رێکخراوی هیومان رایتسۆچ کە رێکخراوێکی جیهانییە بۆ چاودێری مافەکانی مرۆڤ لە راپۆرتێکدا ئاماژە بۆ ئەوە دەکات کە لە چەند مانگی رابردووی ساڵی پارو مانگی کانوونی دووەمی ٢٠٢٤ تورکیا بە بۆردمانەکانی رۆژئاوای کوردستانی وێنران کردووەو تاوانی جەنگ پیادە دەکات.
لە راپۆرتەکەدا هاتووە " لە کاتێکدا سەرنجی جیهانی لەسەر ململانێ وێرانکەرەکەی غەزەیە، قەیرانێکی دیکە لە باکووری ڕۆژهەڵاتی سوریا لە چاوی خەڵک و میدیاوە فەرامۆشکراوە. لەوێ هێرشە ئاسمانییەکانی تورکیا و هێرشی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان بۆ سەر ژێرخانی مەدەنی، بژێوی ژیانی خستۆتەوە مەترسییەوە و خەڵکی لە کارەبا و چاودێری پزیشکی و خزمەتگوزارییە سەرەتاییەکانی دیکە بێ بەش کردووە".
هیومان رایتس ۆچ ئاماژە بۆ ئەوە دەکات، لە کۆتاییەکانی ئۆکتۆبەری ٢٠٢٣، رێکخراوەکەمان ڕاپۆرتێکی بڵاوکردەوە کە بەهۆی بۆردومانی تورکیا بۆ سەر ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی کورد لە باکووری ڕۆژهەڵاتی سوریا، ملیۆنان کەسی بێ ئاو و کارەبا کردووە. لەو کاتەدا هێزەکانی تورکیا وێستگەکانی ئاو و کارەبا، دامەزراوە نەوتییەکان و تاکە بەنزینخانەی ناوخۆیی کە لە تەواوی باکوری ڕۆژهەڵاتی سوریادا کاردەکات، بۆردومان کرد.
لە راپۆرتەکەدا هاتووە " لە مانگی کانوونی دووەم، تورکیا بۆردومانەکانی چڕتر کردەوەو دامەزراوە پزیشکییەکان و ڕێگا گرنگەکانیش گرتەوە کە کرێکارانی فریاگوزاری بەکاریان دەهێنن، بەگوێرەی هاوپەیمانی ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی لە باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا کە لە ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان پێکهاتووە کە لە ناوچەکەدا کاردەکەن؛ ئەو هێرشانە کە زیان بە خەڵکی مەدەنی و کەلوپەلی مەدەنی دەگەیەنن بەپێی یاسا مرۆییە نێودەوڵەتییەکان قەدەغەکراون و بە مەبەستی کردنە ئامانجی ژێرخانی مەدەنی تاوانی جەنگ پێکدەهێنێت. لێدان و لێدانی دووباره بۆ سەر ژێرخانی شارستانی زۆر ئیمکاناتی سەرەتایی وێرانکردووه و نه خۆشخانه و نانەواخانه و دامەزراوه کانی پرۆژەی ئاوی پاک و سوتەمەنی بۆ چێشت لێنان و گەرمکردنەوە و کشتوکاڵ ته واو پەکخستووە".
رۆژی ٢٩ی کانوونی دووەم، هاوپەیمانی ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی لە باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا ڕایانگەیاند " کارەبا بۆ یەک ملیۆن کەس لە شار و گوندەکان پچڕاوە و زیاتر لە دوو ملیۆن کەس دەستیان بە ئاوی خواردنەوە ناگات. زیانەکانی دامەزراوە پزیشکییە ئامانجدارەکان لە مانگی کانوونی دووەمدا بووە هۆی پەکخستنی دابینکردنی ئۆکسجین بۆ زیاتر لە دەیان نەخۆشخانەی تایبەت و گشتی، هەروەها بۆرومانی سەر ٢٨ دامەزراوەی تەندروستی خزمەتگوزارییەکانیان پەکخستووە، ئەمەش مەترسی تووشبوون بە نەخۆشییە گواستراوەکانی بەهۆی ئاوەوە زیاتر کرد".
هاوپەیمانییەکە هۆشداری داوە و دەڵێت "ڕادەی زیانەکان زۆر زیاترە لە توانای کۆمەڵگەی مرۆیی بۆ بەردەوامبوون لە پێشکەشکردنی خزمەتگوزارییە فریاگوزارییە ڕزگارکەرەکانی ژیان".
هیومان رایستۆچ دەڵێت" لەگەڵ پەرەسەندنی قەیرانەکان لە باکوری ڕۆژهەڵاتی سوریا، دەبێت ڕێوشوێن بگیرێتەبەر بۆ کەمکردنەوەی کاریگەرییە مرۆییەکان لەسەر دانیشتوانی مەدەنی. پێویستە تورکیا دەستبەجێ واز لە بەئامانجگرتنی ژێرخانە گرنگەکانی مەدەنی بهێنێت، ڕێز لە یاسا مرۆییە نێودەوڵەتییەکان بگرێت و لێپرسینەوە لەو کەسانە بکات کە بەرپرسیارن لە پێشێلکارییە گەورەکان. پێویستە هەموو وڵاتان چارەسەری ئەو قەیرانە بکەن کە خەڵکی ناوچەکە تووشی بوون، تەنانەت ئەگەر ململانێی دیکەش زاڵ بن بەسەر مانشێتی هەواڵەکاندا".
سەرچاوە : سپی میدیا
