سازدانی: بەختیار سەعید
عەتا قەزاز، وەكو شێوەكارێك توانیوێتی تایبەتمەندییەكی هەبێت لە ستایلی كاركردنیدا كە سەرەتا بە پەیكەرو دواتریش بە نیگاركێشان توانی ئەو هێڵە تایبەتییە واقیعییە بۆ خۆی بچەسپێنێت لە ناوەوە و دەرەوەدا، هەرچەندە سەرەتای كاری هونەریی ئەم هونەرمەندە لە سەرەتای شەستەکانی سەدەی رابردووەوە دەستپێدەكات و تائێستاش ئەو شێوازی واقیعییە لەكارەكانیدا درێژەی هەیە و تەنانەت ناوی تابلۆكانی تەواوكەری ئەو ستایلەیە لەوانە (دڵداریی شوان، كچە هەژارەكە، دەروێشەكان، مەم و زین، زەردەخەنە، ئافرەتێكی چاوشین، سواڵكەر، راپەڕینی كورد)، هەر بۆ ئاشنابوون بە دنیا بینی عەتا قەزاز وەكو شێوەكارێك ئەم دیدارەمان لەگەڵدا سازكرد و لەم دۆسێ تایبەتەی كوردستانی نوێ-دا بڵاوی دەكەینەوە:
* قۆناغەكانی گەشەكردنی كاری هونەری لای عەتا قەزاز چۆن دەستیپێكرد؟
- سەرەتاكانی كاركردنم لەژێر كاریگەری هونەرمەند (محەمەد تەجویدی)دا بووم زۆر سەرسامی كردبووم بەو ئاستە بەرزەی خۆشنووسی و زەخرەفانەی كە دەیكێشان، هەروەها بەكارهێنانی چوارینەكانی خەیامی كردبووە بابەتی نیشاندانی ئەو زەخرەفە و كارە خۆشنووسیانەی كە دەینەخشاندن، لەو سەردەمانەدا سەرچاوەی هونەری زۆر كەم بوو، بەڵام ئێمە هەندێ لەو كتێبانەمان دەست دەكەوت كە لە یەكێتی سۆڤیەت چاپكرابوو، بۆ نموونە كتێبێك كارەكانی (ریپین) و هەندێ هونەرمەندی تریشی لە خۆگرتبوو كە بۆ ئێمە زۆر جێی سەرنج بوو، هەر بۆیە درێغیمان نەدەكرد لە نەقڵكردنی زۆربەی تابلۆكانیان ، بەڵام گەورەترین كێشەی ئێمە ئەوانە بوو كە باسمكرد، هەرچەندە بیر لەوە بكەینەوە ئێمە كێین ؟، واتا لە ساتەكانی لاویدا كە حەز لە گوڵ و سروشت و چیاو رووبار و خانووی لادێ و هەڵپەڕكێ كوردییەكان و نەورۆز و زۆر شتی تر دەكەیت.
* لە ساڵانی شەستەكاندا لەناو شاری سلێمانیدا دوكانی فرۆشتنی تابلۆ هەبووە، هەروەها ماتریاڵی جیاواز بەكارهێنراوە، ئەو هونەرمەندانە كێ بوون كە دوكانی فرۆشتنی تابلۆیان هەبووە، هەروەها ئەو جۆرە رەنگە چی بووە كە لەو كاتەدا زۆر بەكارهاتووە؟
- لە ساڵانی (1960-1970) لەشاری سلێمانیدا هەندێ دوكان هەبوو تابلۆی هونەرمەندانی هەبوو بۆ فرۆشتن، بەڵام هەندێك كاری تری هونەری هەبوون كە ئەو كاتە كۆمەڵێك نیگاركێش كێشابوویان لەسەر پارچە دار گوێز، یان بەڕوو، یان توو، بەڵام هەندێك كەسانی دوكانداری تریش هەبوون وەكو باوی سەردەم دوكانەكانیان بە تابلۆی شێوەكارێك دەڕازاندەوە ئەوەش كارێكی زۆرباش بوو بۆ هاندانی شێوەكارەكان كە كارو بەرهەمی زیاتریان هەبێت لەو شێوەكارانە (جەمال بەختیار، خالید زامدار، عەتا قەزاز، بێستون عەبدولقادر، سەید موحسین، عومەر دڵخۆش، دڵشاد ساحێبقڕان)و زۆری تر.
ئەو رەنگانەی كە بەكاریان دەهێنا وەكو ماتریاڵ رۆنی بوو، واتا ئەو بۆیەیەی كە لەدەرگا و پەنجەرە دەدرا هەر ئەو بۆیەیە بوو بۆ نیگاركێشان بەكاردەهێنرایەوە، كە بۆ ماوەیەكی زۆریش بەرگەی سەرما و گەرمای دەگرت، جگە لەوە هیچ جۆرە بۆیەیەكی تر نەبوو، سەرەتا ئەو پارچە موعەكیسە، یان ڤایبەرە ئامادە دەكرا.
*هەندێك ساڵانی شەست و حەفتاكان بە ساڵی بە ئەكادیمی بوونی هونەری شێوەكاری كوردی دەزانن لە باشووری كوردستاندا، ئەگەر وایە ئەو شێوەكارانە كێ بوون و زۆرترین ستایلی كاركردن چی بووە؟
- لە باشووری كوردستان ساڵانی شەست و حەفتاكان بە قۆناغی بە ئەكادیمی بوونی شێوەكاریی كوردیی ئەژمار دەكرێت، بەهۆی گەڕانەوەی كۆمەڵێك لەو هونەرمەندانەی كە لە زانكۆكانی بەغدا و دەرەوە-وە گەڕانەوە بۆ سلێمانی و ئەو قۆناغی بە ئەكادیمی بوونە درووست بووە، لەو شێوەكارانە (خالید سەعید، ئازاد شەوقی، تاهیر ئیبراهیم، محەمەد عارف، عوسمان خاڵ، شێرزاد شەوقی، عەلی جۆڵا، نوری ئیسماعیل، محەمەد كاكە، محەمەد سەعید، لالە عەبدە، عەتا قەزاز، حیكمەت هندی، حەمە جەزا، عادل جەلال، ئیسماعیل خەیات، كامیل مستەفا، سمكۆ تۆفیق، بێستون عەبدولقادر) كە هەریەكەیان لە رێگەی خۆیانەوە توانیویانە واتاكانی هونەر بە خوێندكاران و خەڵك بگەیەنن، زۆرترین كارەكانیان ئینتباعی و واقیعی ئیشتراكی بووە.
* لەكاتی خوێندنت لە بەغدا یەكێك بوویت لەو خوێندكارانەی كە ئاوێتەی دنیای رۆژنامەوانی بوویت بە وێنە لەلایەك، لەلایەكی تریشەوە بە نووسین لەسەر مێژووی هونەری شێوەكاری، ئەم ئەزموونە چۆن دەستیپێكرد و چەندە سوودمەندبەخش بووە بۆ تۆ؟
- ساڵی 1960 لە پەیمانگەی هونەرە جوانەكانی بەغدا وەرگیرام، ساڵی 1966 رۆژنامەی (النور) دەردەچوو شێوەكار خالید سەعید لەوێ كاری دەكرد، من و شێوەكار لالە عەبدە مامۆستا خالید سەعیدمان دەناسی و پێی وتین بۆ نایەن لە رۆژنامەی نور كارمان لەگەڵدا بكەن، كە چووین كاك عەباس بەدری لێپرسراوی لاپەڕەی (الادب و الحیاة) بوو، كارمان دەستپێكرد و لەوێ مامۆستا برایم ئەحمەد-مان ناسی كە پیاوێكی زۆر ناسك و قسە نەستەق بوو، هەر لەو ماوەیەدا تابلۆیەكم پێشكەشكرد، هەروەها كۆمەڵێك شۆڕشگێری تریشم لەوێ ناسی لەوانە شەهید ئارام و فازیلی مەلا مەحمود و مامۆستا حیلمی عەلی شەریف و هەروەها روشدی عەلی شەریف و جەلالی میرزا كەریم كە بەهۆی كاك جەلال-ەوە لە گۆڤاری بەیان و رۆژنامەی هاوكاری-یش ئیشم دەكرد و لەوێوە زۆربەی شاعیر و ئەدیبەكانم ناسی و رۆژانە لە لاپەرەكانی ئەو كاتەدا كارەكانم بڵاو دەكردەوە، بەهۆی ئەو بەشدارییانەوە ئارەزووی نووسین بووە یەكێكی تر لە خولیاکانم بەتایبەت گەڕان بەدوای سەرچاوەی هونەریی كوردیدا و زۆرجار لە رۆژنامەكانی (ژین، ژیان، هاوكاری) و گۆڤاری (بەیان) و چەند رۆژنامەیەكی تری عەرەبی وەكو (الشباب) بابەتم بڵاودەكردەوە، لەهەمان كاتدا لە شاری سلێمانی و بەغدا دیكۆری چەند شانۆییەكم كردووە، هەربۆیە دەتوانم بڵێم باشترین سەردەم كە سوودێكی زۆری بە من گەیاندبێت ئەوكاتەی پەیمانگە و كاركرنم بووە لە رۆژنامەی (النور) كە سوودێكی زۆری هەبوو لە رووی رۆشنبیریی و دەروونییەوە، چونكە لەو رێگەیەوە بوو كە من وەكو شێوەكارێك ناسرام و تەنانەت چیرۆكنووسە عەرەبەكانیش هانایان بۆ دەهێنام بۆ نەخشكردنی بەرگی كتێبەكانیان لەوانە (ئەدمون صبری)، هەربۆیە كە گەڕامەوە شاری سلێمانی توانیم لەناو رۆژنامەكاندا بەتایبەت رۆژنامەی (ژیان) لای مامۆستا كاكەی فەلاح نووسینی تایبەت بە هونەرو هونەرمەندانی كورد بڵاوبكەمەوە.
*مانەوەی ئەو شێوەكارانەی لەدوای خوێندنیان لە بەغدا و بوونیان بە مامۆستای هونەر، تا چەند هۆكار بوون بۆ چوونە پێشەوەی هونەری نیگاركێشان لە خوێندنگەکاندا؟
- هاتنەوەی هەموو ئەو خوێندكارانەی كە لە زانكۆ و پەیمانگە هونەرییەكانی بەغدا بوون بۆ كوردستان نەك تەنها لەبەشی شێوەكاریدا، بەڵكو لەهەموو بوارەكانی تریشدا كاریگەرییەكی زۆری هەبوو بۆ پێگەیاندنی هەزاران خوێندکار بە بیروباوەڕی نوێ و تێگەیشتنی هونەر و حەزكردن بە هونەر و شێوەكانی هونەر، بەتایبەت ئەو مامۆستایانەی كە بە جوانی وانەیان بە هەزاران خوێندكار دەوتەوە و فێری جوانی و خزمەتگوزاریی هونەر بەرامبەر بە میللەت و بەرامبەر بە نیشتمان دەبێت چی بكرێت، ئێستاش سەدان خوێندكار دەبینمەوە كە سەرسام بوون بە كەسایەتی مامۆستاكان و هونەرەكەیان، كە ئەم سەرسامییە لەخۆوە دروستنەبووە، كە ئێستاش دەمانبیننەوە بە رێزێكی زۆرەوە پێشوازیمان لێدەكەن، ئەوە نیشانەی ئەوەیە كە توانیوومانە خۆمان لەناو دڵی ئەواندا جێگیر بكەین كە هەندێكیان بوونەتە میوزیكار، شێوەكار، نووسەر، شاعیر، كە بەڕاستی نەوەیەكی رۆشنبیر و جوان دروستبوو لە كوردستاندا، وەكو خۆم شانازییان پێوە دەكەم.
* لە دوای چوونە دەرەوەت و خوێندنت لە ئیتالیا چی لە دنیابینی تۆ گۆڕا و ئەو كاریگەرییانە چی بوون لەسەرت؟
- پاش ئەوەی ساڵی 1979 چوومە ئیتالیا بەو نیازە كە تەنها بۆ گەشتوگوزار بێت و سێ مانگ لەوێ بمێنمەوە، هەربۆیە لە ئیتالیا كات نییە بۆ سەردانی شوێنەوارەكان و گەلەری و مۆزەخانەكان، یاخود سەردانی كام پیشانگە و كام شار بكەیت، هەموو شەقامەكان بەكاری هونەری رازێنراونەتەوە بەتایبەت شاری فلۆرەنسا كە پایتەختی مایكڵ ئەنجیلۆ و لیۆناردۆ داڤنشی و دانتی بووە، ئەو كاتەی من گەیشتم كۆمەڵێك لە هاوڕێ شێوەكارەكانم لەوێ بوون لەوانە: لالە عەبدە، سمكۆ تۆفیق، ئاسۆ سدیق، ئازاد ئەحمەد، قەرەنی جەمیل، فوئاد عەلی، حەمید رەفیق، حەمید شەریف، حەمید كەركوكی، جەلال رەئووف، بەختیار سور، حەمە جەزا هەر بۆیە هەستمكرد ئەو ژیانەی من دەمەوێت لەم وڵاتەیە بۆیە دوای وەرگرتنم لە ئەكادیمیای هونەرە جوانەكانی پیروجا لە رۆژی 9/9/1979 دەستمكرد بە خوێندن.
* هۆكار چییە كە لە ئیتالیا لەجیاتی نیگاركێشان پەیكەرسازیت خوێندووە؟
-لە ئیتالیا بە تەنها پەیكەرسازیم نەخوێندووە، بەڵكو چوار ساڵ لە ئەكادیمیای هونەرە جوانەكانی شاری پیروجیا پەیكەرسازیم خوێندووە، هەروەها چوار ساڵ لەهەمان ئەكادیمیا نیگاركێشانم خوێندووە، هەروەها ساڵێكیش توێكاریی لەشی مرۆڤم خوێندووە، هۆكارەكە ئەوە بوو پێش ئەوەی بچمە دەرەوە لەناو شاری سلێمانی خاوەنی یەكەمین پەیكەرم كە دانرابێت كە بۆ شاعیری گەورەی كورد (پیرەمێرد) بوو لە ساڵی 1970 لەبەردەم باخی گشتی دانرا، ویستم ئەم ئەزموونە دەوڵەمەندتر بكەم.
* تا ئێستا خاوەنی چەند تابلۆیت؟
- خاوەنی تابلۆیەكی زۆرم لە هەریەک لە (ئەڵمانیا، ئیتالیا، فەرەنسا، یۆگۆسلاڤیای جاران، چیك، سویسرا، سوید، دانیمارك) جگە لە تابلۆی زەیتی و ئاوی و ئەكریلیك هەزاران پۆرترێتی هاووڵاتیانم دروستكردووە.
عەتا قەزاز كێیە ؟
* 1947 لە سلێمانی لەدایكبووە.
* 1965 چۆتە پەیمانگەی هونەرە جوانەكانی بەغدا.
* 1970-1971 بۆتە مامۆستای هونەر لە خوێندنگاكانی شاری سلێمانی.
* 1979 چۆتە ئیتالیا و بەشی شێوەكاری لە شاری پیرۆجیا-ی ئیتاڵی لەساڵی 1984 تەواوكردووە.
* 1988 بەشی پەیكەرسازی تەواوكردووە.
* 1969-2023 یانزە پیشانگەی تایبەتی كردۆتەوە لە سلێمانی، بەغدا، ئیتالیا، بەریتانیا.
* 1974-2011 بەشداری چەندین پیشانگەی كردووە لەگەڵ شێوەكارە كوردو بیانییەكان لە سلێمانی، بەرلین، ئیتالیا.
سەرچاوە : کوردستانی نوێ
