پیتەر بروك لە تەمەنی 97 ساڵیدا لە پاریس كۆچی دوایی كرد.
بروك بە دەرهێنەرە بلیمەت و ئەفسوونبازەكەی شانۆ ناوزەد دەكرا، ئەم دەرهێنەرە هەر لە تەمەنی حەڤدە ساڵییەوە دێتە نێو دنیای شانۆوە و یەكەم كاری خۆی بۆ شانۆ دەردەهێنێت. گەر ئاوڕێكی خێرا لە رەوتی كارە شانۆییەكان و دیدە هونەری و ئێستاتیكییەكەی بدەینەوە، هەر زوو دەگەینە ئەو ئەنجامەی، كە بروك هەر لە سەرەتای چالاكییە هونەری و شانۆییەكەیدا، لە نێو داب و نەریتە بەهێز و نەگۆڕەكەی شانۆی ئینگلیزیدا، نوێكردنەوە و تازەگەری لە بەرهەمەكانیدا چەكەرەیان كردبوو. شانۆی شاهانەی لەندەنی بەرەو رێچكەیەكی تر برد و جۆرە داب و نەریتێكی جیاوازتری بە شانۆی ئینگلیزی بەخشی، كە هەر زوو كاریگەرییەكانی لە رەوتی شانۆی جیهانیدا رەنگی دایەوە.
بروك گەڕیدەیەكی هەمیشەیی بووە
پیتەر بروك تا دوا ساتەكانی ژیانی و هەوڵە شانۆییەكانی، پابەند دەبێت بە شەكسپیرەوە؛ شەكسپیر هەمیشە روانگەی بینینی كارەكانی دەبێت و هەموو رێگاكان بۆ ئەو هەر دەچوونەوە سەر شەكسپیر، لەگەڵ ئەوەیشدا دەتوانین بڵێن، بروك گەڕیدەیەكی هەمیشەیی بووە و لە گەڕان و گۆڕانكارییەكی بەردەوامدا بووە. بۆ نموونە لە سەرەتای حەفتاكاندا لەندەن و شانۆی شاهانەی شەكسپیر بۆ پاریس بەجێدەهێڵێت و لەوێ مەڵبەندێكی گرنگی نێونەتەوەیی بۆ پشكنین و لێكۆڵینەوە و نەمایشە شانۆییەكانیان دادەمەزرێنێت و شانۆی (بوف دی نورد) دەكات بە ماڵی ئەو مەڵبەندە گرنگەی شانۆ. بروك لەم شوێنە و لەم شانۆیەدا ناسرەوێت و وەك عەلادین بەسەر فەرشە ئەفسووناوییەكیدا لە رۆژئاواوە دەفڕێ بۆ رۆژهەڵات، لە رۆژهەڵاتەوە بۆ ئەفریقا و لە ئەفریقاوە بۆ ئەمریكا و ئاسیای ناوەڕاست و دوور. لە هەموو ئەم گەشتانەشیدا سوود لە داب و نەریتە میللی و دیدە جیاوازە هونەرییەكانی ئەم كیشورە جیاوازانەی دنیا وەردەگرێت و لە دید و بۆچوون و ئێستاتیكا تایبەتەكەی خۆیدا دەیانچێنێت. بروك لەگەڵ هەموو ئەم گەشتانە و پڕۆژە بەردەوامەكانیدا، شەكسپیر هەمیشە ئەو دەروازەیە دەبێت، كە لێوەی دەچووە نێو خوێندنەوە جیاوازەكانییەوە بۆ گەردوونە شانۆییەكەی.
زۆرجار دەرهێنەرە گەورەكانی دنیا، خۆیان دەبەستنەوە، یاخود بە مانایەكی تر لە دیدی تیۆرێكی شانۆییەوە كار دەكەن و شان دەدەنە بەر جۆرە ئێستاتیكایەكی هونەری و هەر لەو روانگەیەشەوە هەوڵی خوێندنەوە و بەرجەستەكردنی دیدە شانۆییەكەیان دەدەن، نموونەمان زۆرە، ستانیسلاڤسكی، برێشت، ئارتۆ، گرۆتۆڤسكی... هتد بوونەتە بنەما بۆ هەندێك لەو دەرهێنەرانە. ئەوەی جێگای ئاماژە بۆ كردنە، زەحمەتە بروك بخرێتە هیچ خانەیەكی تایبەتییەوە، بروك زیرەكانە توانیویەتی سوود لە هەموو تیۆرە شانۆییەكان وەربگرێت و شتێكی جیاواز و تایبەت بە خۆی دەستەبەر بكات. لەبەر ئەوە سەیر نییە، كە بە درێژایی چەندان ساڵ، توانیبووی بینەرێكی زۆر لە هەموو جیهانەوە بۆ شانۆكەی خۆی لە پاریس ڕابكێشێت. نەمایشی (كێ لەوێیە؟) كە لە دیالۆگێكی سەرەتای شانۆنامەی (هاملێت)ەوە ئامادەی كردوە، بەڵگەیەكی گرنگی بروكە، كە لەوێدا تیۆرە شانۆییەكانی، یان ئێستاتیكای ستانیسلاڤسكی، برێشت، مایرهۆڵد و ئارتۆی بەكارهێناوە، وەك ئەزموونێكی تاقیگەئاسا بۆ بەرجەستەكردن و پراكتیزە كردنی ئەو دیدە جیاوازە تیۆرییانەی شانۆ.
كاتێك بروك پەنا دەباتە بەر روانینی شەكسپیر یا دیوە ئێستاتیكییەكانی ستانیسلاڤسكی و ئارتۆ و برێشت و گرۆتسكی و ئەوانی تر لە بەرهەمەكانیدا بەرجەستە دەكات، بۆ ئەوە نییە روانین و ئێستاتێكان كۆپی بكات، بەڵكو بۆ ئەوەیە كار لەسەر جیاوازبوونی خۆی بكات. كرۆكی داهێنانەكەی بروك لەمە دایە. ئەو رێگایەكی جیاوازتر لە پێشوو بۆ ئێستاتێكا بەكار دێنێت. ئەمەشی بە پانابردنە بەر شوێنی جیاواز بۆ نەمایشكرد و كەلتووری جیاواز لە كەلتوری ئەو شانۆنامانەی كاری لەسەر كردوون جێبەجێ دەكات. دروستكردنی زمانێكی شانۆیی سەرتاسەریش زادەی ئەم تەقەلا و هەوڵدانەیەتی.
لێرەدا، بەرهەمەكانی بروك دەبێتە وانەیەك بۆ هەر دەرهێنەرێكی شانۆیی، كاتێك ئەو دەرهێنەرە كار لەسەر بەرهەمە شانۆییەكانی پێشووتر یا نووسەر و دەرهێنەری تر دەكات بۆ ئەوەی ئەوان دووبارە نەكاتەوە و كار لەسەر تازەگەری بكات.
بروك بۆ نەمایشە شانۆییەكانی و بۆ هەوڵە ئەزموونگەری و لێكۆڵینەوە پراكتیكی و كردەییەكانی ئەكتەری ئەوروپی، ئەفریقی، ئاسییایی و نەژادی جیاوازی بەكارهێناوە و بنەمایەكی بۆ ئەكتەری فرە كەلتوری دامەزراندووە، بەمەیش هەوڵی داوە بەربەستە كۆمەڵایەتی، چینایەتی، شووناس و نەتەوەیی ئەو ئەكتەرانە ببەزێتنێت و زمانێكی هاوبەش لە نێوانیاندا بخوڵقێنێت. بروك بڕوای بە هیچ سنوورێك نەبووە و خەونی بە شانۆیەكی گەردوونییەوە دەبینی؛ شانۆیەك ئەكتەر و بینەرەكانی بە هەمان زمان قسە بكەن.
بروك بە گەنجی دەكەوێتە ژێر كاریگەری (گێورگ ئیڤانۆڤیچ گیوردیڤ)ەوە، كە زانایەكی پڕ لە راز و نیازی روسی بووە، بروك ئەم زانایە بە باوكی رۆحی خۆی دادەنێت، ئەم كاریگەرییە تا دوا رۆژەكانی بروك بەردەوام دەبێت، بێگومان لە دیدە شانۆییەكشیدا رەنگی داوەتەوە. شانۆ دەتوانێت رۆحە بریندارەكانمان سارێژ بكات؛ دواتر ئەم دیدە رێچكەیەكی مرۆڤناسی فراوان لە خۆ دەگرێت، لەم رێگایەشەوە توانی بینەرێكی گەنج و رادیكاڵ لە خۆی كۆبكاتەوە.
بروك هەر لە سەرەتای كارەكانییەوە، وەك هەنگاوێكی گرنگ بەرەو گۆڕانكاری و شكاندنی سنوورەكان پشت دەكاتە خانووبەرە تەقلیدییەكانی شانۆ و هۆڵە گەورەكان و شانۆ فەرمییەكان بەجێ دەهێڵێت، لەبری ئەوە هەموو شوێنێك بۆ ئەو: هۆڵی قوتابخانەیەك، شوێنێكی روخاوی بەجێهێڵراو، كارگەیەك، پانتایی باخچەیەكی گەورە و ئەشكەوتێك دەبێتە ئەو پانتاییە بۆشەی، كە ئەو هەر لە شەستەكانەوە بانگەشەی بۆ دەكرد.
مەهاباهاراتا بینەرانی لە هەموو دنیاوە سەرسام كردوە
بروك لە ژیانی هونەری خۆیدا، گەلێك فرە بەرهەم بووە، چەندین فۆرم و ستایلی ئێستاتیكی تاقیكردۆتەوە، لە بوارەكانی شانۆ و ئۆپێرا و سینەمادا كاری كردووە، زۆرجار گەڕاوەتەوە سەر شەكسپیر و بە خوێندنەوە جیاوازەكانی دنیای شەكسپیری بە جۆرێكی تر بە بینەران ناساندووە. لە حەفتاكاندا بە شانۆنامەی (خەونی نیوەشەوێكی هاوین) تەواو دنیای شەكسپیر هەڵدەگێڕێتەوە و ئەو نەمایشە دەبێتە سەرەتایەكی ئەو شۆڕش و گۆڕانكارییە گەورەیەی لە دنیای شەكسپیردا دەیكات. هاملێتیش دەبێتە یەكێك لەو وێستگانەی، كە زۆرجار بە قووڵی دەگەڕێتەوە سەری و كاری تیاكردووە.
(مەهاباهاراتا) یەكێكی ترە لەو نەمایشانەی بینەرانی لە هەموو دنیاوە سەرسام كردوە، (كۆنفرانسی باڵندەكان) و (مارا/ساد) تەنیا چەند نموونەیەكن لەو كاروانە دوورودرێژە. بروك بە نمایشی (مارا/ساد) كە لە ساڵی 1964دا لە لەندەن، پاریس و ئەمریكا نەمایشی دەكات، هەنگاوێكی گەورە بەرەو ئەڤانگارددا دەنێت؛ لەم نەمایشەدا برێشت و ئارتۆ، دیالەكتیك و شانۆی توندوتیژ تێكەڵاو دەكات و هەموو سنوور و بنەماكانی شانۆ تێدەپەڕێنێت.
ساڵی 2000 بۆ یەكەمجار لە نەمسا و دواتریش لە پاریس، لە دوو نەمایشی جیاوازدا (هاملێت)م بینی، لە ساڵی 2014یشدا لە پاریش بۆ ماوەی یەك رۆژ میوانی خۆی بووم. لە ساڵی 2000 یشەوە بەردەوام هەموو نەمایش و پڕۆژەكانیم لە سەر شانۆكەی خۆی، شانۆی (بوڤ دی نورد) بینیوە.
دانا رەئووف
سەرچاوە: galawej
