د. جەعفەر عەلی

   بەشبەحاڵی خۆم، هیچ بەڵگەیەکی سەلمێنراوی ساختەکاری دوا هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستانم نەبینیوە، بەڵام گومانێکم لەوەدا نییە، پارتی و یەکێتی، بۆ دیاریکردنی موختاری گەڕەکێکی بچووکیش بچنە ململانێی هەڵبژاردنەوە، بیر لە ساختەکاری دەکەنەوە، ئەگەر هێزی ئەنجامدانیشیان هەبێت، بە دڵنیایی ئەنجامی دەدەن. بەدواداچوونی یاسایی بۆ سەلماندنی ئەنجامدانی ساختەکاری ئەرکی ئەخلاقی تەواوی ئەم هێز و قەوارە سیاسییانەیە، کە لە پرۆسەی هەڵبژاردنەکەدا بەشداربوون و باوەڕیان وایە، دەنگی دەنگدەرانیان دزراوە. قسەکردن لە بوونی ساختەکاری و دەنگ دزین، بەبێ سەلماندنی لە ڕووی یاساییەوە، دەنگدەری تەواوی ئەم قەوارە و حیزبانە نائومێدتر دەکات، کە باوەڕیان وایە ئەنجامە خراپەکانیان بەرهەمی ساختەکارییە، نەک سەنگ و قورسایی ڕاستەقینەی سیاسی و کۆمەڵایەتی خۆیان. 

   لە هەرێمی کوردستان و زۆر شوێنی دیکەی کۆمەڵگەی هاوشێوەی ئێمە، تەنانەت لە دەوڵەتانی دیموکراسی و پێشکەوتووی وەک ئەمریکاش، قسە لە ساختەکاری ئەنجامی هەڵبژاردندا دەکرێت، بەڵام قسەکردن و دروشمدان شتێکە و سەلماندنی یاسایی شتێکی دی. لە کۆمەڵگە دیموکراسییەکاندا، دادگا و دامەزراوە نیشتمانیەکان، دادپەروەرانە و بێلایەنانە مامەڵە دەکەن، لای ئێمە ئەوە بوونی نییە. هەڵبژاردن و ساختەکاری لە بەشی هەرە گەورەی ڕۆژهەڵات بە هەرێمی کوردستانیشەوە، دووانەیەکن یەکدی تەواو دەکەن، لە کوێ هەڵبژاردن هەبوو، تەنانەت ئەگەر هەڵبژاردن بۆ ئۆرگانە نێوخۆییەکانی حیزبێکی دیاریکراویش بێت، لەوێدا یان بنەمای دادپەروەری بوونی نییە، یان مەیل بۆ ئەنجامدانی ساختەکاری لە فۆڕمی جیاجیادا، ئارەزوویەکی گەورە و پێشوەختە ئامادەیە. 

   لە هەرێمدا، قسە و باسی دوای هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان، بوونی ساختەکاری و هاککردنی سیستەم و یاریکردن بە دەنگی دەنگدەرانە، بەجۆرێک هەر حیزب و قەوارەیەکی، تازە بەشداربوو، یان ئەوانەی پێشتر هەبوون و دەنگیان کەمیکردووە، یان لە ئاستی چاوەڕوانی خۆیاندا نەبووە و هێزی تێپەڕاندنی دۆخی سیاسی و جەماوەرییان ئومێدبەخش نییە، بەگشتی چاویان لەسەر یەک خاڵ چڕ کردووەتەوە، ئەویش بوونی ساختەکارییە. وەک گریمانەیەک، ئەگەر وادابنێین، ساختەکاری ئەنجام دراوە، ئایا قەبارەی ساختەکارییەکە چەندە، ژمارەی ئەو دەنگ و کورسییانەی بۆ پارتی، یەکێتی و نەوەی نوێ، زیادکراوە چەندە و ئەوەی لە هێزەکانی دی کەمکراوەتەوە چەندە؟ 
   ئەگەر گومان لە خراپترین حاڵەتی ساختەکاری بکەین، بە باوەڕی ئێمە، مانای ئەوە نییە، ژمارەی دەنگەکانی پارتی لە شەشسەد هەزارەوە کرابێت بە هەشتسەد هەزار، یان ژمارەی دەنگەکانی یەکێتی لە دووسەد و پەنجا هەزارەوە بەرزکرابێتەوە بۆ سەروو چوارسەد هەزار، یان هی نەوەی نوێ لە سەدوپەنجا هەزارەوە بۆ نزیک بە سێسەد هەزار دەنگ زیادکرابێت. بە باوەڕی ئێمە ئەم گریمانە و گومانکردنە، ناواقیعی و جۆرێکە لە ڕاکردن لە بەرپرسیارێتی لە شکست. 

   هەر کەسێک واقیعیانە سەیری دۆخی هەرێمی کوردستان بکات، بە هەموو ئەو بێدادی و بێڕێزییەی پارتی و یەکێتی بە پرەنسیپە نیشتمانی و نەتەوەییەکانی ئێمەیان کردووە، بەم هەموو پەلامار و سووکایەتییەی بە دامەزراوەکانی پەرلەمان، حکومەت و دەسەڵاتی دادوەری و کۆی سێکتەرەکانی دیکەی ژیانی سیاسی و کۆمەڵایەتی و کارگێڕی، کۆمەڵگەی کوردییان کردووە، بەڵام هێشتا لە دەرەوەی هەموو چاوەڕوانی و لێکدانەوەیەکی، کە لەسەر بنەما و پێوەری هۆشیاری دەنگدەر و ئاگایی کۆمەڵایەتی کۆمەڵگە دەکرێت، زیادکردنی دەنگی ئەوان و، شکست، یان وەستانی قەبارەی ئەوانیدی، شتێکی زۆر دوور لە چاوەڕوانی هیچ مرۆڤێکی هۆشیار بە دۆخی سیاسی و کۆمەڵایەتی باشوور نییە، ئەمە دیوێکی مەتەڵەکەیە، دیوەکەی دی، ڕاستەوخۆ پەیوەندی بە پێگە و بەهێزی کەسایەتی قەوارە تازەکان و سەرکردایەتی و گوتاری ئەو هێزە سیاسییانەشەوە هەیە، کە توانای سەقامگیریان لە کاری سیاسی بچووک و پێشکەشکردنی گوتاریان تا ڕادەیەکی زۆر لەرزۆک و ناجێگیرە، وێڕای ئەوەی، هاوشێوەی پارتی و یەکێتی و تەنانەت نەوەی نوێش، گیانی تێپەڕاندنی (سەرکردە)ی بێ ڕکابەر و  ئەبەدییان تێدا زیندوو نییە. لێرەوە کاتێک هێزەکانی دەرەوەی پارتی و یەکێتی، توانای تێگەیشتن، یان بە مەبەست لە تێگەیشتن لەم هاوکێشە و دۆخە سیاسی و کۆمەڵایەتییە ڕادەکەن، ناچار بۆ بارسووککردنی گوناهەکانی سەرشانی خۆیان، بە هەمان میتۆدی هەڵبژاردنەکانی ڕابردوو، قسە و گلەیی و ڕستە سواوەکانیان بە تەشی ساختەکاری و هاککردنی دەنگی دەنگدەرانەوە دەڕێسنەوە.

   ڕەنگە هیچ مرڤێکی ویژدان زیندوو لەم هەرێمەدا، ئەوانەی ئاگاییان بە پرەنسیپەکانی نەتەوە، نیشتمانسازی و دەوڵەتداری هەیە، گومانی لەوە نەبێت، پارتی و یەکێتی، لەباری پراکتیکییەوە، جگە لەوەی دوو هێزی سیاسی نادیموکراتن، نەشیانتوانیوە بەرپرسیارانە لەگەڵ ئەم پرەنسیپ و بەها خودی و بابەتیانە مامەڵە بکەن، کە پرسی بونیادنانی نیشتمان و نەتەوە پێویستی پێیەتی. ئەم هێزانە ئامادەن دەست بۆ هەموو حەڕامێک ببەن، وەک چۆن لە ڕابردوو لە ئەنجامی ململانێی دۆزەخیاندا، دەستییان بۆ بردووە، سڵ لە هیچ جۆرێک لە مەترسی بۆ سەر ژیانی گشتی کۆمەڵگە و داهاتووی سیاسی کورد بەگشتی و باشووری کوردستان ناکەنەوە، چاویان هەموو شتێک دەبینێت، جگە لەو هەڕەشە و مەترسییە واقیعیانەی ڕووی لە خودی قەوارەکە و ژیانی هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستانە. ستراتیژی کاری سیاسی لای ئەوان، بریتییە لە مانەوەی خۆیان بەشێوەی ئێستا و پاراستنی بەرژەوەندییە شەخسی، خێزانی و بنەماڵەییەکانیان، بۆیە هەر هێز و قەوارەیەک لەگەڵیاندا بچێتە نێو هەر ململانێ و پرۆسەیەکی هەڵبژاردنەوە، دەبێت پێشوەختە ئەم ڕاستییە بزانێت، کە دەچێتە ململانێیەکەوە، سفر بە دە، دەست پێدەکات، نەک سفر بە سفر، چونکە پێنج کورسی کۆتا و لانیکەم پێنج کورسی دەنگدانی تایبەت، بۆ ئەوان یەکلاکراوەتەوە. بە باوەڕی ئێمە، ساختەکارییە هەرە گەورەکە لەم نادادپەروەری و نادیموکراسیبوونەی هەڵبژاردنەوە دەست پێدەکات، نەک لە هەنگاوەکانی دواتر و ڕێڕەوی گشتی دواتری پرۆسەکە. چونکە ئەم ساختەکارییەی کە لە خراپترین حاڵەتدا، 10 کورسی پەرلەمانی لە کۆی 95 کورسی بە پارتی و یەکێتی دەدات، سەرەتا و بنەمای ڕەنگڕێژکردنی ساختەکارییەکانی دەنگدانی گشتیش دادەڕێژێت، بۆیە تا ئەم هاوکێشە لاسەنگە ڕاست نەکرێتەوە، ئەوەی دواتریان، کە میکانیزمەکانی کۆنتڕۆڵکردنی دەنگدانی گشتییە، هەر بەردەوام دەبێت. 

   ساختەکاری مەرج نییە هەمیشە لە تاریکیدا ئەنجام بدرێت، ئەوەی لە هەرێمی کوردستاندا دەکرێت، ساختەکارییەکە لە ڕووناکیدا و، بە پلەی نایاب گاڵتەکردنە بە سەرەتاییترین مافی ململانێی دادپەروەرانە لە هەڵبژاردن و پرۆسەی دیموکراسی بەگشتی. 
   پرسیار ئەوەیە، ئەم هێزانەی لە بەرانبەر پارتی و یەکێتی دەچنە هەڵبژاردنەوە، کەم تا زۆر ئەم ڕاستییە دەزانن، بەڵام لە ماوەی بانگەشەی هەڵبژاردندا خۆیانی لێدەپارێزن، دوای ڕاگەیاندنی ئەنجامەکانیش، کە بە دڵیان نەبوو، دەکەونە ڕستنەوەی ڕستە سەدانجار دووبارەبووەکانیان و دەربڕینی ناڕەزایەتی و نمایشکردنی وێنەی ستەملێکراوێک لە بەرانبەر دەسەڵاتێکی ستەمکاردا. 

   کرۆکی بابەتەکە ئەوەیە، هێز و قەوارەکانی دەرەوەی پارتی و یەکێتی، یان هەر هێزێکی دی، کە باوەڕیان وایە لە ساختەکاری دوا هەڵبژاردندا، پشکی خۆی بەرکەوتووە، یان دەبێت بەبێ ڕاستکردنەوەی ئەم هاوکێشەیەی ئێستا، کە سەرخان و ژێڕخانی ئەم نیشتمانە لە هەر پرۆسەیەکی ململانێدا دەخرێتە خزمەتی پارتی و یەکێتییەوە، نەچێتە نێو هیچ پرۆسەیەکی هەڵبژاردنەوە، یان دەبێت، بە جددی چاوێک بە خۆیان و سیاسەتی خۆیان لە ئاستی سەرکردایەتی و ڕابەرایەتی حیزبەکانیاندا بخشێننەوە و ئۆباڵی شکست و وەستان لە جێگەی خۆیان بگرنە ئەستۆ و پۆستە هەمیشەییەکانیان وەک بەشێک لە ئەخلاقی کاری مەدەنی و دیموکراسی دونیای هاوچەرخ، بۆ هاوڕێ و هەڤاڵێکی دیکەیان چۆڵ بکەن. 

   کارەکتەری سیاسی دیموکرات، هەمیشە چاوی لەسەر ڕەخنەکردنی ئەویدی و خۆبینین وەک ستەملێکراو نییە، بەڵکو بە توندی چاوی لەسەر ڕەخنەکردنی خۆی و داننان بە بەرپرسیارێتییە لە بەرانبەر پاشەکشە و شکستیشدا. هەر کەسێک خۆی بە سیاسییەکی هۆشیار و دیموکرات بزانێت، دەبێت بە ویژدان و ئەخلاقەوە هۆکارەکانی کەوتن و پاشەکشە، یان وەستان و نەچوونەپێش، لێکبداتەوە، چونکە هۆکارەکانی پاشەکشە زۆربەی کات دوولایەنەیە، بەشێکی پەیوەندی بە لایەنی بەرانبەر، واقیعی سیاسی و دۆخی گشتی کۆمەڵگەوە هەیە، بەشێکی دیکەیشی پەیوەندی بە خودی خۆت وەک هێزێکی سیاسی، ڕابەرایەتی حیزب و قەوارە سیاسییەکانەوە هەیە، لەوەی دووەمیاندا، ڕابەرایەتی دەبێت بچێتە ژێرباری بەرپرسیارێتی و دان بە هەڵە و کەموکوڕتییەکانیدا بنێت و سەرلەبەری سیاسەتی خۆی لە ئاستی ڕابەرایەتی و سیاسەتی گشتی حیزبەکەش بخاتەوە بەردەم هەڵسەنگاندن و ئەگەر پێویستیش بکات وەک هاوکار و یارمەتیدەرێک لە پشتی وزەی تازە و سەرکردایەتی تازەوە بوەستێت.   

  هەمووان دەزانین، تا ئەو شوێنەی لە توانادا بێت، هەڵبژاردن بەبێ ساختەکاری تەواو نابێت، بەڵام ئەی نابێت ئەوانەی دوای هەر هەڵبژاردنێک دەکەونە گلەیی و ڕەخنەکردنی ئەنجامەکان، جارێک سەیرێکی خۆیان و سیاسەت و ئەدای حیزبەکانیشیان بکەن، تا بزانن ئەوان خۆیان چ گوناهێکی ئەم شکست و پاشەکشەیان دەکەوێتە ئەستۆ، هەر بەڕاست بابەتەکە بە ڕەهایی پەیوەندی بە ئەنجامدانی ساختەکارییەوە هەیە و ئەوان فریشتەی بێ هەڵە و کەموکوڕین، نابێت ئەگەر بۆ جارێکیش بووە، سەیرێکی خۆیان بکەن و بەر لەوەی کەسێکی دی قسەیان لەبارەوە بکات، خۆیان ڕەخنەی خۆیان و هەڵە و کەموکوڕییەکانیان بکەن، دەمێکە گوتراوە: داننان بە هەڵە، فەزیلەتە، ئومێد دەکەین، ڕۆژێک هێزێک لەم نیشتمانەی ئێمەدا دروست بێت، بەر لەوەی ئەویدی بە شەیتانی بکات، بەر لەوەی کۆی گوناهەکان بە یەخەی ئەویدی هەڵواسێت، چاوێکی ڕەخنەیی لەسەر فۆڕمی ڕابەرایەتی، ئەدای سیاسی، گوتاری سیاسی، کۆمەڵایەتی و پەروەردەیی حیزبەکەی خۆی بێت.     

سەرچاوە ؛ خەندان