داستانی ماری كوبرا و پڕۆژكانی حكومەتی هەرێم!

ئەركان ئەحمەد جاف

لەسەردەمی داگیركاری بەریتانیەكان لە هیندستان، لەهەندێك ناوچە هەست بەوە دەكرا كە ژمارەی ماری كوبرا ئێجگار زۆر بووە و كێشەیەكی گەورەی بۆ دانیشتووان دروستكردووە، ڕۆژانە چەندین هەواڵی دڵتەزێنی مارپێوەدان و مردنی ژمارەیەكی زۆری خەڵك بڵاودەبوویەوە، ترس و دڵەڕاوكێی خەڵك بەڕادەیەك بوو كە كاریگەری لەسەر كاروباری ڕۆژانەیانی كردبوو.

بۆچارەسەری ئەم كێشەیە، حكومەت بڕیاریدا ئەگەر هەركەسێك مارێك بكوژێت و پێستەكەیان بۆ بهێنێت، ئەوا بڕیك پارەی پێدەدەن، هەندێك كەس دەگەڕان و ماریان دەكوشت و پارەیەكیان دەستدەكەوت، ئەمە جگە لەوەی كە ژمارەی مارەكانی كەم دەكردەوە، سودێكی مادی بۆ خەڵكیش هەبوو، پێش چارەسەری كۆتایی كێشەكە، كاتێكیان زانی كۆمەڵیك كەسی بەرژەوەندیخوازی چاوچنۆك، بارودۆخەكەیان قۆستووەتەوە و چەندین كێڵگەیان بۆ بەخێوكردنی ماری كوبرا دروستكردووە و سەرقاڵی فرۆشتنی ماری كوبرا و پەیداكردنی پارە بوون، كاتێك حكومەت بەم كارەی زانی، بڕیاریدا كرینی ماری كوبرا بوەستێنێت، خاوەن كێڵگەكانیش ناچار بوون مارەكانیان بەربدەن و بەمەش نەك كێشەكە چارەسەر نەكرا، بەڵكو زیاتر و قوڵتریش بوویەوە و ژماەی مارەكانیش زۆر زیاتری كرد.

دوای ئەوە، ڕووداوەكە بەداستانی كوبرا ناسرا و بوویە ئەزمونێك بۆ ئامادەسازی پێشوەختە بۆ چۆنییەتی بڕیاردانی دروست، ئەمەش كەس و لایەنی بڕیاردەر لە بریاری هەرزەیی ڕواڵەتسازی بێ بیركردنەوە دەپارێزیت و پلانی گونجاو بۆ دەرەنجام  لێكەوتەكانی بڕیارەكە دادەنێت.

ئەزموونی داستانی كوبرا، لە بوارەكانی سیاسی، ئابوری، كۆمەڵایەتی و تەواوی لایەنەكانی دیكەدا، گرنگی زۆری پێدەدرێت، چونكە تەنها بڕیارێك نییە بۆ ماوەیەكی دیاریكراو بێت، بەڵكو كاریگەری زۆر سلبی لەنێو كۆمەڵگەدا جێدەهێڵێت.

ئەم جۆرە بڕیارانە، بەهۆی ئەوەی كە ئەگەر بە ڕواڵەتییش بێت، بە ئامانجی چاكسازی و چارەسەركردنی كێشەیەك ئەنجامدەدرێن و تەواوی كۆمەڵگەی پێوەسەرقاڵ دەكرێت، ئومێدێكی زۆر لای خەڵك دروست دەكات، بۆیە لە ئەگەری شكستهێنانی دا، لێكەوتەی خراپی دەبێت و كاریگەری لەسەر تاك بەتاك دەبێت و كۆمەڵگە دوچاری ڕشبینی و نائومێدییەكی زۆر دەدەكات و هیچ متمانەیەكی بە بڕیاردەرەكان و دەسەڵاتدارەكان نامێنێت.

مەترسیدارترین لێكەوتەی بڕیارەكانی هاوشێوەی داستانی كوبرا، لەبواری سیاسی و ئابوری دا دەردەكەون، چونكە ئەم دوجۆرەی بڕیار، لێكەوتەی ڕاستەوخۆ لەسەر كۆمەڵگە دادەنێت، بۆیە بڕیاردەرەكانی ئەو دوو بوارە، دەبێت زۆر بە وریایی و لێزانانەوە بڕیار بدەن و پلانی تەواوی بۆ دانێن و بەرپرسیاریی تەواوی جێبەجێكردن و لێكەوتەكانی لە ئەستۆ بگرن، نەك لەكاتی شكستهێنانیدا، لەژێرباری بەرپرسیارێتی هەڵبێن، لەهەموی شەرمەزارانەتریش ئەوەیە، لەبری دان نان بەشكست و هەوڵدان بۆ چارەسەرێكی نوێ، بڕیاردەر هەوڵبدات وەك بەرزەكی بانان لێی دەربچیت و كەسانی دیكە بە تاوانبار و هۆكاری شكست تۆمەتبار بكات، بە واتایەكی دیكە، بڕیاردەر شكست و بێتوانایی خۆی لە چارەسەركردنی كێشەكە بخاتە ئەستۆی ئەوانی دیكە، بەمەش نەك نەیتوانی كێشەكە چارەسەر بكات، بەڵكو ئەوەندەی دیكە كێشەكە قوڵتر دەكاتەوە و خۆشی دەبێتە كێشەیەكی دیكە بۆ نێو كۆمەڵگە.

جا لێرەدا هەوڵدەدەین چەند بڕیارێكی سیاسی و ئابوری بڕیاردەرانی هەرێم بە داستانی كوبرا هەڵبسەنگێنین و بزانین تاچەندە كاریگەرییان لە چارەسەركردن یان قوڵتر كردنی كێشەكاندا هەبووە.

لەڕووی سیاسییەوە، باس لە هەڵبژاردن و دامەزراندنی حكومەت و دامودەزگاكانی دەكەین:

دوای ڕاپەڕینی 1991، هەموان ئومێدیان بە هەڵبژاردنی دیموكوراسیانە و پەڕلەمان و حكومەت هەبوو كە خزمەتیان بكات، بەڵام هەرزوو دەركەوت كە سەرتاپای پڕۆسەی هەڵبژاردن لێوانلێوە لە تەزویر، ئەم پڕۆسە دیموكوراسییە نەك نەیتوانی پەڕلەمان و حكومەت بۆ گەل دروست بكات، بەڵكو بویە مایەی مالوێرانی جەنگی خوێناوی ناوخۆ، ئەوەی ئیدی بەلایە خەڵكەوە بێ بایەخ بوو، هەڵبژاردن و پەڕلەمان و حكومەت بوو. لەكۆتاییشدا دوای كوشتن و ماڵوێرانییەكی فراوان، بڕیاربەدەستەكان نەك هەر خۆیان بەبەرپرسیار نەزانی، بەڵكو گوتیان ئەگەر دادگاییبكرێین: "ئێمە بێ تاوان دەبین".

هەروەها لە بڕیاری ریفراندۆم یش دا، ئەگەر چی گەل زۆر بە باشی و لێپرسراوانە بە دەم بانگەوازی بڕیار بەدەستانە ڕۆشت و دەنگی دلێری بەڵێی بۆ سەربەخۆیی بەرزكردەوە، بەڵام جارێكی دكەش نەك دەوڵەتی سەربەخۆی نەبینی، بەڵكو نیوە زیاتری ئەو خاكەشی كە هەیبوو لەدەستی دا، بڕیاردەرەكانیش، نەك دانیان بە شكستی خۆیاندا نەدا و بەرپرسیارانە ڕانەوەستان، بەڵكو دیسانەوە كەوتنەوە یەكتر تۆمەتباركردن و قەیرانێكی دیكەیان خستەوە نێو كۆمەڵگە.

هەروەها لەڕووی ئابوری شەوە، ئەگەر سەرنج لە بڕیاری ئابوری سەربەخۆ، ڕێككەوتنی پەنجا ساڵە و فرۆشتنی نەوت، بەڵێنی دروستكردنی كۆمپانیای كەپكۆ و بەشداری پیكردنی خەڵك لە قازانجی مانگانە، پڕۆژەكانی وەبەرهێنان و بەلێنی دروستكردنی شوقە بۆ هەژاران كرێنشینان و بەڵێنە زەردەقاڵییەكانی دیكەی بڕیاردەرەكان بدەین، ئەوا ئومێدێكی زۆریان لای خەڵك درووستكردبوو، بەڵام بە چاوچنۆكی و تەماعی دەسەڵاتدارە بریاربەدەستەكان بۆ فراوانكردنی كێڵگەكانیان بە (ماری كوبرا)، دەرەنجامەكەی بە بڕینی مووچە، بوجە و تەنانەت قەرزاربوونی ملیاران دۆلاری مەملكەت، هەژاتركردنی خەڵك و قورستركردنی باری شانی كرێنشینانی لێكەوتەوە، لەمەشدا، نەك هیچ دەسەڵاتدارێك بەرپرسیارێتی بڕیارەكەی خۆیانیان هەڵنەگرت، بەڵكو دیسانەوە كەوتنەوە وێزەی گیانی خۆیان و خەڵك تاوانباركردنی ئەم و ئەو بە بڕینی موچەی خەڵك، بڕیاردەرەكان وەك هەمیشە لەبەردەم بەرپرسیارێتیدا هەڵهاتن و كێشەی ئابوری خەڵك یان ئەوەندەی دیكە قوڵتر كردوە.

هەربۆیە، دەسەڵاتداران و بڕیاربەدەستان دەبێت باش ئەوە بزانن، بەبڕیارەكانی ڕابردوتان، كێشەكانی هەریم تان نەك چارەسەر نەكردووە، بەڵكو زۆر زیاتر قوڵترتان كردووەتەوە و بگرە كێشە و قەیرانی دیكەشتان خستووەتە سەرشانی خەڵك، ئەمەش بە تەواوی خەڵكی ڕەشبین و نائومێد كردووە و هیچ ئومێدێكی بە هەڵبژاردن، پەڕلەمان و حكومەت نەماوە، ئەوەتا سەرباری ئەنجامدانی (هەڵبژاردن)، ئەوە چەندین مانگە نەتوانراوە پەڕلەمان كۆببێتەوە و حكومەت پێكبهێنرێت، بەڵام لای خەڵك هیچ نەبووەتە بابەت و هەربەلاشیەوە گرنگ نییە، ئەزانن بۆ؟ چونكە هیچ ئومێدی پێی نییە.

هەروەها، بەو هەموو هاتوهاوار و ڕاگەیاندن و ڕیكلامەوە، ئەگەر بەشێوەی سەپاندن نەبێت، ئەوا زۆرینەی زۆری خەڵك ئامادەنییە فۆڕمی (هەژماری من) پڕ بكاتەوە، ئەزانن ئەمەش بۆچی؟ چونكە بە دەستپاك تان نازانن. ئەی ئەزانن زۆرینەی خەڵك ڕازی نییە بە كارەبای 24 كاتژمێری گرانكراوتان؟ چونكە ڕاستگۆییتان لەدەستداوە.

ماوەتەوە بڵێین: مەڵێن ئەوەتا خەڵك دەنگمان پێدەدات، هەژمار پڕدەكاتەوە و نرخی كارەبا گرانكراوەكەشی بەدڵە! چونكە پێم وابێت خۆتان لە هەمووكەس باشتر وەڵامی ئەو پرسیارانە دەزانن. ئەگەریش گومانتان هەیە، بەلاچاوێك سەیری ئاپۆڕا و كۆڕی گەرمی دەسەڵاتدارە خۆسەپێنەكان بكەن كاتێك كە لە مەملەكەت هەڵدێن، چەندە بێكەس و تەنیان.

سەرچاوە : ئاوێنە