تاڤگەسابیر
بەشی چوارەم - كۆتایی
ژنان بۆ ناو دەزگاکان و لەهەندێك شوێندا یەکسانبوونی کارییان بە پیاو هەمیشە هەڵگری ئەگەری باش و روو لەپێش نییە ، بەڵکو دەشێت هەڵگری رووی نهێنی و مەترسیدار بێت ، کە پێویستی بە بیرلێکردنەوە هەیە ، یەکسانکردنی کاری پیاو و ژن هەمیشە و هەموو کات دەرئەنجامی هەنگاونان نییە بەرەو دۆخێکی باشتر بۆ ژنان ، بەڵکو دەشێت هەڵگری ئاماژەیکی تازەی تواندنەوە و سڕینەوەی ژن بێت، داوای یەکسانی کاری پیاو و ژن چەند داوایەکی رەوا و مەشروعیش بێت، بەڵام ئەو راستیە ناشارێتەوە کە ئەم داوایە ئەگەر جێبەجێشبکرێت لەدۆخێکدایە ، کە ژنان ئەوەندە بە گوتار کەلتوور و یاساکانی سیستەمی باوکسالاری پەروەردەکراوون ، کە بوون بەشێك لێی .... دواجار ژنان دەبێ " عاقڵ بکرێن " و بە پرۆسەیەکی شاراوەی پەروەردەکردنی پیاواندا تێپەڕن بۆ ئەوەی بتوانن لە دەزگا و رێکخراوە پیاوسالاریەکاندا جێکەیان بێتەوە. ئەوان دەتوانن ، دەتوانن لەپاڵ پیاودا کاربکەن و جێگەی گرنگیش داگیر بکەن ، بەڵام پاش ئەوەی لە ژێر باڵادەستی شێوازی پەروەردە و گوتاری پیاواندان ، پاش ئەوەی بڕێکی زۆر لە خەسڵەتەکانی خۆیان بۆ دەزگا پیاوسالاریەکان دەدۆڕێنن.... دەرئەنجامی ئەمەش ئاشکرایە ژنان دەبن بەرەگەزێکی چالاك و سەرەکی ئەو سیستەمی چەوساندنەوەیەی پیاوان بەرپایانکرد و تا هەنوکەش بەردەوامە .... هیدی لێرەشدا ئاشکرایە کە چ جیاوازیەکی ئەوتۆ لە نێوان " تانسۆ چیلەر و بلند ئەجەوید ، مارگرێت تاتشەر و وینستن چەرچڵدا" نییە.
بەڵام ئەم قسانە بەچ مانایەکن ؟ ئایا چیدی داوای یەکسانکردنی کاری پیاو و ژن نابێت یەکێك بێت لە داوا سەرەکیەکانی بزوتنەوەی ژنان؟ ئایا دەبێت واز لە بیرۆکەی یەکسانی بهێنین و هیدی وەك بنەمایەکی سەرەکی بۆ نەهێشتنی چەوساندنەوەی ژن تەماشای نرکەین؟ بێگومان هەرگیز .... چ بۆ ئێستا و چ بۆ داهاتویەکی دور و نزیکیش دەبێت ئەم دروشمە هەمیشە لە پێشەوەی هەرە دروشمێکی دی بێت ، کە لە پێناوی نەهێشتنی چەوساندنەوەی ژناندایە ، سادەترین هۆ ئەوەیە یەکسانی کار واتە یەکسانی دەرامەت و یەکسانی دەرامەتیش ، واتە یەکسانی ئابوری .... ژنان هەرگیز هەنگاوێکی راستەقینە بەرەو نەهێشتنی چەوساندنەوە هەڵناگرن ئەگەر تێنەکۆشن بۆ ئەوەی سەرچاوەیەکی ئابوری سەربەخۆ لە پیاویان بۆ خۆیان هەبێت ، یەکەم و گرنگترین هەنگاوی ژنان لە پێناوی مافەکانیاندا بەوەدا تێدەپەڕێ ئەوانیش بەشێکی گرنگ لە سەرچاوەی ئابوری خێزان پێکبهێنن و لەمڕوەوە تەنها چاوەڕێی دەستی پیاوان نەبن ... ئەمە جگە لەوەی بێ بوونی دەرامەتێکی سەربەخۆی ژن ، ئەگەری نهو گوتن و بڕیاردان و ئیرادەگەری لە ژندا دادەبەزێ بۆ نزمترین ئاستی خۆی ، کە وابو چۆن دەتوانین گۆمان بخەینە سەر مەسەلەی یەکسانکردنی ژن و پیاو.
بۆ ئەوەی ووڵامی ئەم پرسیارە بدەمەوە لەویوە دەستپێدەکەم ، کە ژنان گەرچی بەنیازی نرهێشتنی بنەماکانی چەوەساندنەوە بەم داوایە هەڵدەسن ، بەڵام بێکی زۆریان بێ ئەوەی بزانن ئەو مانایەی بۆ کار و یەکسانی کار هەیانە، راستەوخۆ مانایەکی پیاوانەیە ، ژنان بێ ئەوەی بزانن لە ژێر کاریگەری شاراوەی و نهێنی کەلتوور و گوتاری پیاوسالاریدا هەمان تێگەیشتن و بۆ چوونیان بۆ کار هەیە ، کە پیاوان بەرهەمیانهێناوە .... مێژووی شارستانێتی پێمان دەڵێت لەسەردەمە هەرە کۆنەکاندا و بەدیاریکراوی لەو سیستەمەدا ، کە بە دایکسالاری ناسراوە ئەم تێگیشتنەی هەنوکە بۆ کار هەیە ، لە ئاردا نەبووە .. لەو سەردەمەوەدا پیاوان کاری راوکردنیان دەکرد و ژنان لەماڵەوە هەم سەرپەرشتی مناڵانیان دەکرد و هەم سەرپەرشتی کشتوکاڵ.
لەم ئاستەشدا شتێك نەبوو ناوی جیاوازی کار بێت ... هەموان وەك کاریان دەکرد و هەموشیان لەمڕوەوە لە یەك ئاستدا بوون ... بەپێچەوانەی وێنای گشتیەوە ، لەسەردەمە هەرە کۆنەکاندا ئەو کاتەی پیاوان لە راو دەگەڕانەوە وەك قارەمان و سەرچاوەی سەرەکی ژیان تەماشا نەدەکران، بەڵکو بە پێچەوانەوە تا ماوەیەك تابۆ دەبوون و مافی نزیک بونەوە لە ژنانیان نەبوو، بەڵام بەهاتنە ناو کۆمەڵگای باوکسالاریەوە مانای کار دەگۆڕێت و تەنها بۆ ئەو ئرەکانە بەکار دێت ، کە پیاوان لە دەرەوە ئەنجامیدەدەن . لێرەوە کورتکردنەوەی کار تەنها بۆ ئەو ئەرکانەی ، کە لە دەرەوی ماڵن هەڵەیەکە ، کە زۆرێك لە لایەنگرانی ژنانیش تێیکەوتوون ، تەماشاکردنی یەکسانی کار بەم مانایە نەك هەر بە یەکسانی هەردوو رگەزەکەمان ناگەێنێت ، بەڵکو هەڵەیەکی ستراتیژی گەورەیە کەجگە لە تێکەڵبوونی ژنان لەگەڵ کۆی ئەو کەلتوور و سیستەم و یاسایەدا ، کە بەرهەمی پیاوانە و کردنیان بە بەشێکی پارێزگاری ئەو کەلتوورە، هیچ بەرهەمێکی دی نابێت.
کێشەکە بریتی نییە لە یەکسانی کار ، بەڵکو لەوە گرنگتر و جەوهەریتر گۆڕێنی ماناکان و خوڵقاندنی تێگەیشتنێکی تازایە بۆ کارکردن ،لە ڕاستیدا جەختکردنی ژنان لە سەر یەکسانی کار نابێت بەمانای یەکسانی چونە دەرەوە لە ماڵ بێت ... کێشەکە ئەوەنییە چەند پیاوان لە دەرەوە سەرقاڵی کاروباری دەرەوەن ، ژنانیش هێندە سەرقاڵ بن ، بەڵکو بارتەقای دەبێت جەختکردن بێت لەسەر گەڕانەوەی پیاوان بۆ ناو ماڵ و بەشداریکردن لە ئەرکەکانی ماڵدا ماناکانی کار دەبێت چەند بیر لە جیهانی دەرەوە دەکاتەوە ، هێندەش جەخت لەسەر گەڕانەوە بۆ ماڵ بکات. واتە ژنان دەبێت ئەو دەورە مێژوویەی خۆیان بپارێزن ، کە وەك گەورەترین رەگەزی کۆمەڵایەتیکردن و وەك خوڵقێنەری رۆحی هاوکاری و برایەتی لە ژیاری مرۆڤدا بینیویانە، بەڕاستیش مێژوو پێماندەڵێت ئەوەی هەنگاوی یەکەم و دەوری سەرەکی لە کۆمەڵایەتیکردنی مرۆڤدا هەبوو ژنان بوون، ژنان بوون کە توندوتیژی و جەنگاوەری پیاوانیان لەگەڵ دەوروبەر و لەناوخۆیاندا گۆڕی بۆ هاوکاری و برایەتی.
ئەو تێگەیشتنەی وادەزانێت پیاوان بەهۆی هێزی جەستەی و جەنگاوەریانەوە هەمیشە بەسەر ژناندا، کە لاوازتر بوون ، باڵادەست بوون ، جگە لە ئەفسانەیەکی پیاوسالاری هیچی دی نییە ، بێگومان راستە هەمیشە پیاوان بونیادێکی جەستەی بەهێزتر و پتەوتریان لە ژنان هەبووە و دەوری جەنگاوەریان بینیووە ، بەڵام ئەمە لەبری ئەوەی ئیمتیازێکی بایەلۆژی بێت، بەقسەی " ئۆلین رید کەموکوڕیەکی بایەلۆژیە" . ئەم خەسڵەتە هەمیشە نێرینەکانی بەرەو جەنگ و کوشتار پاڵ پێوەناوە، چ لەسەر نێچیر و چ لەسەر مێنە " ژنان لەبری ئەوەی توشی کەموکوڕی بایەلۆژی بن بەمانایەك لە ماناکان لە رووی بایەلۆژیەوە بەرەگەزێکی باڵتر درژمێرێن ، بێگومان نێرنە مەمکدارەکان گەورەتر و بەهێزترن لە مێینەکان .... بەڵام توانای مێینەکان بۆ هاوکاری و کاری پێکەوەیی لەهەر توانیایەکی تر ،کە لە هەر بەنەوەرێکدا هەیە بەرزتر و مەزنتر و کاریگەرترە".
پێکەوە ژیان و سەرپەرشتیکردنی مناڵان مرۆڤ فێری رۆحی هاوکاری و وەفاداری و بەرپرسیارێتی دەکات و بێ بوونی ئەم خەسڵستەش ، مرۆڤ پتر گیانی شەڕانگێزی و دڵرەق تیا گەورە دەبێت ، لەڕاستیدا باوك و داتك چەند پەروەردەی مناڵ دەکەن ، هێندەش مناڵان باوك و دایك پەروەردە دەکەن و فێرمیهرەبانی و رۆحی هاوکاریان دەکەن .... لێرەوە داوای یەکسانکردنی کار، بێ داواکردنی هەمان یەکسانی لەناو ماڵیشدا ناتوانێت خزمەتی کێشەی ژنان بەشێوەیەکی کاریگەر بکات .... کار لە دەرەوە ژنان لە پیاوان نزیکدەکاتەوە، بەڵام کار لە ماڵەوە پیاوان لەژنان نزیکدەکاتەوە .... ئەمەش ئە دوو کردارە سەرەکیەیە ، کە دەبێت هاوتای یەك بچنە پێشێ ، یەکسانی کار دەبێت بەمانای یەکسانکردنی کار بێت هەم لە دەرەوە هەم لە ماڵەوە.
خاڵێکی دی ، کە دەبێت لە داوای یەکسانکردنی کاردا هەمیشە لە پێش چاومان بێت ئەوەیە ئامانج خودی یەکسانی کار نییە ، بەڵکو ئانانجی سەرەکی ئەو دەرئەنجامانەیە ، کە ئەم یەکسانییە بەرهەمی دێنێت . هاتنی ژنان بۆ ناو بوارەکانی دەرەوەی ژیانی خێزان دەبێ لەگەڵ خویدا ئەو بوارانە بگۆڕێت و ئاڵوگۆڕیان تیا ئەنجامبدات.... ژنان دەبێ بێنە ناو بواری گشتیەوە نەك هەر بۆ ئەوەی شان بەشانی پیاوان رابوەستن ، بەڵکو لەوەش گرنگتر بۆ ئەوەی خودی خەسڵەت و سیفەتەکانی بواری گشتی بگۆڕن و جۆرێکی تر لەسیاسەت و روانین بخوڵقێنن ... ئەو یەکسانکردنی کارەی نابێتە هۆی گۆڕێنی ستراتیژی کارکردن دەزگاکانی بواری گشتی و دەسەڵات یەکسانکردن نییە ، بەڵکو جۆرێك لە پرۆسەی بە پیاوکردنە ، کە ژنان دەکاتەوە بە رەگەزێکی بەردەوامی کۆی ئەو کەلتوور و سیستەمەی پیاوان دایانمەزراند.
هاتنی ژنان بۆ ناو دەسەڵات و دەزگاکانی بواری گشتی دەبێت لەهەمانکاتدا دروستکردنی دەسەڵاتیکی میهرەبانتر و دڵفراوانتر بێت ، دەبێت هاوکات هێنانی ئەو کەلتوورەی دایکایەتی بێت ، کە جیاوازیەکان قبوڵ دەکات و رێزی لێدەنێت .. دەبێت هاوکاتی هاتنی لێبوردنی زیاتر و میهرەبانی زیاتر بێت ... ژنان دەبێت بێنە ناو دەزگا و بوارە گشتییەکان بۆ ئەوەی ئەو دەزگایانە میهرەبانتر و دڵفراوانتر بکەن ... واتە بەشێك لە خەسڵەتەکانی خۆیان بە دەزگاکان ببەخشن .. ئەو یەکسانکردنەش ، کە ئەم مەرجانە جێبەجێ ناکات ، یەکسانکردن نییە ، بەڵکو پرۆسەیەکی ترسناکی دیسپلین و کونتڕۆڵ کردنی کەلتوورێکی پیاوسالارانەیە ، کە ژنانی لە هەڕەشەیەکەوە بۆ سەر بناغەکانی ، گۆڕیوە بۆ رەگەزێکی چالاکی و سیستەمی کویلایەتی خۆی ..( نمونەی رەحاب تەها و هودا عەماش دوو نمونەن ، کە هەرگیز نابێت فەرامۆشی بکەین .. نمونەی ئەو دوو خانمەی گەیشتنە پلەی بەرپرسیارێتی گەورە لە رژێمی بەعسدا، بەڵام وەك رەگەزێکی چالاك و بەرگریکەر لە کۆی ئەو رژێمە پیاوسالارەی رژێمی بەعس خوڵقاندی).
ژنان دەبێت بێنە ناو هەموو دەزگاکانی بواری گشتیەوە و هاوشانی پیاو بەشداری تیا بکەن ، بەڵام بە ئامانجی فراوانکردن و گەورەکردن توانا مەعنەویەکانی ئەم بوارە و گۆڕێنی کۆی ئەو کەلتوورەی بەرهەمی پیاوانە و بناغەکەی لەسەر چونیەککردن و یەک شوناسی دامەزراوە... خەبات لە پێناوی ژناندا کۆتای نایەت ئەو دەمە نەبێت بواری گشتی وەك بوار خێزانی ئامادە دەبێت بۆ قبوڵ کردنی جیاوازی و پێکەوە ژیانی ئاشتیانەی رەنگە لە یەکنەچووەکان ، بەم مانایەش خەبات لە پێناوی ژندا رەهەندێکی دی وەردەگرێت ، کە پەیوەندی بە چارەنوسی کۆی مرۆڤایەتیەوە هەیە ، بەرگریکردن لە جیاوازی لە هەموو ئەو شوێنانەدا ، کە هەوڵدان بۆ سەرکوتکردن و کوشتنی هەیە ، خەبات لە پێناوی ژیاندا بە خەبات لە پێناوی جیاوازیدا تێدەپەڕێت.
