خۆشبەختانە ئێمە لە فەرەنسا کۆمەڵێک دۆستی ئازیزمان هەیە، کە زۆرجار هاوکاریی و پشتیوانییان کردووین بەتایبەتی لە کاتی کارەسات و نەهامەتییەکاندا، بەڵام هەتاوەکو ئێستا تەنها باسی ئەو سیاسەتەمەدارانەمان کردووە کە هاوکاریی گەلەکەمانیان کردووە، باسی ئەو دۆستانەمان نەکردووە کە لە رووی ئەدەبیی و فەرهەنگییەوە هاوکارییان کردووین، ئەمەش بە بڕوای من لە سیاسەتەمەدارەکان باشتر خزمەتی گەلی کوردیان کردووە، چونکە هەمیشە نەیارانی کورد ویستویانە وێنەی کورد وەکو گەلێکی دواکەوتوو پیشان بدەن و زمان و فەرهەنگی کوردی بە کەم سەیربکەن، بۆیە ئەوانەی رۆڵیان هەبووە لە ناساندنی ئەدەب و فەرهەنگی کوردی، بە گەلانی جیهان بەتایبەتی ئەوروپی، مایەی رێز و دەستخۆشین، یەکێکیش لەو کەسانە خاتوو «ساندرین ترێدیا» یە کە ماوەی چەندین ساڵە لە بواری ئەدەب و فەرهەنگی کوردیدا کار دەکات.
رێکەوتێکی باش
لە میانی بەشداریکردنم لە فێستیڤاڵی گەلاوێژدا، ئەم خاتوونە ئازیزەم ناسی، پاشان لە نزیکەوە ئاگاداری کار و چالاکییەکانی بووم، کە لە ماوەی پێشوودا کردوویەتی، بەتایبەتی وەرگێڕانی بەشێک لە کارو بەرهەمی نووسەرانی کورد لەوانە «حەسەن قزڵجی، تەرزە جاف، بەختیار عەلی».
لەکاتێکدا لە زانکۆ و پەیمانگەکانی فەرەنسا، بەشێکی زۆری خوێندکاران بەدوای ئەو بەشانەدا دەگەڕێن، دواتر دەتوانن کارێکیان لێ دەستبکەوێت، کەمن ئەوانەی گرنگی بە ئەدەبیاتی خۆرهەڵاتی دەدەن، دەگمەنیشە کەسێکی فەرەنسی گرنگی بە ئەدەبیاتی کوردی بدات، بەڵام ئەم خاتوونە بە پێچەوانەی زۆربەی فەرەنسییەکانەوە، هەوڵیداوە بەشی کوردی بخوێنێت بۆئەوەی لە نزیکەوە ئاگاداری ئەدەب و فەرهەنگی کوردی بێت.
خاتوو ساندرین ترێدیا لە ساڵی 1971 لەدایک بووەو لە بنەماڵەیەکی رۆشنبیر بووە، لە ساڵی 1989 ەوە دەستیکردووە بە خوێندنی زمانی کوردی، سەرەتا شێوەزاری کرمانجی خوێندووە، پاشان ساڵی 1990 دەستیکردووە بە خوێندنی شێوەزاری سۆرانی، ساڵی 2007 لە زانکۆی سۆربۆن دکتۆرای لە بەشی زمانەوانی تەواو کردووە .
ماوەی زیاتر لە 30 ساڵە ئاگاداری رەوشی ئەدەبیی و فەرهەنگی کوردییە، لە نزیکەوە زۆرێک لە نووسەرانی کورد دەناسێت، هەرچەندە بەداخەوە تاوەکو ئێستا لەبارەی کاروماندوبوونی ئەم خانمەوە هیچ نەنووسراوە، خوێنەرانی کورد پێی ئاشنا نین. لەکاتێکیشدا ئەو زۆر خزمەتی ئەدەبیاتی کوردی کردووە.
خاتوو ساندرین هەوڵیداوە شیعر و چیرۆک و رۆمانی کوردی وەربگێڕێت، ئەمەش کارێکی باشبووە، چونکە بەم شێوەیە زیاتر خوێنەری فەرەنسا بە ئەدەبیاتی کوردی ئاشنا دەبێت، پێشتر کۆمەڵێک چیرۆکی چیرۆکنووسی ناسراوی گەلەکەمان حەسەن قزڵجی وەرگێراوە، پاشانیش کۆمەڵێک شیعری تەرزە جافی وەرگێڕاوە. دواتریش رۆمانی «دواهەمین هەناری دونیا»ی بەختیار عەلی کردووە بە فەرەنسی. ئێستاش خەریکی وەرگێرانی دوو کتێبی تری کوردییە بۆسەر زمانی فەرەنسی.
لەبارەی کێشەکانی وەرگێڕانی ئەدەب و فەرهەنگی کوردی بۆ سەر زمانی فەرەنسی، خاتوو ساندرین دەڵێت: گەورەترین کێشە کە رووبەڕووی دەبێتەوە، مەسەلەی نەبوونی سپۆنسەرە بۆ کارەکانی، کاتێک بەرهەمی نووسەرێکی کوردی دەبات بۆ چاپخانەکان، کەمیان ئامادەن چاپی بکەن، ئەمەش هۆکاری خۆی هەیە، چونکە هێشتا ئەدەبیاتی کوردی لای خوێنەری فەرەنسی بە باشی نەناسراوە. لەمەشدا نابێت گلەیی لەو دەزگا و چاپخانە فەرەنسییانە بکەین، چونکە ئەوان لەپێش هەموو شتێکەوە بەدوای قازانجی خۆیان دەگەڕێن، بەڵام پێویستە لەمەدا حکومەتی هەرێمی کوردستان رۆڵی هەبێت، ئامادەبێت هاوکاری ئەم کەسانە بکات، تاوەکو هاوکارییان بکات و سپۆنسەری کارەکانیان بکات، چونکە بەراستی بڵاوکردنەوەی ئەدەبیاتی کوردی بە زمانی فەرەنسی، کارێکی زۆر گرنگە بۆ ناساناندی ئەدەبیاتی کوردی بە جیهان، ئەمەش لەبەر کۆمەڵێک هۆکار.
یەکەمیان: فەرەنسا وڵاتێکی مەزنی جیهانە، ناساندنی ئەدەبیات و فەرهەنگی کوردی بەم گەلە، کارێکی زۆرباشە لە هەموو روویەکەوە سوود بە دۆزی کورد دەگەیەنێت.
دووەم: زمانی فەرەنسی زمانێکی جیهانییە، زمانی فەرەنسی نەک تەنها لە فەرەنسا، بگرە لەسەروو 50 دەوڵەتدا بەکاردێت و نزیکەی 320 ملیۆن کەس لە جیهاندا زمانی فەرەنسی دەزانن و دەخوێننەوە.
سێیەم: لەلایەکی ترەوە بەشێکی زۆری وڵاتانی جیهان بەتایبەتی لە ئەوروپادا، زۆرجار سەیری دەزگا چاپ و پەخشی فەرەنسییەکان دەکەن، لەوێوە زۆر کتێب وەردەگێڕن یان هەوڵ دەدەن بە ئەدەبیاتی بێگانە ئاشنا بن.
هەربۆیە وەرگێڕانی ئەدەبیاتی کوردی بۆ سەر زمانی فەرەنسی، کارێکی زۆر گرنگە، ئەمەش مایەی دەستخۆشییە، کە ئەم خانمە هاتووە ماوەی چەندین ساڵە، خۆبەخشانە خۆی بەم کارە پیرۆزەوە خەریک کردووە.
ئەم خانمە ماوەی چەندین ساڵە لە بواری کاروبەهەرمی نووسەرانی کورد کار دەکات بەتایبەتی شێوەزاری سۆرانی، کەمێک کرمانجیش دەزانێت، بەڵام زانیاری کەمی لەبارەی هەورامییەوە هەیە، جگەلەوەی ئاگاداری باشی لەبارەی ئەدەبیاتی کلاسیکی کوردییەوە هەیە.
دوا قسە
هیوادارم حکومەتی هەرێم بەتایبەتی وەزارەتی رۆشنبیریی ئاوڕێک لەم دۆستانەمان بداتەوە لە وڵاتانی جیهان، چونکە بە بڕوای من ئەم کەسانە لە سیاسەتمەدارەکان باشتر دڵسۆزی ئێمەن، چونکە هەندێکجار سیاسەتمەدارەکان هەڵوێستیان دەگۆڕن، کاتێک دەچنە دەسەڵاتەوە یان بەداخەوە دەبنە دوژمنی کورد، بەڵام ئەم جۆرە کەسانە بۆ هەتا هەتایە وەکو دۆستی ئێمە دەمێننەوە، چونکە کارەکانیان لە کتێبخانەکان دەمێنێتەوە و خوێنەرانی ئەو وڵاتانە دەیخوێننەوە.
هیوادارم ئێمە هەوڵ بدەین لە هەموو وڵاتانی جیهاندا کەسانی وەکو خاتو ساندرینمان هەبێت، بتوانن ئەدەب و فەرهەنگی کوردی بە گەلانی جیهان بناسێنن، چونکە ئەدەب باشترین و جوانترین ئامڕازی پەیوەندیی نێوان گەلانی جیهانە.
لێرەدا جێگەی خۆیەتی کە دەستخۆشی لە خاتوو ساندرین بکەین، بۆ ئەو ئەرک و ماندووبونەی کە لەم چەند ساڵەدا کردوویەتی بۆ خزمەتی ئەدەبیاتی کوردیی و ناساندنی بە خوێنەری فەرەنسی.
ئەردەڵان عەبدوڵڵا
سەرچاوە: knwe
