ئەم كتێبە بابەتێكی فیكریی مەعریفییە گوزارشت لە زانستی ئاسەوار و ئاشكراكردنی زانستە مرۆڤایەتییە كۆنەكانی مرۆڤایەتی و بوونی مرۆڤ و پێشكەوتن و توێژینەوەی پرۆسەی شارستانییەتە دێرینەكان دەكات، یەكێك لە نووسەرە دیارەكانی ئەم بوارە هاشم ساڵحە كە خاوەنی ئەم كۆمەڵە وتارەی كتێبەكە كە شوان ئەحمەد وەریگێڕاوەتە سەر زمانی كوردیی، ئێمە لێرەدا تیشك دەخەینە سەر بەشێك لە ناوەڕۆكی كتێبەكەی هاشم ساڵح تاكوو خوێنەر شارەزاییەكی لەبارەی گرنگی ئاسەوار و شارستانییەتەكان هەبێت.
شاهۆ سەعید پێشەكی بۆ ئەم كتێبە نووسیوە و، دەڵێ: لەنێوان زمانی فیكر و زمانی ئاخاوتندا جیاوازییەكی زۆر هەیە، ئەگەر زمانی ئاخاوتن لەبنەڕەتدا بە مەبەستی پەیوەندیی نێوان مرۆڤەكان و بەڕێكردنی ژیانی رۆژانەیان دامەزرابێت، ئەوا زمانی فیكربە مەبەستی پەیوەندیی و رێكخستنی مانا و بیرۆكە و چەمكەكانی نێو زەینیان دامەزراوە.
ئەگەر زمان لە دۆخی یەكەمدا ئامرازی مامەڵەی نێوان مرۆڤەكان بێ، ئەوا لە دۆخی دووهەمدا ئامرازی بیركردنەوەی زاتی و ئاڵۆگۆڕی چەمكە زەینییەكانە، ئەگەر ئامانجی سەرەكی زمانی ئاخاوتن ساناكردنەوەی ئاڵۆزی و كێشەكانی ژیان بێت، ئەوا ئامانجی زمانی فیكریی قوڵبوونەوەیە بەناو ئەو ئاڵۆزی و كێشانەدا، بە مەبەستی رۆشنكردنەوەی ئەو رووبەرانەی زمانی ئاسایی نایان بینێ، یان ناپەرژێتە سەر بینینیان.
فەلسەفەی هاوچەرخی ئەوروپی
قسەكردن دەربارەی ناوەڕۆكی ئەم كتێبە كە لە فەلسەفەی هاوچەرخی ئەوروپی بە هەموو ئاقارو ناوە دیارەكانییەوە كارێكی سانا نییە، فەلسەفەی هاوچەرخی ئەڵمانی جێگای تایبەتی خۆی هەیە، نەك تەنها لە ئەوروپا، بەڵكو لەسەرتاسەری جیهاندا، هەركە باسمان لە ناوی گەورە فەیلەسوفانی سەردەمی تازەكرد، دەبینین زۆربەیان ئەڵمانین، لێرەدا ئەوەندە بەسە كە ناوی لایبتنز و كانت و هیگڵ و ماركس و ماكس ڤیبەر و نیچە و فرۆید بهێنین، تەنانەت لای مارتن هایدگەر كار گەیشتە ئەوەی بڵێت: لە جیهاندا دوو زمان بۆ فەلسەفە لێدان هەیە، ئەوانیش زمانی یۆنانی و زمانی ئەڵمانی، پاش سوكرات و ئەفلاتون و ئەرستۆ، ئەوا فەلسەفە بۆ ئەڵمانەكانە.
ئەم لێدوانە شۆڤێنیەی هایدگەر بەشێوەیەكی تایبەت بووە مایەی ناڕەزایی فەرەنسییەكان، چونكە ئەوان گەورەترین ركابەری مێژووی ئەڵمانەكانن لە ئەوروپا، فەرەنسا بۆخۆی خاوەنی چەندین فەیلەسوفن، لەوانە، دیكارت، ڤۆڵتێر، رۆسۆ، سارتەر، میشێل فۆكۆ....هتد
ئەگەرچی هایدگەر روحێكی نەتەوە پەرستانەی هەیە، بەڵام لەڕاستیدا ئەڵمانەكان ریشەیەكی قوڵیان لەگەڵ فەلسەفەدا هەیە، گرنگی ئەم كتێبە لەوەدایە شارەزاییەكی باشی مێژووی فەلسەفە و فەیلەسوفەكانی ئەڵمانیا و فەرەنسامان دەكات، پێشكەوتن و گەشەكردنی سەرمایە و فیكری مرۆڤایەتی لە ئەسیناوە بەرەو ئەڵمانیا و فەرەنسا شۆڕبووەتەوە، هاشم ساڵح لەم كتێبەیدا بە وردی لە بارەی ئەو ململانێیەی نێوان فەرەنسی و ئەڵمانەكانمان دەدوێت.
هۆركهایمەر و ئۆدۆرنۆ، رەخنە لە عەقڵییەتی خۆرئاوا
ئەزموونی ئەوروپای پاش جەنگی یەكەمی جیهانی، ئەزموونێكی تاڵ و ئاڵۆزە، عەقڵانیەت لە ئەوروپا تووشی شكست دەبێت، فەیلەسوفەكان و بیرمەندەكان پێیانوابوو جارێكی دی عەقڵانییەت لە ئەوروپا تووشی شكست نابێت، بەڵام چاوچنۆكی فاشیزم لە ئەوروپا، دۆخەكەی وێران كرد و كۆمەڵگەی ئەوروپی تووشی شەڕ و قات و قڕی كرد، پاش ئەزموونی فاشیزم و نازیزم و ئەو تاوانە دڕندانەی ئەنجامیاندا، كە بوو بە مایەی كاولبوونی ئەوروپا، ئێستا نەوەیەكی نوێ لە فەیلەسوف دەردەكەون و هەموو شتێ نەفرەت دەكەن، ئەگەر بزوتنەوەی سوریالیزم لە بواری ئەدەب و هونەردا پاش جەنگی یەكەمی جیهانی وەك پەرچەكردار لە بەرانبەر مەرگەساتی خەڵك هاتبێتە ئاراوە، ئەوا قوتابخانەی فرانكفۆرت لە دوای جەنگی دووهەمی جیهانی كاردانەوەی فەلسەفی بەرانبەر تاوانەكانی جەنگ دەبێت دەردەكەوێت.
ئەم ئەزموونە تاڵ و ماڵوێرانیانەی ئەوروپا، بە فیكر و فەلسەفە بەرپەرچ دەدرێتەوە، ئەوەی هاشم ساڵح لەم كتێبەدا دەیخاتەڕوو، ئەوەمان پێ دەڵێ هەموو ئەو شەڕو ماڵوێرانیانەی ئەوروپایان هاڕی، پرشكی بەر ئێمەی رۆژهەڵاتیش كەوت، كەچی ئێمە هیچ كاردانەوەیەكی ئەرێنیمان نەبوو، ئێستاشی پێوە بێت ئێمە لەنێو ئەم گێژاوەدا سەرگەردانین، لە هەر بستێكی ئەم سەرزەمینە گرفت هەبێت بەر لە ئەوروپا ئێمەی رۆژهەڵاتی دەبینە قوربانیی.
كامۆ حەوێزیی
2022-04-25
سەرچاوە: knwe
