د. توانا
سەردانەکەی ئەم دواییەی ڕەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا بۆ عێراق، گفتوگۆی بەرچاوی سەبارەت بە دەرئەنجامە ئەگەرییەکانی لێکەوتەوە، بەتایبەتی سەبارەت بە تەواوبوونی ڕێگای حەریری و کاریگەرییە بەرفراوانەکانی لەسەر داینامیکی ناوچەکە. تەواوبوونی ڕێگای حەریر بێگومان کاریگەریی دوور مەودای هەیە، لەوانە گرنگی ستراتیژییەکەی بۆ تورکیا، کاریگەرییەکانی لەسەر پێگەی ئابووریی PDK و توانای دووبارە داڕشتنەوەی ڕێڕەوی بازرگانی لە ناوچەکەدا.
یەکێک لە دەرئەنجامە سەرەکییەکانی سەردانەکەی ئەردۆغان، تەواوبوونی نزیکبوونەوەی ڕێگای حەریرە ، کە ڕێگایەکی ستراتیژییە و گرنگییەکی بێئەندازەی بۆ تورکیا هەیە. ئەم ڕێگایە وەک ڕێڕەوێکی بازرگانی گرنگ کاردەکات و کاریگەری لەسەر کاریگەریی جیۆپۆلەتیکی تورکیا لە ناوچەکەدا هەیە. بە بەستنەوەی بەندەری فاو لە عێراق بە تورکیا و دامەزراندنی ڕێڕەوێکی بازرگانی نوێ لە فاوەوە بۆ بەندەری مێرسین لە کەنارەکانی دەریای ناوەڕاست، ئامانجی پڕۆژەکە بەرزکردنەوەی پەیوەندی و پتەوکردنی پەیوەندییە ئابوورییەکانی نێوان تورکیا و عێراقە. جگە لەوەش، بەشداریکردنی قەتەر و ئیماراتی یەکگرتووی عەرەبی لە پڕۆژەکەدا جەخت لەسەر گرنگییە ناوچەییە فراوانەکەی دەکاتەوە، کە تیشک دەخاتە سەر پەرەسەندنی هاوکاری نێوان ئەکتەرە ناوچەییەکان لە دەستپێشخەرییەکانی پەرەپێدانی ژێرخانی ئابووریدا.
بەڵام لە دەرەوەی ڕەهەندە ئابوورییەکانی، تەواوبوونی ڕێگای حەریری، کاریگەریی جیۆپۆلەتیکی بەرچاویشی هەڵگرتووە، بەتایبەتی سەبارەت بە پەیوەندییە کوردییەکان. پێشبینی دەکرێت ئەو پڕۆژەیە کاردانەوەی بۆ پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە) هەبێت و ئەگەری لاوازبوونی پێگەی ئابووری و سنووردارکردنی جووڵەی بەدرێژایی سنووری تورکیا و عێراق هەبێت. سەردانەکەی ئەردۆغان جەخت لەسەر ئیرادەی تورکیا دەکاتەوە بۆ بەرەنگاربوونەوەی بزووتنەوە جوداخوازەکانی کورد، هەرێمی کوردستان وەک "کیانێکی لاواز" سەیر دەکات کە هەڕەشە لە یەکپارچەیی خاکەکەی دەکات. بە بۆچوونی ئەنقەرە، پتەوکردنی پەیوەندییەکان لەگەڵ بەغدا و دووپاتکردنەوەی کۆنترۆڵکردنی ناوچە سنوورییەکان وەک ڕێوشوێنی جەوهەری بۆ خۆگرتن لە خواستەکانی کورد بۆ ئۆتۆنۆمی یان سەربەخۆیی کاردەکات.
هەروەها تەواوبوونی ڕێگای حەریری و سەردانەکەی ئەردۆغان بۆ عێراق ڕۆشنایی دەخاتە سەر دینامیکی پەرەسەندوو لەناو دیمەنی سیاسی کورددا. پارتی دیموکراتی کوردستان کە بە شێوەیەکی نەریتی هاوتەریب لەگەڵ تورکیادا، خۆی لە دۆخێکی ناجێگیردا دەبینێتەوە، کاتێک لە نێوان بەرژەوەندییە ناوچەییە کێبڕکێکارەکاندا دەڕوات. سەردانەکەی ئەردۆغان جەخت لەسەر حەزی تورکیا دەکاتەوە بۆ مامەڵەکردنی ڕاستەوخۆ لەگەڵ حکومەتی ناوەندی لە بەغدا و پەراوێزخستنی دەسەڵاتە کوردییەکان و جەختکردنەوە لەسەر پێگەی ژێردەستەی خۆیان لە حیساباتی ئەنقەرەدا. ئەم دینامیکییە تیشک دەخاتە سەر ئەو تەحەددایانەی کە ڕووبەڕووی ئەکتەرە سیاسییەکانی کورد دەبنەوە، لە کاتێکدا هەوڵی هاوسەنگکردنی گوشارە دەرەکییەکان لەگەڵ خواستەکانیان بۆ سەربەخۆیی و چارەنووسی خۆیان دەدەن.
جگە لەوەش سەردانەکەی ئەردۆغان جەخت لەسەر ئامانجە ستراتیژییە فراوانەکانی تورکیا دەکاتەوە لە ناوچەکەدا، کە لە هاوکاری ئابووری زیاتر درێژدەبێتەوە بۆ ئەوەی ڕەچاوکردنی جیۆپۆلەتیکی لەخۆ بگرێت. تورکیا بە پتەوکردنی پەیوەندییەکانی لەگەڵ عێراق و دووپاتکردنەوەی کۆنترۆڵی ڕێگا سەرەکییەکانی بازرگانی، ئامانجی چەسپاندنی پێگەی خۆی وەک دەڵاڵی دەسەڵاتی ناوچەیی و بەرپەرچدانەوەی کاریگەریی ئەکتەرە ناوچەییەکانی دیکەیە. هەروەها پەیوەندی ئەنقەرە لەگەڵ بەغدا گوزارشت لە هەوڵەکانی دەکات بۆ هەمەچەشنکردنی هاوپەیمانییەکانی و کەمکردنەوەی پشتبەستن بە هاوبەشە تەقلیدییەکانی وەک ئەمریکا و یەکێتی ئەوروپا.
لە کۆتاییدا، سەردانەکەی ئەردۆغان بۆ عێراق و تەواوبوونی ڕێگای حەریری ئاماژەیە بۆ پێشهاتە بەرچاوەکان کە کاریگەریی دوور مەودایان لەسەر جیۆپۆلەتیکی ناوچەکە و پەیوەندییە کوردییەکان هەیە. لە کاتێکدا کە پڕۆژەکە بەڵێنی بەرزکردنەوەی هاوکاری ئابووری و پەیوەندی دەدات، بەڵام جەخت لەسەر یارییە ئاڵۆزەکانی بەرژەوەندییە کێبڕکێکارەکان و داینامیکی دەسەڵاتی ناوچەیی دەکاتەوە. لەگەڵ جەختکردنەوە لەسەر کاریگەرییەکانی تورکیا و گەشتکردن بە هاوپەیمانییە گۆڕاوەکاندا، کاریگەرییەکانی ئەم پێشهاتانە بەردەوام دەبن لە داڕشتنی دیمەنی جیۆپۆلەتیکی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست.
