گابریل گارسیا ماركیز
له عه‌ره‌بییه‌وه: نه‌رمین عوسمان محه‌مه‌د
گابریل گارسیا ماركیز چه‌ند وۆركشۆپێكی بۆ نووسینی سیناریۆ له مه‌كسیك رێكخست، كه تێیدا رۆڵی ئه‌و مایسترۆیه‌ی ده‌بینی ریتمی تیمێك له نووسه‌رانی رێكده‌خست و بیرۆكه‌ی پێشكه‌ش ده‌كرد و چاكسازی پێشنیاز ده‌كرد، خاڵی ده‌ستپێكردنه‌كانی ده‌ستنیشان ده‌كرد و رێڕه‌وی ئه‌و چیرۆكانه‌ی چاك ده‌كرد كه پێویسته بگۆڕدرێن له بیرۆكه‌یه‌كی رووته‌وه بۆ سیناریۆی فیلمێكی ئاماده بۆ وێنه‌گرتن، له كتێبه‌كه‌یدا "وۆركشۆپی سیناریۆ" كه له‌سێ به‌ش پێكهاتووه(چۆن چیرۆكێك ده‌گێڕدرێته‌وه ئاره‌زووی گێڕانه‌وه‌ی پیرۆز، خانمه خه‌ون فرۆشه‌كه) ماركیز زۆر به قووڵی ده‌چێته نێو سروشتی پڕۆسه‌ی داهێنانه‌كه‌وه و پێداویستییه‌كانی نووسینی چیرۆكێكی باش.
لێره‌دا كۆمه‌ڵێك بڕگه‌مان له كتێبه‌كه هه‌ڵبژاردووه به‌هیوای ئه‌وه‌ی هاوكاری نووسه‌ران (ئه‌وانه‌ی له سه‌ره‌تادان و ته‌نانه‌ت نووسه‌ره خاوه‌ن ئه‌زموونه‌كانیش) بكات له هه‌ستكردن به رێگاكه‌یان له نێو پڕۆژه‌ی داهێنانه‌كه‌یاندا به‌متمانه‌یه‌كی زیاتر و دیدێكی باڵاتره‌وه.
گرنگترین شت داهێنانه
-سه‌باره‌ت به هۆكاره تایبه‌تییه‌كانی سه‌ركه‌وتنی وۆركشۆپه‌كانی نووسینی داهێنه‌رانه ماركیز ده‌ڵێت: پێویسته راوبۆچوونه‌كان به راستگۆییه‌كی ره‌ها ده‌رببڕین چونكه كاتێك شتێكی خراپ ده‌بینین ده‌بێ بیڵێین، پێویسته فێری ئه‌وه بین راستییه‌كه به یه‌كتری و رووبه‌ڕوو بڵێین و به‌شێوه‌یه‌ك كاربكه‌ین هه‌روه‌كو ئه‌وه‌ی هه‌موومان سه‌رقاڵی چاره‌سه‌ری به‌كۆمه‌ڵ بین.
- سه‌باره‌ت به داهێنانیش ماركیز ده‌ڵێت: گرنگترین شت له‌م جیهانه‌دا به‌لای منه‌وه داهێنانه، ئه‌وه چ نهێنییه‌كه ئه‌وه‌ی كه وا ده‌كات ته‌نها ئاره‌زووی گێڕانه‌وه‌ی چیرۆك ببێته عه‌شقێك له پێناویدا مرۆڤ بمرێت، یاخود له برسێتیدا بمرێت، یان له‌سه‌رمادا بمرێت، یاخود به‌هه‌ر هۆكارێكی دیكه بمرێت ته‌نها له‌پێناوی ئه‌و كاره‌دا یاخود ئه‌و شته‌ی ناتوانرێت ببینرێت یاخود ده‌ستی لێبدرێت و له كۆتاییدا ئه‌م شته‌ش ئه‌گه‌ر به‌وردی لێی بڕوانین به كه‌ڵكی هیچ شتێك نایه‌ت؟ له‌كاتێكدا له وه‌همێكدا ده‌ژیام كه به كتوپڕی نهێنی داهێنان ده‌دۆزمه‌وه ئه‌و چركه‌ساته‌یه‌كلاكه‌ره‌وه‌یه‌ی بیرۆكه‌ی تێدا ده‌رده‌كه‌وێت، به‌ڵام روودانی ئه‌و چركه‌ساته تاوه‌كو ده‌هات قورستتر و قورستردەبوو، بۆم ده‌رده‌كه‌وت. چونكه هه‌ر له‌و كاته‌وه‌ی ده‌ستم به به‌ڕێوه‌بردنی ئه‌م وۆركشۆپانه كرد گوێم له چه‌ندین تۆماری ده‌نگی بێ سنوور گرت و چه‌ندین ده‌رفه‌تی ئه‌نجامی له ژماردن نه‌هاتووم خوێنده‌وه له هه‌وڵدانێكمدا بۆ ئه‌وه‌ی بزانم توانای دۆزینه‌وه‌ی ئه‌و چركه‌ساته بڕیارده‌ره‌م هه‌یه كه وابیرۆكه‌كه‌ی تێدا داده‌مه‌زرێت؟ به‌ڵام ئه‌و هه‌وڵانه‌م بێ ئه‌نجام بوون، نه‌متوانی بگه‌مه دیاریكردنی ئه‌و توانایه، به‌ڵام له به‌رامبه‌ردا بوومه هانده‌ری كاركردن له وۆركشۆپدا و داهێنانی چیرۆكه به كۆمه‌ڵه‌كان بوو به جۆرێك له ئالووده بوون له‌لام.
-هه‌روه‌ها ماركیز جه‌خت له گرنگی پاراستنی پراكتیزه‌كردنی هه‌ستی ده‌كات له كاتی نووسیندا بۆیه ده‌ڵێت:
پێویسته له‌سه‌ر هه‌ر یه‌كێكیمان زۆر نیگه‌ران نه‌بێت ئه‌گه‌ر هاتوو گرته‌یه‌كی بێكه‌ڵك یاخود داڕماو هه‌بوو، كه‌واته ده‌توانین چی بكه‌ین؟ پێویسته له‌سه‌رمان به‌دوای گرته‌یه‌كی دیكه‌دا بگه‌ڕێین، ئه‌وه‌ی جێگای فزوڵه ئه‌وه‌یه نووسه‌ر به‌رده‌وام و هه‌میشه گرته‌یه‌كی دیكه‌ی باشتری ده‌ست ده‌كه‌وێت و ئه‌گه‌ر یه‌كێكمان ره‌زامه‌ندی خۆی بۆ گرته‌ی یه‌كه‌م ده‌ربڕی ئه‌وا به دۆڕاوی له مه‌سه‌له‌كه ده‌چێته ده‌رێ و گرفته راسته‌قینه‌كه ئه‌و كاته ده‌رده‌كه‌وێت كه یه‌كێكمان گرته باشتره‌كه هه‌ر له سه‌ره‌تاوه ده‌دۆزێته‌وه ئه‌و كاته هیچ شتێك ناكرێت.
-چۆن ده‌زانیت لێبوویته‌ته‌وه له نووسینی ده‌قه‌كه‌ت؟
ماركیز ده‌ڵێت:
چۆن ئه‌وه بزانین؟ هه‌روه‌كو چۆن ده‌زانین كه‌ی شۆرباكه‌مان ئاماده ده‌بێت، به‌و شێوه‌یه‌ش كه‌سێك ئه‌و كاره‌ی تاقی نه‌كردبێته‌وه ئه‌وا نایزانێت.
-سه‌باره‌ت به بیرۆكه لێكچووه‌كان له نێوان نووسه‌راندا ماركیز ده‌ڵێت:
(پێویسته نه‌هێڵین لێكچوونه‌كان بمانترسێنێت تا ئه‌و مه‌ودایه‌ی گرێدراو نه‌بێت به دیارده ناوه‌كییه‌كانی چیرۆكه‌كه‌وه، چونكه راستییه‌كه ئه‌وه‌یه كه چه‌ندین چیرۆكی جیاواز هه‌ن به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا زۆرێك له بابه‌تی هاوبه‌شیان تێدایه).
-سه‌باره‌ت به توانای ده‌روونی نووسه‌ر له لابردنی هه‌ندێك بڕگه و گرته و سڕینه‌وه‌ی چه‌ند به‌شێك له‌وه‌ی كه ده‌ینووسێت ماركیز ده‌ڵێت:
پێویسته فێری لابردن ببین، چونكه نووسه‌ری باش ئاگای له رێژه‌ی بڵاوكردنه‌وه‌ی بابه‌ته‌كانی نییه به‌ڕێژه‌ی ئاگاداربوونی له‌وه‌ی كه فڕێی ده‌داته نێو خاشاكه‌وه، كه‌سانی دیكه ئه‌وه نازانن، به‌ڵام خۆمان ئێمه‌ی نووسه‌ر هه‌ر یه‌كێكمان باش ده‌زانێت چی فڕێ ده‌داته نێو خاشاكه‌وه و چی لاده‌بات و سوود له چی وه‌رده‌گرێت و ئه‌گه‌ر هاتوو نووسه‌ر سه‌رقاڵی لابردنی چه‌ند به‌شێك بوو ئه‌وه واتای ئه‌وه‌یه كه نووسه‌ر به رێڕه‌وێكی ته‌ندروستدا تێده‌په‌ڕێت له نووسیندا.
پێویسته وه‌كو نووسه‌ر زۆر به‌رز بڕوانین
-سه‌باره‌ت به گرنگترین تایبه‌تمه‌ندییه ده‌روونییه‌كانی نووسه‌ر ماركیز ده‌ڵێت:
پێویسته یه‌كێكمان كه ده‌نووسێت قایل بێت به‌وه‌ی كه ئه‌و له (سێرڤانتس) باشتره، به‌ڵام ئه‌گه‌ر هاتوو باوه‌ڕی نووسه‌ر پێچه‌وانه‌ی ئه‌وه بوو ئه‌وا ئه‌و نووسه‌ره كۆتایی پێ دێت له‌به‌رئه‌وه‌ی خراپتر ده‌بێت له‌وه‌ی كه له‌ڕاستیدا هه‌یه.
پێویسته وه‌كو نووسه‌ر زۆر به‌رز بڕوانین و هه‌وڵ بده‌ین زۆر دوور بڕۆین، پێویسته خاوه‌نی دیدی خۆمان بین، بێگومان پێویسته ئازابین تاوه‌كو بتوانین ئه‌وه بسڕینه‌وه كه پێویسته بیسڕینه‌وه و گوێ له بۆچوونه‌كان بگرین و به‌جدی بیریان لێ بكه‌ینه‌وه، یه‌ك هه‌نگاوی دیكه و ده‌توانین له دۆخێكدا بین رێگه‌مان پێده‌دات، ته‌نانه‌ت له‌و شتانه بكه‌ین كه باش دێنه به‌رچاومان و بیانخه‌ینه ژێر تاقیكردنه‌وه‌وه به‌ڵكو زیاتر له‌وه‌ش، ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر ئه‌و شتانه له‌لای گشت كه‌سێ باش ده‌ربكه‌وێت پێویسته له‌سه‌ر هه‌ر یه‌كێكمان خاوه‌نی ئه‌و توانایه بێت كه بیخاته ژێر گومانه‌وه، كاره‌كه ئاسان نییه، چونكه ریئاكشنی یه‌كه‌م كه به‌مێشكی هه‌ر یه‌كێكماندا دێت ئه‌و ده‌مه‌ی گومان له پێویستی دڕاندنی بابه‌تێك ده‌كات ته‌نها ریئاكشنێكی به‌رگریكارییه، چۆن ئه‌مه بدڕم؟ له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی زۆر به‌دڵمه؟ به‌ڵام هه‌ر یه‌كێكمان به‌وردی ده‌ڕوانێته شیكردنه‌وه‌كه و ئاگاداری ئه‌وه ده‌بێت ئه‌م كاره رێك نابێته‌وه به‌كرده‌یی له چوارچێوه‌ی چیرۆكه‌كه‌دا و بونیادی چیرۆكه‌كه ده‌شڵه‌ژێنێت و دژی سروشتی كاره‌كته‌ره‌كه ده‌بێت و به رێگایه‌كی دیكه‌دا ده‌ڕوات، پێویسته بدڕێت هه‌رچه‌نده ئه‌م كاره له‌نێو رۆحماندا ئازاربه‌خشه له رۆژی یه‌كه‌مدا و له رۆژی دواتردا ئازاره‌كه كه‌متر ده‌بێت و بۆ دوو رۆژی دواتر ئازاره‌كه كه‌متر ده‌بێت و سێ رۆژی دواتر كه‌متریش ده‌بێت و له دوای چوار رۆژی دیكه هیچ كه‌سێكمان هیچمان له یاد نامێنێت.
-ماركیز هۆشداری ده‌دات له راهاتن له‌گه‌ڵ هه‌ڵگرتنی به‌شه لابراوه‌كانی بابه‌ته نووسراوه‌كه له جیاتی دڕاندنیان و ده‌ڵێت:
وریابن، وریابن له راهاتن له‌سه‌ر پاراستنی شته‌كان له‌جیاتی فڕێدانیان له‌به‌ر ئه‌وه‌ی له دۆخی مانه‌وه‌ی بابه‌ته لابراوه‌كه له‌به‌رده‌ستدا مه‌ترسی ئه‌وه له ئارادا ده‌بێت كه یه‌كێكمان هه‌وڵبدات ده‌ریبهێنێت تاوه‌كو بزانێت شیاوه له كاتێكی دیكه‌دا به‌كاری بهێنێت؟
-سه‌باره‌ت به‌وه‌ی نووسه‌ر رێڕه‌وه تایبه‌ته‌كه‌ی خۆی ون ده‌كات له رێگای نووسینه‌وه، وێڕای بوونی بیرۆكه‌ی ته‌واوكراوی چیرۆكه‌كه ماركیز ده‌ڵێت:
پێمانوایه هه‌موو شتێك چاره‌سه‌ركراوه، به‌ڵام هه‌ر ئه‌وه‌نده‌ی ده‌ست به نووسین ده‌كه‌ین تاوه‌كو ده‌ست به هه‌ڵه ده‌كه‌ین له تۆنی نووسینه‌كه یاخود له شێوازه‌كه‌یدا، و له‌وانه‌یه ئه‌وه‌شمان لێ رووبدات خۆمان له رێگایه‌كی داخراودا ببینێته‌وه و خۆشبه‌ختانه له‌ناو هه‌ریه‌كێكماندا پیاوێكی بچكۆلانه‌ی تێدایه كه پێمان ده‌ڵێت پێویسته چی بكه‌ین.
-سه‌باره‌ت به‌بێ بایه‌خی بوونی پلانێك بۆ نووسین، ماركیز ده‌ڵێت: هه‌ر چیرۆكێك له‌گه‌ڵ خۆیدا ته‌كنیكێكی تایبه‌تی خۆی هه‌ڵده‌گرێت و خاڵی گرنگ بۆ نووسه‌ر بریتییه له دۆزینه‌وه‌ی ئه‌و ته‌كنیكه شایه‌نی باسه.
كۆی ئه‌م بابه‌ت و رێنماییانه له دووتوێی كتێبێكدا به‌قه‌واره‌ی (584) لاپه‌ڕه بڵاوبۆته‌وه به زمانی عه‌ره‌بی له‌لایه‌ن ساڵح عه‌لمانییه‌وه له زمانی ئیسپانیه‌وه وه‌رگێڕدراوه.
سه‌رچاوه: galawej
