لە ١٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٣
ناوەندی کوردی بۆ لێکۆڵینەوە لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانی خۆیدا بەرنامەیەکی دیالۆگی بە زمانی کوردی پێشکەش کرد بۆ قسەکردن لەسەر هێرشەکانی تورکیا کە ژێرخانی ناوچەکانی باکووری ڕۆژهەڵاتی سوریای کردە ئامانج، کە لە ئەنجامدا سەدان دامەزراوەی مەدەنی، ئیمکاناتی گشتی، وێرانکردن و تێکدانی سەدان دامەزراوەی مەدەنی، کارەبا و وێستگەی ئاو و سووتەمەنی و پرد و ڕێگاوبان و نەخۆشخانەکان، و بووە هۆی شەهیدبوون و برینداربوونی دەیان هاوڵاتی بێتاوان.
بەرنامەکە کە لە لایەن هاوکارمان تاریق حەمۆ پێشکەش کرا، میوانداری ڕۆژنامەنووس و نووسەری کورد فەهیم ئیسحاق و نەواف خەلیل بەڕێوەبەری ناوەندی کوردی بۆ لێکۆڵینەوە کرد، کە لە ماوەی کاتژمێرێکی تەواودا شیکارییەکیان بۆ پاشخانەکان، هۆکارەکان پێشکەش کرد و ڕەوتی دەستدرێژی تورکیا کە ئامانجی تێکدان و لەناوبردنی ژێرخانی ناوچەکانی باکووری ڕۆژهەڵاتی سوریا بوو.
ڕۆژنامەنووسی کورد فەهیم ئیشیک باسێکی مێژوویی لە سیاسەتی دەوڵەتی تورک بەرامبەر گەلی کورد لە زیاتر لە سەد ساڵ لەمەوبەرەوە تا ئێستا پێشکەش کرد، تیشکی خستە سەر باوەڕی تورکیا، وەک دەوڵەت و دامەزراوەکانی، لە دوژمنایەتیکردنی هەموو دەرکەوتنێکی کورد، جا چ سیاسی بێت ، ئیداری، یان تەنانەت کولتووری، و چۆن، لەسەر بنەمای ئەم عەقڵیەتە، ڕەگداکوتاوە و هەمیشە ئامادەیە، دەوڵەتی تورک لە ڕابردوودا هەڵمەتەکانی شەڕ و جینۆساید و سەرکوتکردنی هەموو بزووتنەوە و ڕاپەڕینەکانی کوردی دەستپێکرد و هەمیشە چارەسەری ستەمکارانەی ئەمنی و سەربازیی هەڵبژارد ، ڕەتکردنەوەی هەموو جۆرەکانی دیالۆگ و چارەسەری سیاسی.
ئیشیک ئاماژەی بە هەندێک لایەنی سیاسەتی چەوساندنەوە و سڕینەوەی تورکیا بەرامبەر گەلی کورد و نیشتمانەکەی کوردستان کرد و وتی “تورکیا نەگۆڕاوە، و گۆڕانکاری و پێشهاتەکانی جیهانیش بەهەند وەرنەگرتووە، بەڵکو ئەوە وایە هێشتا گرەو لەسەر شەڕ دەکات، و هیچ زیانێک نابینێت لە پراکتیزەکردنی تیرۆری دەوڵەتی و ئەنجامدانی جینۆساید دژی کورد” ئەگەر پێویست بکات”، ڕوونیکردەوە، “بەرپرسانی تورکیا ئەم سیاسەتە ناشارنەوە، بەڵکو لە هەموو بۆنەیەکدا بە ڕەتکردنەوەی هەر دەرکەوتنێک جەختی لەسەر دەکەنەوە لە ئیدارەیەکی کوردی لە هەر بەشێکی کوردستان. لێرەوە هاوکاری و پشتیوانی تورکیا بۆ هەموو نەیاران و دوژمنانی ناسنامە و مافەکانی کورد دێتە ئاراوە و چەندین ڕووداو و ڕووداوی مێژوویی هەن کە هاوکاری و پشتیوانی تورکیا بۆ ئەو ڕژێم و ڕێکخراوانە دەسەلمێنن کە کوردیان سەرکوت کرد و هەڵمەتی جینۆسایدیان لە دژی دەستپێکرد.”
سەبارەت بە هەڵمەتی شەڕی تورکیا بۆ سەر ناوچەکانی باکوری ڕۆژهەڵاتی سوریا، ئیشیک خستنەڕووی کرۆنۆلۆژیای هەڵوێستی تورکیای دوژمنایەتی گۆڕانی دیموکراسی لە سوریا لە ساڵی 2011ەوە پێشکەش کرد، ئاماژەی بەوەدا کە تورکیا هاوپەیمانی ڕژێمی سوریا بووە، و پشتی پێدەبەستێت بۆ سەرکوتکردنی کورد . دوای ئەو ناڕەزایەتیانەی کە گۆڕا بۆ چەک و ڕووبەڕووبوونەوەی گروپە چەکدارەکان و ڕژێم لە دیمەشق بەتایبەت لە دوای ساڵی ٢٠١٥ تورکیا دەستی کرد بە گرەوکردن لەسەر گروپە چەکدارەکانی ئۆپۆزسیۆن لە هێرشکردنە سەر گەلی کورد و ئیدارەی خۆسەر. ئەم گروپە چەکدار و جیهادیانەی دەرەوەی یاسا و بەها مرۆییەکان بە پشتیوانی تورکیا هێرشیان دەستپێکرد کە لە ئەنجامدا ناوچە کوردنشینەکان وێرانبوون و کوشتن و ئاوارەبوونی گەلەکەیان بوو. هەروەها حکوومەتی تورکیا پاڵپشتی ڕێکخراوە توندڕەو و تیرۆریستییەکانی وەک ئەلنوسرە و داعشی کرد، هەروەها ئاسانکاری بۆ تێپەڕاندن و پێگەی چەکدارەکانی کرد بۆ ئەوەی لە دژی ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری و هێزەکانی بەکاریبهێنن. هەموو ئەمانەش بۆ ئەوە هاتن کە ڕێگری لە سەرهەڵدانی ئیدارەیەک لە باکووری ڕۆژهەڵاتی سوریا بکات کە توانای ئەوەی هەبێت کورد و پێکهاتەکانی دیکە لە چوارچێوەی یەکەیەکی سیاسی و ئیداری و سەربازیی هاوبەشدا دابنێت. دوای شکستی ئەم سیاسەتەی گرەوکردن لەسەر گروپە چەکدارەکان، دەوڵەتی تورک پەنای بۆ دەستێوەردانی سەربازی ڕاستەوخۆ برد بە دەستپێکردنی هەڵمەتی سەربازیی داگیرکاری بەرفراوان لە ساڵی ٢٠١٦ بە داگیرکردنی جەرابلوس، ئەلباب و عەزاز، ٢٠١٨ بە داگیرکردنی عەفرین، و ٢٠١٩ بە داگیرکردنی تەل ئەبیاد و... ڕاس العین. و ئێستاش بیانووی جۆراوجۆر بەکاردەهێنێت بۆ دەستپێکردنی هێرشی بەرفراوان بە ئامانجی تێکدانی ژێرخان و سەرچاوەکانی ژیان و بژێوی ژیان لە ناوچەکانی ئیدارەی خۆسەر، بۆ بڵاوکردنەوەی تێکدان و ئاژاوەگێڕی، پاڵنانی هاوڵاتیان بۆ کۆچکردن، و پێدانی دەرفەت بە گروپە چەکدارەکان بۆ چاکسازی و... ڕیزەکانیان ڕێکبخەن و هێرش بکەنە سەر ئەو ناوچانە.
ئیشیک لە کۆتایی دەستێوەردانەکەیدا جەختی لەسەر "پێویستی یەکخستنی پێگەی سیاسی و سەربازیی هێزە کوردییەکان و پێکەوە ڕووبەڕووبوونەوەی ئەو هەڕەشە وجودییانە کرد کە هەڕەشە لە گەلی کورد دەکەن"، ڕوونیشی کردەوە کە “دەبێت ئامانج بەرپەرچدانەوەی دەستدرێژییەکانی دەوڵەتی تورکیا و کارکردن بێت بۆ ڕزگارکردنی ناوچە داگیرکراوەکانی وەک عەفرین، ڕاس ئەلعەین، تەل ئەبیاد و کەرکوک”، ئاماژە بەوە دەکات کە تا “کورد مافی بەرگری ڕەوای لەخۆی هەیە و ڕێگری لە مردن و لەناوچوون لە خۆی بکات”.
لای خۆیەوە نەواف خەلیل تیشکی خستە سەر ئامانجە ڕاستەقینەکانی دەوڵەتی تورکیا لە پشت هێرشکردنە سەر و لەناوبردنی ژێرخانی ناوچەکانی باکووری ڕۆژهەڵاتی سوریا و ئاماژەی بەوەدا کە ئەو ئارگیومێنتانەی لەلایەن حکومەتی تورکیاوە خراوەتەڕوو "لاوازن و کەس باوەڕیان پێناکات" و... کە بەرپرسانی تورکیا "ئامانجەکانی پشت هێرشە تەرکیزکراوەکان ناشارنەوە" لەسەر سەرچاوەکانی ژیان و ئیمکاناتە مەدەنییەکان، کە خەریکە ناوچەکە وێران دەکات و هەموو ئامرازەکانی ژیانی تێدا لادەبات و پاڵ بە ملیۆنان هاوڵاتییەکەیەوە دەنێت بۆ کۆچکردن و جێهێشتن.”
خەلیل جەختی لەوە کردەوە “پێویستی ئاشکراکردنی هەموو درۆکانی حکومەتی تورکیا و بڵاوکردنەوەی ڕاستییەکان سەبارەت بەو سیناریۆ هەڵبەستراوانەی کە پێشتر لە میدیاکاندا تێدەپەڕاند، وەک تۆمەتبارکردنی ئیدارەی خۆسەر بەوەی لە پشت هەندێک لەو هێرشانەی کە لە تورکیا ڕوودەدەن، وەک وەک سیناریۆی هەڵبەستراو سەبارەت بە هێرشەکەی گۆڕەپانی تەقسیم لە ساڵی ٢٠٢٢، کە سەلمێندرا هیچ پەیوەندییەکی بە ئیدارەوە نییە."
خەلیل ڕوونیشی کردەوە کە دەوڵەتی تورکیا ئێستا لە لایەن “حکومەتێکی جەنگییەوە سەرکردایەتی دەکرێت کە گرەو لەسەر ستەم و تێکدەر و جینۆساید دەکات و هەموو جۆرە گفتوگۆ و دانوستانێک ڕەت دەکاتەوە”. لەسەر بنەمای ئەم ڕاستییە، پێویستە هەموو گەلی کورد و هێزە سیاسییەکانیان یەکگرتوو بن و دەست یەکبگرن لە پێناو پووچەڵکردنەوەی شەڕی تورکیا و هەڵمەتەکانی بنبڕکردن کە کاریگەری لەسەر هەموو گەلی کورد لە هەموو بەشەکانی کوردستان و دەرەوەی وڵاتیشدا هەیە”، ئاماژە بە “ the Turkish occupation intervention in southern Kurdistan (the Kurdistan region of Iraq) from لە کاتی دروستکردنی بنکە سەربازییەکان، پاڵپشتیکردنی میلیشیا تورکمانەکان، و پشتیوانی حکومەت لە بەغدا بۆ ئەوەی کەرکوک لە دەرەوەی هەرێمی کوردستانی عێراق بمێنێتەوە، و ئەنجامدانی هەموو کارێک کە لاوازی دەکرد حکومەت لە هەولێر، باسی هێرشە سەربازییەکان بۆ سەر هێزی پێشمەرگە لە سلێمانی ناکەم، هەروەها ئەو تیرۆر و تەسفیەکردنانەی لە هەردوو شاری هەولێر و سلێمانی لە دژی نیشتمانپەروەرانی کورد لە نێو ڕۆڵەکانمانەوە.
سەرچاوە : سێنتەری کوردی بۆ لێکۆڵینەوە
