لە فارسییەوە: جەواد حەیدەری
پۆپۆلیزم لە وشەی لاتینی «پۆپۆلۆس» ەوە هاتووە كە بە واتای جەماوەر دێت و مێژووەكەی بۆ سەردەمی كەونارای كۆن و سەرەتای دەستپێكردنی ژیانی مرۆڤایەتی دەگەڕێتەوە.
پۆپۆلیزم جۆرێكە لە فەلسەفەی سیاسی كە زۆرێك لە قوتابخانە سیاسییەكان لە راستەوە بۆ چەپ پێناسەیەكیان بۆ خۆیان هەیە. رەنگە سادەترین پێناسە بۆ پۆپۆلیزم ئەو باوەڕە بێت كە سیاسەتەكانی حكومەت بە ئیرادەی جەماوەر یەكلایی بكرێتەوە، نەك لەلایەن كۆمەڵێك كەسی دەستەبژێرەوە.
رەنگە بە لاتانەوە سەیربێت كە دەوترێت دیموكراسی نزیكترین فەلسەفەیە لە پۆپۆلیزم. پۆپۆلیزم ئاماژەیە بۆ دژایەتیكردنی شۆڕشگێڕان بەتایبەتی ئەو كەمینەیەی دەستەبژێرن.
خراپ بەكارهێنانی خەڵك
لە ئەدەبیاتی باودا بەمشێوەیە پێناسەی پۆپۆلیستەكان دەكرێت كە دەستەیەكن كە زۆر بە خراپ خەڵك بۆ ئامانجەكانی خۆیان بەكاردەهێنن و مافەكانیان پێشێل دەكەن و دەنگەكانیان پشتگوێ دەخەن. بە واتایەكی تر پۆپۆلیزم بە ئاشكرا دژی ئەرستۆكراتی و دەستەبژێر سالاری و دەستەبژێرخوازییە.
پۆپۆلیستە چەپەكان بە گشتی دژایەتی دەوڵەمەند و بازرگانە گەورەكان و سەرمایەداری و دەسەڵاتی ئایینی دەكەن.
ئامانجی سەرەكی پۆپۆلیستەكان دژایەتیكردنی توێژی دەستەبژێر و كارامە و لێهاتووە. دەستەبژێرخوازی بەو واتایەیە كە گروپە بچووكەكان زۆربەیان خوێندەوار و دەستڕۆیشتوو و ساماندارن لە وڵاتێك یان لەناو رێكخراوێكدا کە دەسەڵاتی رەهایان هەبێت. هەرچەند بە رواڵەت پۆپۆلیستەكان لەگەڵ دەسەڵاتی جەماوەردان، بەڵام لە راستیدا درۆ دەكەن و خەڵكیان تەنها بۆ ئامانجەكانی خۆیان دەوێت و پاشان مافەكانیان زەوت دەكەن و پشتگوێیان دەخەن.
پۆپۆلیستەكان پێیانوایە كە گروپی دەستەبژێر هەندێکن سوودیان بۆ خەڵك نییە، بەڵكو دژی بەرژەوەندیی خەڵكن و تەنها بۆ خۆیان تێدەكۆشن.
پۆپۆلیستەكان دژی فرە دەنگین
پۆپۆلیستەكان جگە لەوەی كە دژی توێژی دەستەبژێرن، هەمیشە دژی فرە دەنگی و پلۆرالیزمن، یەكێك لە سیاسەتەكانی پۆپۆلیستەكان ئەوەیە كە بە بەردەوامی بانگەشەی ئەوە دەكەن كە تەنها ئەوان نوێنەرایەتی خەڵك دەكەن و خۆیان بە نوێنەری راستەقینەی خەڵك دەزانن لە كاتێكدا كە وا نییە.
پۆپۆلیستەكان لەكاتی هەڵبژاردنەكاندا رەكابەرە سیاسییەكانی خۆیان بە گەندەڵ و نامۆراڵی نیشاندەدەن و كاتێك كە خۆیان حوكم دەگرنە دەست، هەمان كردەوەكانی پێشووی نەیارانی خۆیان دووبارە دەكەنەوە و هیچ جۆرە دژایەتی و رەخنەیەکیش لە خۆیان بە رەوا نازانن.
لۆژێكی پۆپۆلیستەكان ئەوە دەردەخات كە هەر كەسێك كە سەر بەوان نەبێت، لە راستیدا سەر بە خەڵك نییە و لە بەرەی خەڵكدا نییە. شتێك كە زۆر سەیرە لەلای پۆپۆلیستەكان، ئەوەیە كە هەمیشە بە رەهایی قسە دەكەن و بڕوایان بە لۆژیكی رێژەیی نییە، ئەوان هەمیشە خۆیان بە 100 % دادەنێن.
پۆپۆلیزم دژی عەقڵانییەتە
پۆپۆلیزم لە راستیدا پێچەوانەی عەقڵانییەت و دەستەبژێرخوازییە، بە واتایەكی دیكە كاتێك كە دەیانەوێت بڕیار لەسەر بابەتێك بدەن، لەبری ئەوەی پرس بە كەسانی شارەزا و بیرمەند و خاوەنی ئەزموون بكەن، بە پێی میزاجی گشتی بڕیاردەدەن.
لە راستیدا پۆپۆلیزم جۆرێكە لە باری دەروونی كورتخایەن كە زۆربەی بڕیارەكان لەسەر بنەمای كاتی و بەرژەوەندیی كاتی دەدەن. یەكێك لە تایبەمەندییەكانی پۆپۆلیستەكان ئەوەیە كە هیچ پەیوەندییەكیان بە رابردوو یان داهاتووەوە نییە، بەڵكو ئەوەی بە لایانەوە گرنگە، ئەوەیە كە چی لە مێشكیاندا بێت جێبەجێ دەكەن و پشت بە هیچ لێكۆڵینەوە و لۆژیكێك نابەستن و بە شێوەیەك لە شێوەكان لە دیكتاتۆریی نزیك دەبنەوە، بەبێ ئەوەی خۆیان هەستی پێبكەن.
پۆپۆلیزم فریوەدەرە
لە راستیدا پۆپۆلیزم وەك میتۆدێكی سیاسی بە واتای فریودانی خەڵك دێت، چونكە كەسی پۆپۆلیست بۆئەوەی سەرنجی جەماوەر بۆلای خۆی رابكێشێت، بەڵێن دەدات! ئەمە لە كاتێكدایە كە توانای جێبەجێكردنی بەڵێنەكانی نییە و بە شێوەیەك لە شێوەكان خەڵك فریو دەدات و درۆ لەگەڵ خەڵك دەكات و هەر لەبەر ئەم هۆیەشە كە پێی دەوترێت پۆپۆلیست یان فریودەر.
وەرگری پۆپۆلیست لە راستیدا جەماوەری ئاسایی و خەڵكی سادەن، هەر لەبەر ئەوەشە كە زۆر بە سادەیی و ساكاری هەر بەڵێنێك بدرێت قبووڵی دەكات و سادەبوونەكەشی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە وەرگرەكە پشتیوانی و پاڵپشتی لە یەكسانی كۆمەڵایەتی و دادپەروەری دەكات.
لە سەدەی بیستەمدا بزووتنەوەكانی ژنان و هەروەها ژینگەپارێزان كە بە بیرۆكەی نوێوە هاتبوونە ناو گۆڕەپانەكەوە، سەرەتا بە پۆپۆلیست لەقەڵەمدەدران، بەڵام دواتر دەستكەوتەكانی بزووتنەوەی ژنان و ژینگەپارێزان بە كردەوە سەلماندیان كە فێڵباز و قۆڵبڕ نین و بە پێچەوانەی خەڵكی رەشۆکییەوە هەنگاویان دەنا و بەرژەوەندیی خۆیان مەبەست نەبوو، لەكاتێكدا پۆپۆلیستەكان پشت بە بەرژەوەندیی و هەوڵدان بۆ دەستەبەركردنی مافەكانی خەڵك نابەستێت، بەڵكو لە رێگەی فریودانەوە زیاتر مەبەستیانە بگەن بە ئامانجەكانیان.
پۆپۆلیزم گەندەڵ پەروەرە
رەنگە بەلاتانەوە سەیربێت كە پۆپۆلیزم گەندەڵ پەروەرە و گەندەڵ دروست دەكات. پۆپۆلیستەكان چ چەپ بن و چ راست، چ ئایینی بن و چ عەلمانی، هەموویان لەڕووی بەرنامە و پلانی سیاسی و ئابوورییەوە ناكارامە و بێ توانان و زیاتر گەندەڵ پەروەرن و گەندەڵی دروستدەكەن.
پۆپۆلیستی چەپ بە دروشمی یەكسانی و دادپەروەری كۆمەڵایەتی ئەسپی خۆی تاودەدات و راستەكانیش بە دروشمی بریقەدار هەست و سۆزی جەماوەر دەوروژێنن.
لێرەدا دەبێت جیاوازییەك لەنێوان ئەوانەی كە لە بەرژەوەندیی گەل دروشم و بەڵێن دەدەن و جێبەجێی دەكەن لەگەڵ ئەوانەی كە دروشم دەدەن و جێبەجێشی ناكەن، هەیە. هەربۆیە ئەوانەی كە بەڵێن دەدەن و جێبەجێی ناكەن، تەنها مەبەستیان بە دەستهێنانی دەنگی خەڵكە، ئەوا ئەوانە دەچنە خانەی پۆپۆلیستییەوە.
لە وڵاتانی دیموكرات و پێشكەوتوودا، پۆپۆلیستەكان چ راست و چ چەپ و چ ئایینی و چ نائایینی بەهۆی شەپۆلی كۆچەران و هەروەها بڵاوبوونەوەی بیرۆكەی ئایینییەوە هەوڵدەدەن دروشمی بریقەدار و بێ كردار بەرزبکەنەوە، بۆئەوەی بچنە ناوەندەكانی بڕیاردانەوە و وەك پەرلەمان و حكومەت و لەو رێگەیەوە بۆ ئامانجە تایبەتییەكانی خۆیان هەوڵبدەن.
هەرچەند پۆپۆلیستەكان لە بانگەشەكانی خۆیاندا خوازیاری بەشداریكردنی هەموو چین و توێژەكانن لە سیاسەتدا، بەڵام لە راستیدا پۆپۆلیزم رێگەیەك نییە بۆ زیاتر بەشداریكردنی خەڵك لە سیاسەتدا، چونكە پۆپۆلیستەكان هەرچەندە بە رواڵەت باس لە چاكسازی دەكەن، بەڵام لەناخەوە رازین بە دۆخەكە و دەیانەوێت لە ئاوی لێڵدا ماسی بگرن.
هەندێك لە شارەزایان لەسەر ئەو باوەڕەن كە هەندێك لە پۆپۆلیستەكان دەتوانن حوكمڕانی بكەن، بەڵام لە راستیدا ئەوان حوكمڕانی ناكەن، بەڵكو حكومەت داگیر دەكەن و خەریكی گەندەڵی دەبن بە شێوەیەكی سیستماتیك و رێکخراو و تەنانەت دەتوانن دەستووریش بنووسن، بەڵام چ دەستوورێك، دەستوورێك كە لەسەر بنەمای بەرژەوەندییەكانی خۆیان بێت و بۆئەوە بشێت لە دەسەڵاتدا بیانهێڵێتەوە.
سەرچاوەكان
www.aasoo.org
https://kayhan.london/
www.leilarostamshirazi.ir
سەرچاوە : کوردستانی نوێ
