د.توانا
ڕەخنە بەشێکی سروشتی کارلێکەکانی مرۆڤە، زۆرجار ئامانجی ڕاستکردنەوەی هەڵەکان یان هاندانی باشترکردنە. بەڵام شێوازی پێشکەشکردنی ڕەخنە دەتوانێت کاریگەرییەکی بەرچاوی هەبێت لەسەر کاریگەرییەکەی. ئەم بابەتە بەدواداچوون بۆ کاریگەرییە زیانبەخشەکانی هێرشکردنە سەر تاکەکان دەکات بۆ هەڵەکانیان، بەو پێیەی کە ئەم جۆرە ڕەفتارانە باوەڕێک بە بێتوانایی بۆ گۆڕانکاری بەردەوام دەکات، بەمەش ڕێگری لە گەشەی کەسی و نێوان کەسەکان دەکات.
لە داینامیکی پەیوەندییە مرۆییەکاندا، فیدباک بۆ گەشەسەندنی کەسی و کۆمەڵایەتی زۆر پێویستە. ڕەخنەی بنیاتنەر کاتێک بە بیرکردنەوە پێشکەش دەکرێت، دەتوانێت گۆڕانکاری و گەشەکردنی ئەرێنی کاتالیزە بکات. بە پێچەوانەوە هێرشکردنە سەر تاکەکان بەهۆی هەڵەکانیانەوە دەتوانێت کاریگەری دژە بەرهەمی هەبێت، ژینگەیەک پەروەردە دەکات کە باوەڕ بە ئەگەری گۆڕانکاری و گونجاندن تێکبچێت. ئەم بابەتە بەدواداچوون بۆ دەرئەنجامە دەروونی و کۆمەڵایەتییەکانی ئەم جۆرە کارلێکە نەرێنیانە دەکات و جەخت لەسەر گرنگی پەروەردەکردنی ژینگەیەکی پشتیوانی بۆ گەشەکردن دەکاتەوە.
بۆ باشتر ئاشنابوون بەدەروونناسی ڕەخنە دەبێت بزانین کەتوێژینەوەکان لە دەروونناسیدا ئاماژە بەوە دەکەن کە شێوازی پێدانی فیدباک دەتوانێت کاریگەری قووڵی لەسەر خۆبینین و پاڵنەرەکانی وەرگر هەبێت. ڕەخنەی بنیاتنەر کە تیشک دەخاتە سەر ڕەفتار نەک تاک، زیاتر هاندەری باشتربوونە. لە بەرامبەردا، هێرشکردنە سەر کارەکتەری کەسی دەتوانێت ببێتە هۆی هەستکردن بە شەرمەزاری و ناتەواوی، کەمکردنەوەی متمانە و ئامادەیی تاک بۆ بەشداریکردن .
" بەرەنگاربوونەوەی داهاتوو (Dweck, 2006) "
بەردەوامبوونی بیروباوەڕی بێتوانایی لای تاکی کۆمەل دروست دەبێت کاتێک تاکەکان بەهۆی هەڵەکانیانەوە هێرش دەکرێتە سەریان ، ئەوە ئەو تێڕوانینە بەهێزتر دەکات کە توانا و تایبەتمەندییەکانیان سنووردارو جێگیرن..
"تیۆری کارۆل دویک (2006)"
لەبارەی بیرکردنەوەی جێگیر و گەشەکردن، ئەوە نیشان دەدات کە ئەو تاکانەی کە بەردەوام بە شێوەیەکی توند ڕەخنەیان لێدەگیرێت، ئەگەری زۆرە بیرکردنەوەیەکی جێگیر پەرەپێبدەن، پێیان وایە تواناکانیان نەگۆڕن. ئەم باوەڕە پاڵنەرەکانیان بۆ فێربوون و باشتربوون خاپوردەکات، چونکە هەوڵدان بە بێهودە دەزانن.
سنووردارکردنی گەشەکردن و تەسلیمبوون وگونجاندن لەگەڵ شکانەوە لەئەنجامی کاریگەرییەکانی هێرشکردنە سەر کەسانی دیکە بەهۆی هەڵەکانیانەوە لە تاکەوە پەلدەکێشێ.
.لە چوارچێوەیەکی کۆمەڵایەتیدا، ئەم جۆرە ڕەفتارانە ژینگەیەکی ترس و بەرگریکردن دروست دەکات، کە تاکەکان کەمتر دەوێرن مەترسی ڕێشکێنی بکەن یان تەحەدای نوێ لە باوەش بگرن. ئەمەش گەشەکردنی بەکۆمەڵ و داهێنان دەخنکێنێت، چونکە پۆتانسێلی فێربوون لە هەڵەکان بەهۆی ترسی ڕەخنەکانەوە سێبەری لەسەرە
(براون، ٢٠١٢)
بەدیلەکانی بنیاتنەربۆ پەروەردەکردنی ژینگەیەکی لەبار بۆ گەشەکردن و گونجاندن، زۆر گرنگە ڕێبازێکی بنیاتنەر بۆ ڕەخنەگرتن بگیرێتەبەر. ئەمەش بریتییە لە:
*- چڕبوونەوە لەسەر ڕەفتارە تایبەتەکان: چارەسەرکردنی ئەو کردارانە یان ڕەفتارە تایبەتانەی کە پێویستیان بە باشترکردن هەیە نەک هێرشکردنە سەر کارەکتەری تاکەکەسەکە.
*- هاندانی بیرکردنەوەی گەشەکردن: جەختکردنەوە لەسەر توانای گۆڕانکاری و باشتربوون، و چوارچێوەدان بە هەڵەکان وەک دەرفەتێک بۆ فێربوون.
*- پێشکەشکردنی پشتگیری و سەرچاوە: پێشکەشکردنی ڕێنمایی و سەرچاوە بۆ یارمەتیدانی تاکەکان بۆ باشتربوون، نەک تەنها ئاماژەدان بە هەڵەکان.
بابەو هزرە بڕوانی کەهێرشکردنە سەر تاکەکان بەهۆی هەڵەکانیانەوە نەک هەر باوەڕیان بە توانای گۆڕانکارییان تێکدەدات بەڵکو توانای گەشەکردنی کەسی و بەکۆمەڵیش لەباردەبات یان سنووردار دەکات. بە پەروەردەکردنی ڕێبازێکی پشتیوانی و بنیاتنەرتر بۆ ڕەخنە، دەتوانین ژینگەیەک دروست بکەین کە هاندەری فێربوون و گونجانی بەردەوام بێت. لە ڕێگەی تێگەیشتن و بەزەییەوەیە کە دەتوانین قوفڵی پۆتانسێلی ڕاستەقینەی ئەوانەی لە دەوروبەرمانن بکەینەوە، ڕێگە بە کۆمەڵگەیەکی دینامیکی و خۆڕاگر دەدەین.
سەرچاوەکان
براون، بی. (٢٠١٢). بوێرییەکی گەورە: چۆن بوێری بۆ لاوازبوون شێوازی ژیانمان و خۆشمان دەوێت و دایک و باوک و سەرکردایەتیکردنمان دەگۆڕێت. کتێبی گۆتام.
دویک، سی.س. (٢٠٠٦). بیرکردنەوە: دەروونناسی نوێی سەرکەوتن. ماڵی هەڕەمەکی.
