یەكێك لەو هونه رمەنده گەورو بە ئەزموونەی مەقامی كوردی كە بە دەنگە خۆش و سیحراویەكەی ئاوازی ڕەسەنی كوردی بە كوردستان و هەموو جیهان دا بڵاوكردۆتەوە، ئەویش پاشای مەقامی كوردی مامۆستای نەمر عەلی مەردانە، ناوی تەواوی (عەلی كوڕی عەبدولقادر كوڕی وەسمان كوڕ حەمە گوڵە)، لە گەڕەكی بەر تەكیەی شێخ عەلی لە شاری كەركوك لە خانەوادەیەكی هەژار لە دایكبووە، باوكی لە بنەڕەتدا خەڵكی گوندی كانی ساردی ناوچەی شارباژێر- سلێمانی بووە و دایكیشی ناوی شاناز و لە بنەماڵەی زەنگەنە بووە، خوێندن و زانستی ئایینی لە تەكیەی كەركوك لای مامۆستا ساڵح دەست پێكردووە و هەر لەوێش لای مامۆستای دەنگ خۆش مەلا رەئووف فێری تەجویدی قورئان و هەندێك لە مەقامات و قۆریاتی توركی بووە، هاتوچۆی تەكیەی تاڵەبانیشی كردووە و لە وێ گوێی لەو دەنگ و ئاوازە بە سۆزانە گرتووە كە مەلا و فەقێكان بە شێوەی مەقام ووتویانە. نازناوی (مەردان)ی لە لایەن خانمە قورئان خوێنێكی كەركوكی (حافظ - نابینا) بووە پێ بەخشراوە، چونكە مامۆستا عەلی مەردان هەموو رۆژێ دەستی گرتووە و بۆ ئەو شوێنانەی بردووە كە خانمەكە قورئانی تیا خوێندووە لە تازیەو مەولودەكان.
لە تەمەنی شەش ساڵیدا باوكی كۆچی دوایی دەكات و خاڵێكی دەیباتە لای خۆی لە شارۆچكەی لەیان، خاڵەكەی خاوەن مەڕو ماڵات دەبێ و مامۆستا عەلی مەردان زۆر ستەم و ئەشكەنجە دەدات، تەمەنی هەر 8 ساڵان بووە شەو لە چۆڵەوانی بە تەنیا بە دیار خەرمان ومەڕوماڵات بە جێی هێشتووە، ناوبراو زۆر دەست كورتی و هەژاری دیووە بە پای پەتی (بە پێخواسی) و سەری كۆت جۆتیاری و شوانی و گاوانی كردووە، كە تەمەنی دەبێتە 16 ساڵ دەچێتە لای ناسیاوێكیان لە گوندی (حەفت تەغار) لە نێوان دوزو (طوز) و داقوق ماوەیەكی كەم لە وێ دەمێنێتەوە، پاشان ڕوو دەكاتە بەغدا و دەبێتە كرێكار لە وێستگەی شەمەندەفەری بەغدا، شەو هەر لە وێستگە پێڵاوەكانی لە بن سەری خۆی داناوە و خەوتووە بە رۆژیش كرێكاری و قوڕكاری كردووە، لە ساڵی 1932 كە مەلیك غازی رادیۆی بەغدا دادەمەزرێنێ مامۆستا عەلی مەردان هەفتەی رۆژێك بۆ ماوەی سەعاتێك و نیو مەقام و بەستە و گۆرانی چڕیووە، هەر لە هەمان ساڵ لە رۆژانی 28 ئادار تا 3ی نیسان ساڵی 1932 لە گەل مەقام بێژی عێراقی محمەد قوبانچی بە یاوەری تیپێكی مۆسیقای عێراقی كە بەشی زۆریان جولەكە بووینە بەشداری لە یەكەمین كۆنگرەی مۆسیقای عەرەبی لە قاهیرە كردووەو كۆمەڵێك مەقام و بەستەی ووتووە و لە وێش چاوی بە گۆرانیبێژان (أم كەلسوم و مەحەمەد عەبدلوهاب و ئەكتەر أحمد شوقی) كەوتووە، محمەد عەبدولوەهاب داوای قەوانەكانی لە مامۆستا عەلی مەردان كردووە بەو هیوایەی سوودی لێ وەربگرێت بۆ ئاواز دانان. گۆرانی بێژ و مەقام بێژی كورد نەمر رەفیق چالاك لە یاداشتەكانی خۆی دا دەڵێت: (ئاگادار بووم چۆن نازم غەزالی لە مامۆستا عەلی مەردان دەپاڕایەوە تا وەكوو فێری چەند مەقامێكی بكات) و مامۆستا عەلی مەردانیش لە كتێبی یاداشتەكانیدا دەڵێت: (نازم غەزالی لە مەقام و پلەی مۆسیقاو ئاستەنگەكانی دەپرسی زۆر جار شەوانە دەهاتە لام تا فێری مەقاماتی بكەم). لە گفتوگۆیەكی هونەریدا مامۆستای ناوبراو بەم جۆرە سۆزو هەست و عەشقی خۆی بۆ مەقام دەردەبڕێ و دەڵێت: (ئای مرۆڤ ئەگەر دڵ ناسك و خاوەن ژان بێت هەرگیز نابێت خۆی لە قەرەی مەقام بدات چونك ه مەقام دڵ ڕەقی، دەوێت ئەگەر وا نەبیت دەیتوێنێتەوە، هەر چەندە بتەو و گەشاوە بێت دەیكاتە خۆڵە مێش، مەقامم لە دەم دەرنەچووە بە گریان نەبێت)، بەشی زۆری گۆرانی و مەقامەكانی ناوبراو بە زمانەكانی تر ووتراون، چونكە مۆسیقاكەی نزیكە لە مۆسیقای عەرەبی ئەوەش بە هۆی ئەوە بووە كە مۆسیقا ژەنەكانیان عەرەب یان جولەكە یان كوردی مەسیحی بوون، چونكە ئەو سەردەم مۆسیقا ژەنی كورد بە دەگمەن هەبووە، هونەرمەندانی عەرەبی و توركی و فارسی سوودیان لە ئاوازو مەقامەكانی ناوبراو وەرگرتووە، یەكەم جار مەقامی ئەڵا وەیسی و دووایێش سەربارەی هۆرەو ئای ئای و خاوكەر و قەتار فێر بووە، كاتی خۆی لە بەغدا بۆتە هاوڕێی مورتەزاخانی ئەسفەهانی و ئەسغەری هەمەدانی و مەحەمەد سەعیدی سابڵاغی زۆر شت لەوان فێر بووە و چل شەو لە گەل هونەرمەند عەلی ئەسغەری كوردستانی پێكەوە هونەرمەندانە ژیاون.
لە ساڵی 1965 دەچێتە كرمنشان و تاران لە ئاهەنگێك بەشدار دەبێت و چەند گۆرانی و مەقامێك بۆ رادیۆی تاران تۆماردەكات و شای ئێران و وەزارەتی ڕاگەیاندنی ئێرانی خەلاتی بە جامێكی (كأس)ی زیوینی و كاتژمێرێكی زێرین دەكەن، مامۆستا عەلی مەردان یەكەم مەقامی كە مەقامی ئای ئای بووە لە ئێستگەی كوردی بەغدا لە ساڵی 1939 تۆمار كردووە و زیاتر لە 1000 گۆرانی و بەستە و مەقامی هەیە بە زمانەكانی كوردی و توركی و فارسی. ناوبراو لە ژیانی خۆی وەسیەتی كردبوو ئەگەر مرد لە گردی سەیوان لە شاری سلێمانی بینێژن، بەڵام كە لە ساڵی 1980 تووشی نەخۆشی دڵ دەبێت، جارێكیان سەرەدانی گۆڕستانی شێخ محێدینی كەركوك دەكات دەبینی لە تەنیشت گۆڕی شێخ مەحمودی شوشە شوێنێكی بە تاڵ هەیە دەڵێت ئەگەر مردم ئا ئەلێرە بمنێژن، بۆیە كە لە بەرە بەیانی رۆژی 24 / 7/ 1981 لە نەخۆشخانەی (ابن النفیس) كۆچی دوایی دەكات و كەس و كارەكەی تەرمەكەی دەهێننەوە كەركوك و لە تەنیشت شێخ مەحمودی شوشی بە خاكی دەسپێرن، ناوبراو تەنها گلكۆكەی و پەیكەرێكی لە كەركوك لە پێش دەزگای رۆشنبیری و هونەری كەركوك هەیە كە رۆشنبیری سلێمانی و كەركوك هاریكاریان كردووە لە دروست كردنی، هەقە لە هەولێر بەو پێ یەی پایتەختی هەرێمی كوردستانە شتێك بە ناوی ئەم هونەرمەندە مەزنە بكرێت. ئازیزانم هەرچەندە مامۆستا عەلی مەردان زۆر شایانی زیاترە بەڵام من وا لێرە بەم چەند دێڕە چڕو پڕە بە سەرم كردەوە بۆ نەوەكانمان بە تایبەتی ئەوانەی پاش هەشتاكانی سەدەی ڕابووردوو لە دایك بوون ، تا وەكوو بزانن شای مەقامی كوردی كێ بووە و چۆن ژیاوە. . بۆیە لە بەر كەمی سەرچاوەو بە پێی توانای خۆم هەر ئەوەندەم لە دەست هات ئەگەر كەم و كوڕیەكیشی تێدا بوو داوای لێبووردن لە هەر هەمووتان دەكەم، دووا ووتەم بۆ پاشای مەقامی كوردی ڕەوانت شاد بێت.
سەرچاوە: خۆم و ئەستێرە گەشەكان- نەجمەدین عەزیز سمایل
