دوای بڕیارەکەی دادگای پاریس، حکومەتی عێراق شادەماری ئابوری ئێمەی گرتوە، بەهۆی ئەمەشەوە سیاسەت و بڕیاری پێچەوانەی دەستورمان بەسەردا دەسەپێنن.

ڕۆژی 28/3/2024  لە هۆڵی شەهید ئازاد هەورامی، تۆڕی ناوەندی رۆشنگەریی چاودێر خولێکی (پەروەردەی رۆشنگەریی) بۆ کۆمەڵێک لە مامۆستایانی سلێمانی و دەوروربەری کردەوە.
لەو خولەدا، مەلا بەختیار سیاسەتمەدار و رۆشنگەر، بابەتێکی بەناونیشانی (هەرێمی کوردستان و سیاسەتی سەردەم) پێشکەش کرد.
لە سەرەتای بابەتەکەیدا مەلا بەختیار سەرەڕای بەخێرهاتنی مامۆستایان، ئاماژەی بەوەکرد: لە ئێستادا لە هەرێمی کوردستان لەناو خەباتی بزوتنەوەی دیموکراسی، مامۆستایان پێشەنگی گۆڕانکاری و خەباتی مەدەنی و پیشەیین، لە سەرەتاشەوە ئەم بزوتنەوە مەدەنیانە، رەهەندە مێژوییەکانی دەرناکەوێت، بەڵام سەرئەنجام لە ڕوی ستراتیژەوە دەردەکەوێت کە ئەم بزوتنەوانە کاریگەریان لەسەر بزوتنەوەی سیاسی، پەیوەندی کۆمەڵایەتی، لەسەر هزر و فەلسەفەی سیاسی، لەسەر سیستەم و بونیادی کۆمەڵایەتی دەبێت. ئەوەەشی مەبەستمە زیاتر بزوتنەوە سەربەخۆ و خۆرسکەکانە کە رێڕەوی مێژوو دەگۆڕن، نەک دەستکردەکان، بۆیە من دەستخۆشیتان لێدەکەم، هێندەی لە تواناشمدا بوبێت پشتگیری ئەو خەباتە مەدەنیەم کردوەو لەو ماوەیەشدا سێ وتارم نوسیوە کە تێیدا 100% پشتیوانی خەباتی مامۆستایانم کردوە، بەبێ ئەوەی گوێ بدەمە ئەوەی دەسەڵات و حزب رازی دەبن یان نا.
مەلا بەختیار سەرەتای بابەتەکەی تەرخانکرد بۆ پێداچونەوە بە مێژوی کورد، لەو رووەشەوە  باسی لەوە کرد لە مێژودا تەواوی ئەو نەتەوانەی وەکو عەرەب، تورک و فارس کە موسوڵمان بون، توانیویانە ئیسلام بەکاربهێنن بۆ دروستکردنی خەلافەت و قەڵەمڕەوەکانیان، تەنیا کورد وەک پاشکۆی ئەو قەڵەمڕەوانە ماوەتەوەو نەیتوانیوە سود لە ئیسلام وەربگرێت بۆ دروستکردنی کیانی خۆی. عەرەب توانی خەلافەتی راشدین، عەباسی و ئومەوی دامەزرێنێت، تورک توانی قەڵەمڕەوی عوسمانی دامەزرێنێت. فارس توانی سەفەوی دامەزرێنێت، بەڵام کورد هەر لە دوای ئەمانەوە بوە، سەیری شەڕی چاڵدێران بکەن ساڵی 1514 لە نێوان هەردوو ئیمپراتۆریەتی عوسمانی و سەفەوی، کوردی باکور و رۆژئاواو باشور لەگەڵ عوسمانیەکان دەبێت، کوردی رۆژهەڵات لەگەڵ سەفەویەکان دەبێت، مێژونوسەکان دەڵێن بەهۆی کوردەوە عوسمانیەکان توانیویانە لەو جەنگەدا سەربکەون. بەهۆی ئەمەوە سوڵتان سەلیم، بانگی میرەکانی کوردی کردوەو پێی وتون ئێوە رۆڵی باشتان لە جەنگەکەدا هەبوە، بچن میری میران هەڵبژێرن، بۆ ئەوەی میرنشینێکی گەورەتان بۆ دروست بکەم، بەڵام میرەکانی کورد لە نێوان خۆیاندا رێکنەکەوتون، بۆیە سوڵتان سەلیم میرێکی تورکی بۆ داناون. بۆ ئاگاداریتان بە درێژایی مێژوو ئێمە هەروابوین. ئەم پێشەکیەم بۆ ئەوەبوو، کە ئایا ئێمە وەکو کورد، دوای ئەم هەموو تەجروبەیە، لە ماوەی سەدان ساڵی رابوردودا بە قۆناغەکانی پێش دوای جەنگی یەکەمی جیهانی، جەنگی دوەمی جیهانی، جەنگی سارد و قۆناغی دوای جەنگی سارد تا سەردەمی جیهانگیری، ئایا کورد توانیویەتی سیاسەت و ستراتیژ و فەلسەفەیەکی نوێ هەڵبژێرێت بۆ ئەوەی بیکات بە ئامرازی رزگاری خۆی؟ ئایا خاوەنی فەلسەفەیەکی هاوچەرخین؟ ئەمە پرسیارە گرنگەکەیە.
مەلا بەختیار باسی لەوەشکرد، لە کوردستاندا عەقڵی خێڵ و کەلتوری خێڵ ئەوەندە زاڵە، کاریگەری سایکۆلۆژیەتی خێڵ ئەوەندە زاڵە، بە درێژایی مێژوو کورد بوە بە سێ بەشەوە، یان خائینە، یان بێلایەن و پەیوەندی بە سیاسەتەوە نیە، لەگەڵ کەمینەیەک کە سیاسەت و پێشمەرگایەتی دەکات. هەموو مێژوی ئێمە وابوە. بە درێژایی مێژوو کورد خائینی لە تێکۆشەر زۆرتر بوە. وتیشی: لە سەدەی بیستەمدا کەمال ئەتاتورک دەوڵەتی تورکیا دروست دەکات، عەرەب بە تێگەیشتن لە سیاسەتی بەریتانیا و فەرەنسا دەتوانێت چەندین وڵات بۆ خۆی دروست بکات، بەڵام کورد و ئەرمەن و فەلەستین ئەم سێ نەتەوەیە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا نەمانتوانی ببین بە هیچ، چونکە رابەرانی ئەوکاتی ئێمە، لە ئاستی روداوەکاندا نەبون. جێگای داخیشە ئێستا کە سەدەی 21ە روداوەکانی مێژوو بە فۆرمێکی دیکە دوبارە دەبنەوە. بۆ نمونە لە باکور بزوتنەوەی رزگاریخوازی هەیە، کە من بۆ خۆم ئاوەتخوازی سەرکەوتنی خەباتی مەدەنییانم، بەڵام حەقیقەتەکە ئەوەیە لە ساڵی 1984وە چەکیان لە شانە، تا ئێستا نەیانتوانیەوە گوندێک لە خاکی باکور رزگار بکەن. دەمەوێت ئەوە بڵێم کە لە کتێبەکەمدا (کوردستان و گۆڕانکاریەکانی سەردەم-1989) وتومە لە دوای جەنگی سارد ستراتیژی چەکداری بۆ رزگارکردنی گەلان کۆتایی هاتوە، ئێستا دێمەوە سەر پەکەکە، لە هەڵبژاردنەکانی تورکیا کە هەدەپە بەشداری دەکرد و ئێستاش دەم پارتی بەشداری دەکات، ئایا ئێوە دەزانن کە ئەردۆگان ئێستاش لە هەندێک ناوچە کوردیەکان لە نوێنەرانی کورد دەنگ زیاتر دەهێنێت؟ ئیوە دەزانن کە ئەردۆگان دەستوری گۆڕی بۆ سەرۆکایەتی و خستیە دەنگدانەوە، بە دەنگی کورد بردیەوە؟ 30%ی کورد دەنگی بەو دەستورە نەدایە، دەستورەکە پەسەند نەدەکرا. ئەوە دۆخی باشوریش خۆتان شارەزان تێیدا، ئایا ئێوە دەزانن کە بەرەی کوردستانی لە راپەڕیندا بە هەمومان 8 هەزار پێشمەرگەمان هەبوە لە کاتێکدا 350 هەزار جاش هەبوە.
لە بەشێکی دیکەی قسەکانیدا مەلا بەختیار باسی لەوە کرد لە چوار بەشی کوردستان ئێستا باشور لە هەمویان زیاتر گۆڕانکاری گەورە تێیدا رویداوەو ئابوری بەهێزی تێدا دروستبوەو پڕە لە بازرگان و سەرمایەداری گەورە، بەڵام ئەم قەیرانەی ئێستا دروستبوە ئەوە هەڵەی ستراتیژی حکومەت بووە، زۆربەی ئۆباڵەکەی لەسەر حکومەتی خۆمانە لەسەر داگیرکەر نیە. زۆر بە راشکاوی دەیڵێم کە شکستی سیاسەتی ئابوری هەرێمی کوردستان لەدوای روخانی سەدامەوە کورد خۆیەتی نەک بێگانە، سیاسەتی ئابوریمان نەیتوانی ژێرخانی ئابوری دروست بکات، گرێبەستی 50 ساڵەمان پێنج ساڵ بەرگەی نەگرت کەوت. ئێستا حکومەتی عێراق دوای بڕیارەکەی دادگای پاریس شادەماری ئابوری ئێمەی گرتوە. بەهۆی ئەمەشەوە سیاسەت و بڕیاری پێچەوانەی دەستورمان بەسەردا دەسەپێنن. کارێکیش دەکەن وردە وردە ئەم ئەزمونە نەتەوەییە بەرەو شکست بڕوات. ئەمەش زۆر مەترسیدارە. راستە ئێستا لە هەرێم کێشەی ئابوری و موچە هەیە، کە هەمووی هەقی میلەتەکەمانە، کورد دەڵێت کاسەی پڕ ئاشتی ماڵە، خەڵک ئێستا کاسەی بەتاڵە، بۆیە ناڕەزایەتیەکان لە سنوری لۆژیک چۆتە دەرەوە.
مەلا بەختیار راشیگەیاند: دۆخی سیاسی هەرێمی کوردستان باش ناخوێنمەوە، بەڵام دڵیشم بەوە خۆشە کە هەرێمی کوردستان چۆتە ناو بازنەی بەرژەوەندیە ستراتیژیەکانی رۆژئاواوە لە ناوچەکەدا، ئەمە گرنگە.
لە کۆتایی قسەکانیشیدا مەلا بەختیار باسی لەوە کرد، دەبێت بە چاوێکی رەخنەگرانەوە سەیری ئەو مێژوە بکەین کە هەمانە، نابێ نە لەبەر زیندوو نە لەبەر مردوو، رەخنەکانمان دیزە بەدەرخۆنە بکەین. هەروەها دەبێت کورد فەلسەفەی سیاسی کلاسیکی خۆی بگۆڕێت بۆ فەلسەفەی سیاسیی هاوچەرخ. بۆ ئەوەی گۆڕانکاریش لە هەرێمی کوردستان روبدات پێویستە پەیوەندی ئۆرگانیکی نێوان خەباتی مەدەنی و پیشەیی لەگەڵ خەباتی سیاسیی هاوچەرخ بەرقەرار بکەین. بەڵام بەبێ ئەوەی خەباتە مەدەنەیەکە سەربەخۆیی لەدەست بدات، چونکە ئەگەر سەربەخۆیی لەدەستبدات شکستێکی گەورەی دیموکراسیە. ئێستاش لە هەرێمی کوردستان مامۆستایان داینەمۆی ئەو خەباتە مەدەنیەن و دەستخۆشیتان لیێدەکەم.

سەرچاوە : چاودێر