ساڵح ژاژڵه‌یی
دوای ئاشبەتاڵی ساڵی 1975 زۆری نەبرد لە ساڵی 1976 جارێكی تر شۆڕشی كورد دەستی پێ كردەوە . بەڵام شۆڕشی ئەمجارەیان زۆر جیاواز بوو لە شۆڕشی ئایلول. كۆمەڵەی ڕەنجدەرانی كوردستان كە لە ساڵی 1970 دامەزرابوو ، لەسەر بنەمای ڕێكخستنێكی نەهێنی بەهێز لە لایەن چەندن تێكۆشەرێكی كوردەوە ، توانیبویان ڕێخستنێكی زۆر نەهێنی و بەدیسپلین حیزبیەتی بەناوی كۆمەڵەی ماركسی لینینی پێك بهێنن . دواجارتوانیان لە ئەندامانی ئەو ڕێكخستنانە مەفەرەزە سەرەتایەكانی شۆڕش پێك بهێنن و بیاننیڕنە دەرەوە . بەڵام هەر لەسەرەتای دەست پێكردنەوەی شۆڕشەوە ڕوبە ڕوی چەندین كێشەی گەورە بونەوە . گێرانی شەهید شەهاب وكۆمەڵیكی تر لە تێكۆشەرانی كۆمەڵەو دوایی لە سێدارەدانی شەهید شەهاب و هەندێك لە هاوڕیكانی و سەپاندنی حوكمی بەندكردن بەسەر هەندێكی تردا ، كاریگەری زۆ نەرێنی لەسەر هەموو شۆڕش بە گشتی و ڕێكخستنەكانی كۆمەڵە بەتایبەتی دانا .
ئەوڕوداوانە ببون بە هۆی دروستبونی بیرو بۆچونی جیاواز لە سەرچۆنیەتی ئیدارەدانی كۆمەڵە و سەرەتایەكیش بۆ دروستبونی كیتلەو كۆمەڵی جیاواز جیاواز لەناو كۆمەڵەدا . لە هەموو ئەمانە خرابتر كارەساتی هەكاری كە پارتی بەسەر یەكێتیدا هێناو بوو بە هۆی لەناو چون و پەرتەوازەبونی زیاتر لە 700 پێشمەرگەو فەرماندەی یەكێتی ، كە ئەوانە زۆرینەی هەرە زۆری هێزەكەی یەكێتی بون لەوكاتەدا . من نامەوێت باسی هەموو مێژوی یەكێتی و پەیوەندی لە گەڵ حیزبەكانی تر و ئەو هەموو شەڕانەی لە نێوانیادا ڕوی داوە لێرەدا باس بكەم چونكە ئەوە قۆناغێكی زۆر گرنگی خەباتی گەلی كورد بوەو ئەگەر بمانەوێت باسی هەموو ڕوداوەكانی ئەوكاتە بكەین ، دەیان و سەدان نامیلكەی دەوێت لە سەری بنوسرێت . خۆش بەختانە بەشێكی زۆری كۆمەڵگا ئاگاداری وردەكاری ڕوداوەكانی ئەو قۆناغەن و زۆریش لەسەر ئەم قۆناغەی خەبات نوسراوە . ئەوەی بەلامەوە گرنگەو زۆر بە پێویستی دەزانم باسی بكەم ئەوەیە : بۆچی حیزبەكانی ئەم قۆناغە لە لایەك و شۆڕشگێرەكانی ناو حیزبەكان لە پێناوی بەدەست هێنانی مافەكانی گەلەكەیان ، نەیانتوانیوە یەكێتیەكی ڕاستەقینە بكەنە بنەمای خەبات و تێكۆشان و بۆچی ئەو هەموو پەرتەوازەیی و شەڕو ئاژەوە دروست بوو لەناوسەركردەو ئەندامان و لایەنگرانی حیزبەكان لە لایەك و لە نێوان ئەم حیزب ئەو حیزبدا لە لایەكی ترد . ئەمە لە كاتێكدابوە كە هیچ دەسكەوتێك بەدەست نەهاتبو تا شەڕی لەسەر بكەن . لێرەدا دەمەوێت بزانم تا چەند قسەی گەریدە سیاسەیكانی ئەوروپایی ڕاستن كە وتویانە : كوردەكان ناتوان خۆیان حوكمڕانی خۆیان بكەن ، چونكە لەناوخۆیاندا زۆر ناكۆكن و زۆر ڕقیان لە یەكەو هەرگیز ناتوان لەسەر یەك سەركردە ڕێك بكەون .
یەكەم : هەر لەسەرەتای دەست پێكردنەوەی شۆڕشی نوێی گەلەكەمان بەڕابەرایەتی یەكێتی نیشتمانی كوردستان كە لەسەرەتادا كۆمەڵەی ڕەنجدەرانی كوردستان دینەمۆی شۆڕشەكەبوو كێشەو ناكۆكی لەناو كۆمەڵە خۆی دروست بوو. كۆمیتەی هەرێمەكان كە دروست بون دوای شەهیدبونی كاك ئارام ، خۆیان بە خاوەنی كۆمەڵە دەزانی . كە جەماعەتی سجن ئازاد كران و پەیوەندیان بە شۆڕشەوە كرد ، جۆرێك لە ناكۆكی و لێتێنەگەیشتن و پرتەو بۆڵە سەری هەڵدا . هەندێكیان ڕازی نەبون كاك نەوشیروان سكرتێری كۆمەڵە بێت . كورت و كرمانجی كۆمەڵە هەر لە سەرەتای دەست پیكردنەوە جۆرێك لە كێشەو ناكۆكی لەناو ئەوانەی كە حۆیان بەسەركردەو لێپرسراو دەزانی . هەموئەمەش لەسەر كوێخایەتی بوو .
لە بەر ئەوەی یەكێتی لە كۆمەڵەو بزوتنەوە كە دوایی بوو بە شۆڕشگێران و خەتی گشتی پێك هاتبوو وەكو نیمچە بەرەیەك ، بەو هۆیەوە كێشەكانی ناوكۆمەڵە زۆر بە زەقی دەرنەدەكەوتن . پەیوەندی نێوان باڵەكانی ناو یەكێتی باش نەبوو ، لە لایەكی تریشەوە پەیوەندی یەكێتی و حیزبەكانی تریش باش نەبوو . بە بۆچونی من هۆكاری ئەم خراپیە بە پلەی یەكەم بۆ كۆمەڵە دەگەڕأیەوە لەو كاتەدا . بەپلەی دووەمیش پارتی . لە بەر ئەوەی یەكێتی پێش پارتی لە گۆڕەپانەكەدا بوە و كۆمەڵەش بە هێزترین باڵی ناو یەكێتی بووەو پێشتر باسی ئەوەمان كرد كە كۆمەڵە خۆی كێشەی لە گەڵ خۆی هەبوە . بەڵام بە هۆی بونی باڵی بزوتنەوەو خەتی گشتی كە دوو پێكهاتەی ناو یەكێتی بون ، ناكوكیەكانی ناو كۆمەڵە خۆی تاڕادەیەك شارابونەوە ، چونكە كۆمەڵە خۆی بە خاوەنی شۆڕش دەزانی و پێی وابوو جگە لە خۆیان هەرچی لەناو یەكێتیدایە قەرزداری ئەوانن و دەبێ گوێ ڕایەڵی ئەوانبن . باسی هەرچی بكرایا ئەوان خۆیان دەكردە خاوەنی و دەیانگوت ئەی تا ئسیتا ئێوە لە كوێ بون . بۆنمومە كەسێكی وەكو شەهید عەلی عەسكەری كەهاتۆتە دەرەوە ، هیچ بەرپرسێكی كۆمەڵە ئەوەندە خەڵكی بەدواوە نەبوە .
بۆیە ئەمەیان قبوڵ نەدەكرد و بە ئاشكرا دەیانگوت ، ئێمە چەند ساڵە ڕێكخستن دەكەین و ئەو دوێنی هاتوە لە ئێمە زیاتر خەڵكی لەگەڵدایە[D1] . ئەوانەی ئەو كاتە سەركردەی كۆمەڵە بون كەسانی تازە بون و نە شارەزای سیاسەت بون و نە باری كۆمەڵایەتی . ئەگەرئەم هەرزەكارە سیاسیانە كەسانی سیاسی بونایە لە بری ئەوەی دژایەتی ئەوانە بكەن كە كۆمەڵە نەبونو ئێستا پەیوەندیان بە شۆڕشەوە كردوەو بونە پشت و پەنا بۆیان، دەبو باوەشیان بۆ بكەنەوە . دیارە ئەوان بێ ئاگابون كە شەهید عەلی عەسكەری و دەیانی تریش پێشتر بەشداری خەبات و تێكۆشانی گەلی كوردیان كردوەو زۆریش ناسراون .
ئەم بۆچونە هەر لە سنووری قسەكردندا نەبوو ، بەڵكو ببو بە دیاردەیەكی دیاری ناو یەكێتی و بەو هۆیەوە دژایەتی یەكتری بە ئاشكرا دیار بوو . كار گەیشتبوە ئەوەی ئەگەر كۆمەڵەیەك شەهید ببوایە هەندێك پێیان خۆشبێت و بە پێچەوانەشەوە . بەڕاستی ئەمە كارەسات بوو .
بۆیە دوای كارەساتی هەكاری چەندین سەركردەو بەشێكی زۆری هێزی پێشمەرگە لەناو یەكێتی چونە دەرەوەو حیزبی سۆسیالیستی كوردستانیان پێك هێنا . ئەوە سەرەتایەك بوو بۆ دروستبونی ناكۆكی و شەڕو پێكدادان لەناو حیزبەكاندا . لەوكاتەدا لە سنووری دەسەڵاتی یەكێتی جگە لە یەكێتی حیزبی شیوعی و پاسۆك و حیزبی سۆسیالیست هەبون . بارودۆخێكی زۆر خراپ دروستبوو لە ئەنجامی ئەو فرە حیزبیەوە . ئەگەر پێشمەرگەیەك كارێكی خراپی بكردایە بۆ خۆدزینەوە لە سزادانی ، خێرا ڕای دەكردە ناو حێزبێكی ترو ئەوانیش زۆر ڕێزیان لێ دەگرت و دەشیان كرد بە بەرپرس . پێشمەرگەی یەكێتی بۆ ناو سۆسیالیست ، سۆسیالیست ، بۆناو یەكێتی ، پاسۆك بۆ ناو یەكێتی و حیزبەكانی تر .دوای ئەوەی كە پاسۆك هەر نەمان و حیزبی شیوعیش ئەو ڕۆڵەیان نەما ، پەیوەدی نێوان سۆسالیست و یەكێتیش كەمێك هیۆربوە ، دیاردەی سەفاو مەرواش هەر كەمی كرد . سەركردەكانی پارتی كە لە سەرەتاوە هاتنەوە بۆ ناوكوردستان ،بە مەبەست و فەرمانی نەیارەكانی گەلی كورد هاتبونەوە ناوكوردستان . ئەوان پێیان سپێرابوو كە دژایەتی یەكێتی نیشتمانی بكەن . پارتی تا ئێستاش پێی وایە تا ئەوان هەبن نابی كەسی تر نوێنەرایەتی كورد بكات .
كاتێك ئاشبەتاڵ كرا ، خەڵكانی زۆر هەبون كە دەیانگوت چەك دانانێین و شەر دەكەین ، بنەماڵەی بارزانی بە ئاشكرا وتویانە ئەگەر ئێمە شۆڕشرش نەكەین ڕێگاش نادەین كەسی تر شۆڕش بكات . خۆ ئەگەر شۆڕشیشمان پێ نەكرێت ، شۆڕشمان پێ لەناودەچێت . بەڕاستی لە مێژە ئەو قسەیان سەلماندوەوتا ئیستاش بەردەوامن لەسەر ئەوڕێبازەیان . بۆیە ئەوان بەو مەبەستە هاتبونەوە شەڕی یەكێتی بكەن ، نەك حكومەتی عێراقی ، كارەساتی هەكاری و شەهیدكردنی مەفرەزە سەرەتایەكانی یەكێتی لە سنووری بادینان وەكو مولازم حسن خۆشناو ، حوسەین بابە شێخ و هاوەڵەكانیان شایەتی ئەوەن . لە سنوری یەكێتیش دەسەڵاتیان نەبوو ، بۆیە ئاگاداری ئەندامانی خۆیان كردبوو كە ببنە جاش و پێشمەرگەی یەكێتی شەهید بكەن . باشترین نمونە تەحسین شاوەیس و قالەفەرەج .
ململانێی ناو ئەم حیزبانە بەردەوام بوو . دیتان دوایی پارتی و سۆسیالیست و حیزبی شیوعی ڕێكەوتن و لە سنووری مەڵبەندی سێ پەلاماری یەكێتیان داو دوایی یەكێتی بەسەریاندا سەركەوت و ئەوەی لە پشت ئاشانیش ڕویدا بوو بە بەشێك لە مێژوی ڕەشی ئەم میللەتە . دوای هەموو ئەم ڕوداوانە ، لەناو كۆمەڵە خۆشی لێكترازان ڕویداو مەلا بەختیار ئاشی دروستكردو ژمارەیەكی زۆر لە پێشمەرگەی یەكێتی بەلای خۆیدا بردو دواجار گیراو ئەوە ش كۆتایی هات . دوای ئەوەی لە گەڵ ئێران هێرش كرایە سەر سوپای عێراق و زیانی گەورەیان لێ دا ، حكومەتی عێراقی دەستی كرد بە ئەنفالێ هاولاتیانی كوردوسوتاندنی گوندەكانیان و كیمیا باران كردنی هەڵەبجەو سێۆسێنان و سەرگەڵوو گۆپتەپەو زۆر ناوچەی ترو شەهید كردنی ژمارەیەكی ئێجگار زۆر لە هاوڵاتیان .دوای ئەوەی هەموو حیزب و لایەنەكان لەگەڵ ژمارەیەكی زۆر لە هاوڵاتیان لە ناچارریدا كشانەوە بۆ ناو ئێران دوای هیچ نەما شەڕی لە سەر بكەن ، بە ناچاری لە ژێر فشاری حكومەتی ئێرانی حیزبەكان بەلای ناخێریان ، جەبهەی كوردستانیان لە تاراوگە دروست كرد .
