یەكێكیتر لەكتیبە جوان و ناوازەكانی دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم، بریتییە لە كتێبی (چرای ئەفسووناوی). ئەم كتێبە یاداشتەكانی نووسەر و ڕیژیسۆری بەناوبانگی سویدی (ئینگمار بێرگمان)ە و لە لایەن شاعیر و وەرگێڕ (دلاوەر قەرەداغی) بە شێوەیەكی جوان و سەرنجڕاكێش كاری وەرگێڕانی بۆ كراوە، لەڕاستیدا ئەمە چاپێكی نوێیە و لە ڕووی دیزاین و شێوازی چاپكردنیشەوە فۆرمێكی هونەری و تایتبەتمەندییەكی جیاوازتری هەیە.
ئینگمار بێرگمان، لەم كتێبەدا بە وردی و بێپەردە ئەزموونی ژیان و قۆناغەكانی گەشەكردن و هونەر و نووسین و داهێنانی خۆیمان بۆ دەگێڕێتەوە، ژیانی منداڵی و خێزانی خۆی، كێشە و نەخۆشی و سەفەر و كەسانی چواردەوری و ژینگەی جیاواز و سێكسیواڵییەت و كەشی خێزانیی و خوێندن و قوتابخانە و ناكۆكی و پرسیار و ڕق و خۆشەویستیی منداڵانە، بابەتگەلێكی سەرەكیی یادەشتەكانی بێرگمانن تا دەگات بە ئاشنا بوونی بە هونەر و كتێب و خوێندنەوە، لەم یاداشتانەدا بە حەزی منداڵێكمان بۆ ڕوون دەبێتەوە كە بۆ شانۆ و سینەما هەیەتی، دواتر بە وردی ڕۆدەچێتە نێو باسكردنی هەڵكشانی تەمەن و قۆناغ بە قۆناغی ئەو گەورەبوون و گەشەكردنەی ژیانی كە پڕن لەخەون و ڕووداوگەلی سەرنجڕاكێش، لەشێوەی چیرۆكێكی خەیاڵی و فەنتازیدا بۆ دەگێڕێتەوە.
بێرگمان لەباسكردنی قۆناغ و ڕۆژگاری منداڵیی خۆیدا باس لەوە دەكات كە خوشكێكی لەدایك دەبێت و ئەم وەك منداڵێك ڕقی لێی دەبێتەوە، چونكە هەموو نیگا و چاوەكان دەكەونە سەر خوشكە تازە لەدایك بووەكەی، تەنانەت ئەوەش ناشارێتەوە كە كاتێ خوشكەكەی لە ژوورێكی چۆڵدا و لەنێو جۆلانەدا خەوێنراوە، ئەم هەوڵی ئەوە دەدات كە خوشكەكەی بخنكێت، بەڵام بەحوكمی منداڵیی و بێ ئەزموونی لەو بوارەدا سەركەوتو نابێت و دەستەكەی كەشف دەبێت، هاوكات باس لەڕۆژگاری گەنجێتی و یەكەمین بەركەوتنی سێكسی خۆی دەكات و چیرۆكی ئەو ڕۆژەمان بە ڕوونی بێ پەردە بۆ دەگێڕێتەوە كە وروژانی سێكسی ناچاری دەكات بە دەستەكانی خۆی بگاتە ئۆرگازم و لە ڕووی چێژەوە خۆی تەواو بكات، ئەوەی لەم یاداشتانەدا مایەی سەرنج و تێڕامانە ئەوەیە كە حەز و خۆشەویستی بێرگمان بۆ شانۆ و سینەما قۆناغ بە قۆناغی ژیانی گەورەتر بووە و لەگەڵیدا ژیاوە، گێڕانەوەی ژیان و یاداشتەكانی پڕن لە ئەزموون كە دەكرێت سوودێك بۆ نەك هونەرمەندان، بەڵكو كەسانی ئاسایی ناو ژیانیش هەبێت.
ئینگمار بێرگمان، هەمیشە دیدێكی گەمەئامێز و داهێنەرانەی بۆ پرۆسەی نووسین هەبووە و نوسینەكانی چەندین مەودای گرینگ و دەوڵەمەند لەخۆ دەگرن، هاوكات بەگوێرەی زانیارییەكان: بەشێكی تایبەت لەدەزگای سینەمای سویدی، ئەرشیفی (بێرگمان)یان پاراستووە و بە شێوەیەكی وەهاش ڕێكخراوە، كە بۆ لێكۆڵەرەوان و پسپۆرانی بواری سینەما و شانۆ، بە ئاسانی لە بەردەست دابن. لەم ئەرشیفەدا، نامە، سیناریۆی فیلمەكانی لە ساڵانی 1930ەوە بۆ 2000، یادەوەری، دەستنووس، بەڵگە، یاداشتنامە، وێنە و دۆكیومێنتەكانی تێدا كۆكراونەتەوە.
بێرگمان هەر لە سەرەتای ژیانی هونەرییەوە، ئەرشیفێكی دەوڵەمەندی بۆ كارەكانی خۆی دروست كردووە، ئەمەیش بە درێژایی ژیانی وەك سەرچاوەیەك گەڕاوەتەوە سەری و زۆر جار كاری لە چیرۆكێكی كۆندا كردۆتەوە، یان هەندێك لە كارەكتەرەكانی لە كارەكانی تریدا و بە شێوە و شێوازێكی تر و لە فۆرمێكی جیاوازتردا گەڕاونەتەوە، ئەمەیش ئەو هەلە بۆ ئەو كەسانە دەڕەخسێنێت، كە لە گەشەی كار و بەرهەمەكانی بێرگمان بكۆڵنەوە. لەم رووەوە ئەرشیف بۆ بێرگمان، تەنها دۆكیومێنت و كۆكردنەوە و هەڵگرتنی كارە كۆن و یادەوەرییەكان نەبووە، بەڵكو گەڕانەوە بووە بۆ خوڵقاندن و لە دایكبوونی پرۆژە و كاری تازە: بێرگمان لە زۆر ڕووەوە، ئەو دەفتەرانەی وەك یاداشتنامەیش بەكار هێناوە، لەبەر ئەوە واقیع و ئەندێشە تێكەڵاو دەكات، واقیع لە ئەندێشە و ئەندێشە لە واقیع دا ڕەنگ دەداتەوە و یەكتری تەواو دەكەن و لە یەكتریدا بەرجەستە دەبن.
یاداشتەكانی بێرگمان لە دوو ئاڕاستەدا كۆدەبنەوە: یەكێكیان لە ساتەوەختی نوسینەكەدا مامەڵە لەگەڵ (من)ی نووسەردا دەكات و رووبەرووی خودی نوسەردەبێتەوە و لەگەڵ ئەو دەدوێت، ئەویتریان ڕووەو ئایندە، كە نووسەر لەم ئاڕاستەیەیاندا بیر لە بڵاو كردنەوەی یاداشتەكان دەكاتەوە.
خوێنەر بە ئاشكرا ئەوە دەبینێت، كە (بێرگمان) تۆماركردنی ئەم تێبینیانە و یاداشتەكانی ئەو ڕۆژانەی خۆئامادەكردن، تەنها بۆ نوسینەوەی ئەو شتانە نییە، كە ئەو دەیانزانێت، بەڵكو ڕێگایەكە بۆ گەڕان بە دوای پرسیارە بنچینەییەكاندا، كە ئەو بە دوایاندا دەگەڕێت.
دەگوترێت دەقی فیلمەكانی بێرگمان، بە درێژایی رەوتی هونەری، گۆڕانكاری زۆریان بەسەردا هاتووە و بێرگمان هەرگیز لە یەك فۆرم و بە یەك تەكنیك و بە یەك شێواز، دەقەكانی بۆ فیلمەكانی نەنووسیوە و هەمیشە گەمەی بە داب و نەریت و ڕێساكانی نوسینی دەقی سینەمایی كردووە و دیدێكی ئەزموونكاری بۆ دەقەكانی هەبووە. بۆ نموونە لە شەستەكاندا، كە دەگاتە ترۆپكی ناوبانگ و ئاستی فیلمەكانی سنوورەكانی هەموو دونیا دەبڕن، دەنگێكی تایبەت بە خۆی لە دەقەكانیدا، بە تایبەتی لە ڕووی وێنە سینەماییەكان دەدۆزێتەوە، دواتر دەقەكانی فۆرمێكی جیاواز لە نێوان ڕۆمان و لیریك دا لەخۆ دەگرن، بەڵام بێرگمان هەرگیز لە چەمكە كلاسیكییەكان؛ دیالۆگ و چۆنییەتی داڕشتنی جووڵەی كامێرا و ئەكتەرەكانی، بە تەواوی دوورناكەوێتەوە و لەو فۆرمەدا، دیدە تازەگەرییەكانی خۆی دادەڕێژێتەوە.
لە پێشەكیی دیمانەیەكی دورودرێژدا (دی. ئەلڤارێس) سەبارەت بە كەسێتی بێرگمان باس لەوە دەكات كە ئینگمار بێرگمان وەك مرۆڤ تەواو جیاوازە لەو كەسەی كە لە فیلمەكانیدا مەزەندەی دەكەی. ئەو پیاوێكی باڵابەرز و بە قەڵافەت، ڕەوتاری هاوڕێیانە و بە تەرزێكی نائاگا سەرنجڕاكێشە: بێرگمان پێچەوانەی زوربەی بلیمەتان، زۆر سەخاوەتمەندانە و تەواو ئازادانە سەبارەت بە خۆی و بە نیگەرانیی و دوودڵییەكانی قسان دەكا. هونەری ئەو وەك هونەرەكەی ستریندبێرگ؛ ڕێگایەكە بۆ هەڵاتن لە دڵئێشان و نائومێدییەكانی. ئەو تەنها نەختێك تووڕەیە، كاتێ قسان دەكا كوتە دارێك لەنێوان پەنجەكانیدا وەردەسووڕێنێ، كوتەدارێك كە ڕەشداگەڕان و ساف و لووسییەكەی نیشانەی ئەوەیە كە ماوەیەكی درێژە خووی پێوە گرتووە. ساڵانێك دوای ژەهراویی بوونی بە نیكۆتین، بێرگمان وازی لە جگەرەكێشان هێناوە و ڕەنگبێ ئەو كوتە دارە سووكنایی پێ ببەخشێ.
ئینگمار بێرگمان ساڵی 1918، لە ئۆپسالا، سوێد، لەدایك بووە. كوڕی قەشەیەك بووە، كە بڕوای بە جۆرە ژیانێكی دیسپلینی سنووردار بووە بۆ منداڵەكانی. بێرگمان پەرەی دا بە خۆشەویستی خۆی بۆ فیلم، كە وەكوو دەرچەیەكی هەڵاتن لە باوك و خێزان تەماشای دەكرد. لە ساڵی 1937، بێرگمان چووە (زانكۆی ستۆكهۆڵم)، لەوێ بووە یەك لە ئەندامە چالاكەكانی گرووپی شانۆیی. لە ساڵی 1942، پاش بەرهەمهێنانێكی سەركەوتووانەی شانۆیی (ماكبێس)ـی ‘شەیكسپییەر وەك دەرهێنەرێكی بەتوانا دیاریكرا، ئیدی ساڵانی دواتر بێرگمان لەنێوان فیلم و شانۆنامەدا دابەش بوو.
خوێندنەوەی ئەم كتێبە زۆر گرنگە بۆ نووسەر و هونەرمەند و سەرجەم خوێنەرانی كورد، چونكە یاداشتی یەكێك لە گەورە سینەماكار و شانۆكارەكانی دنیایە، ئەزموونی سەركەوت و شكست كەوتن و هەستانەوەكانە، چیرۆكی ململانێ و ڕێگاكانی دروستكردنی فیلم و خۆشەویستیی و گرنگیی شانۆیە، هاوكات گەلێ پەند و حیكمەتیشی تیدایە كە لە ژیاندا دەكرێت سوودیان لێ ببینین.
ڕانانی: سەردەم
سەرچاوە: galawej
