاڵی هەرێمی کوردستان. کاتێک هەرێمی کوردستان لە ڕووی ئابووریی گەورە و نێودەوڵەتییەوە دەکۆڵرێتەوە، دەبینرێت کە لەم دواییانەدا سیاسەتی سنووردارکردنی هاوردەکردنی جێبەجێ کردووە و دەستیکردووە بە جێبەجێکردنی ئەو سیاسەتانەی کە خواستی ناوخۆیی و نێودەوڵەتیی بەرهەمە بەرهەم هێنراوەکان دابین بکات. لە ئابووری نێودەوڵەتیدا دوو تیۆری گرنگ هەن کە هەمیشە باسی دەکەم: تیۆری سوودە بەراوردکارییەکان و تیۆری هێکشر ئۆهلین (H-O). بەپێی ئەم دوو تیۆرییە هەرێمی کوردستان تایبەتمەندە بە بەرهەمە کشتوکاڵییەکان. ئەمەش ڕۆڵێکی سەرەکی دەبێت لە گەشەپێدانی ئابووریی گەورە و ئابووری نێودەوڵەتی هەرێمی کوردستان و لە کردنی هەرێمی کوردستان بە "سەنتەری جیهانی کشتوکاڵ و خۆراکی کشتوکاڵی". بەرهەمی کشتوکاڵی بەرهەم هێنراو لە هەرێمی کوردستان بەتایبەتی؛ زیاتر پڕۆسەی یەکگرتنی ئابووری لەگەڵ وڵاتانی ئەمریکا، کەنەدا، ناوچەی یۆرۆ، بەریتانیا، ژاپۆن، و وڵاتانی GCC خێراتر دەکات و چەندین سوودی بازرگانی نێودەوڵەتی و نێودەوڵەتی دەڕەخسێنێت، وەک ئەوەی هەرێمی کوردستان ببێتە "ناوچەی بازرگانی ئازاد" لە سەرانسەری جیهاندا.
When I started my job 12 years ago as a major economist and an international economist، my first job was to do large economic analysis and advanced agricultural economics on the Kurdistan Region. I said 12 years ago that the Kurdistan Region would be specialized in agricultural production and that the products produced would be exported to developed countries. The Kurdistan Region has had a major revolution in agricultural production in recent years and has begun exporting surplus agricultural products. While the Kurdistan Region was based on consumption and gdp was largely dependent on oil revenues until about 20 years ago، the Kurdistan Region has now begun to become a basic production country. The sustainable agricultural policy implemented in the Kurdistan Region within the framework of the 2030-2050 Sustainable Development Goals ensures that agriculture constitutes a significant part of the Kurdistan Region's GDP. This will play an important role in the development of the Kurdistan Region's large agricultural economy. When the Kurdistan Region is studied economically and internationally، it can be seen that it has recently implemented a policy of restricting imports and has begun implementing policies that meet the domestic and international demands of manufactured products. There are two important theories in international economics that I always talk about: the theory of comparative advantages and the Heccher-Ohlin theory (H-O). According to these two theories، the Kurdistan Region is specialized in agricultural products. This will play a major role in the development of the Kurdistan Region's large and international economy and in making the Kurdistan Region the "World Center for Agriculture and Agricultural Food." Agricultural products produced in the Kurdistan Region in particular؛ further accelerate the process of economic integration with the United States، Canada، the eurozone، the United Kingdom، Japan، and gcc countries، and provide many advantages of international trade، such as the Kurdistan Region becoming a "free trade zone" around the world.
