بەرزان حەمەسوور
لە کاتێکدا مرۆڤ دینامیکی جیهانی دەگۆڕێت، ناتوانرێت کاریگەری قووڵی ناسیۆنالیزم لە داڕشتنی گێڕانەوەی تورکیای مۆدێرندا چاوپۆشی لێبکرێت. لە خۆڵەمێشی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی دەوڵەتێکی نوێ سەریهەڵدا، کە بە وردی لەلایەن سەرکردایەتی سەربازی مستەفا کەمال ئەتاتورک وهاڕێ هاوبیرەکانی لە ئەفسەرانی هێڵی پانی بناغەی تورکیا داڕێژرا. بەڵام میراتی ئەم هەوڵە بۆ بنیاتنانی نەتەوە جێپەنجەیەکی نەسڕاوەی لەسەر دەروونی تورکیا تائەمڕۆ بەجێهێشتووە و هەستەکانی شۆڤێنیزم و کۆنەپەرستی نەتەوەیی بە تایبەتی لە نێو نەوەی گەنجدا وەک پەیکەرو وێنەکانی مستەفاکەمال زۆر بەزەقی دەبینرێ .
لە دڵی ئەم مێژووە تاڵەدا دووفاقیەکی یەک لەیەک قێزەونتر لە قۆناغی پڕ لە گێژاوی دەوروبەری جەنگی جیهانی یەکەم و پاشهاتەکانیدایە. لەناوچوونی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی وەک کاتالیستێک بۆ لەدایکبوونی دەوڵەتی تورکی مۆدێرن کە ئەتاتورک و پابەندبوونی پڕ لە گەرمی بە ناسیۆنالیزمی تورکەوە سەرکردایەتی دەکرد. سەرکردەکانی تورکیا لە هەوڵەکانیاندا بۆ دروستکردنی ناسنامەیەکی نوێ، هەوڵیاندا خۆیان لە شکستە هەستپێکراوەکانی ڕابردووی عوسمانی دوور بخەنەوە، بۆ چاوبەستی ئەوروپا وئەمریکا دیدگای عەلمانیەت و مۆدێرنیزاسیۆنیان لە باوەش گرت بەڵام کارەکەلەسەرەتاوە بەچەوتی هات، چونکە هەر لەسەر هەمان ڕەگ و ڕیشەی میراتی عوسمانی... بۆیە بەرهەمێک بەناوی تورکیا زۆر پێچەوانە بووە بە مۆدێرنیزە،تائەمڕۆش هەر هەمان کێشەیە
بەڵام ئەم بەدواداچوونە بۆ ناسنامەی نەتەوەیی بە نرخێکی زۆرەوە هات. زۆرجار جەختکردنەوە لەسەر ناسیۆنالیزمی تورکیا سێبەری ئەو تابلۆ دەوڵەمەندە کولتوورییەی کە پێناسەی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی دەکرد، نەتەوەی کوردوگروپە کەمینەکانی پەراوێز دەخست و دەنگە ناڕازییەکانی ناو کۆمەڵگەی تورکیا دەخنکاند. میراتی دیدگای ئەتاتورک، وێڕای ئامرازی داڕشتنی تورکیای مۆدێرن، گێڕانەوەی تایبەتمەندی و یەکسانیی درێژەپێداوە، هەستی باڵادەستی و بێمتمانەیی بەرامبەر بە کەسانی دەرەکی پەروەردە کردووە.
سەرهەڵدانی پارتە ناسیۆنالیستەکان، وەک پارتی گورگەخۆڵەمێشیەکان، زیاتر جەخت لەسەر پەرەسەندنی ئایدۆلۆژیای شۆڤێنیستی لەناو کۆمەڵگەی تورکیای ئەمڕۆدا دەکاتەوە. ئەم گروپانە بە داکۆکیکردن لە ئەجێندایەکی ناسیۆنالیستی چەسپاو، گرژیەکانیان لە ناوخۆ و دەرەوە وروژاندووە، ئەمەش پەیوەندییە ئاڵۆزەکانی تورکیا لەگەڵ دراوسێ ئەوروپیەکانی توندتر کردووە. قەدەغەکردنی چالاکییەکانی ئەم جۆرە پارتانە لەم دواییانەدا لە ئەڵمانیا تیشک دەخاتە سەر پەرەسەندنی ترسەکان بەرامبەر بە بڵاوبوونەوەی قسەی ناسیۆنالیستی لە دەرەوەی سنوورەکانی تورکیا.
جگە لەوەش، جنۆکەی زیادەڕەوی لە ناسیۆنالیزم، سێبەری بەسەر خواستە دیموکراسیەکانی تورکیادا داناوە. بیرتەسکی و دانانی بەرژەوەندییە نەتەوەییەکان بەسەر بەها دیموکراسیەکاندا، بووەتە هۆی دامرکاندنەوەی ناڕەزایەتییەکان و سەرکوتکردنی ئازادیی ڕادەربڕین. ئازادییە مەدەنییەکان لە قوربانگای گەرمی ناسیۆنالیستیدا بوونەتە قوربانی، ئەمەش تورکیای زیاتر لەو ئایدیاڵە دیموکراسیانەی کە هاوتا ئەوروپییەکانی پشتگیریان لێدەکەن، نامۆ کردووە.
کاردانەوەی گەرموگوڕی ناسیۆنالیستی تورکیا لەسەر شانۆی نێودەوڵەتی بە توندی هەست پێدەکرێت. سەرەڕای دەیان ساڵ لە داوای قبوڵکردن لەناو یەکێتی ئەوروپادا، تورکیا لە پەراوێزدا دەهێڵێتەوە، ئاواتەکانی بۆ ئەندامێتی بەردەوام بەهۆی نیگەرانییەکانی پاشەکشەی دیموکراسی و پێشێلکردنی مافەکانی مرۆڤ پووچەڵ دەکرێنەوە. ڕاوەستانی ترکیا لەبەردەم دەروازەکانی پەرلەمانی ئەوروپا وەک بیرخستنەوەیەکی زەق و ڕەق بۆ درزێکی بەردەوامی نێوان تورکیا و ئەوروپا، کە بەشێکی بەهۆی خەباتی تورکیاوە بۆ ئاشتکردنەوەی ناسنامەی ناسیۆنالیستی خۆی لەگەڵ داواکارییەکانی جیهانێکی فرەیی، سووتەمەنی پێدەدرێت.
ئەو لێکۆڵینەوە زانستییە بێلایەنانەی کە ئەمڕۆ لە ناوەندە ئەکادیمییەکان و زانکۆکانی ئەمەریکا و ئەوروپا ئەنجام دەدرێن، دوورن لە خواست و بڕیارەکانی سەرکردە جەنگییەکانی ناتۆ و سوپای تورکیا، بە گشتی هاوڕان کە :
" کۆمەڵگەی تورکی لەدروستبونیەوەڕووبەڕووی ململانێیەکی ئاڵۆزی ناسنامەیی وئایدۆلۆژیای سەخت بۆتەوە ،لەنێوان دەسکەوانی ئەوروپای عەلمانی دیموکرات و جیهانی ئیسلامی جۆشکراو بە مێشکی ئیخوانی .."
بەخەیالی جەقبەستووی سەرانی تورک تەنها دەریچەیەکیان شک برد تاچتر لەودەسکەوانەدا نەکوترێن نەهاردرین..ئەویش هاوارودەهۆڵکوتانی شۆڤێنیزمی بوو، بۆ ڕاستکردنەوەی باری لاریان گەڕانەوە بۆهەمان هەڵەمێژووییەکانی مستەفا کەمالی باوکیان !
لێرەروە زۆرێک لەپارتە تورکیە نوێکانی دوای نەوەدەکانی سەردەی بیست زۆر بێشەرمانە وبەئاشکرا سواری پشتی گای هاری شۆفێنزمی ترکی پەردەپۆشکراو بە بیری ئیخوانی بوون بۆ پڕکردنی سندوقەکانی هەڵبژاردن ! وەدەسەڵاتیان گرتەدەست ..
بەڵام هەرگیز بارەکەیان بۆ ڕاست نەکرایەوە .. جەمسەرکان بوون بە سێ وئاڵؤزتربوون !
ئەوە سی ساڵە بەم هەستە شکاوە پینەکراوە ،بە م کولتوورە سەرلێشێواوە ماونەتەوە.
لەم دۆخە چەقبەستووە کە لە نێوان دەنگدانەوەکانی ڕابردوویەکی ئیسلامی دوورکەداعش بەرهەم دێنێت و فشارەکانی ئێستایەکی خێرا وپەرەسەندووی ئەوروپادا و خەوبینین بە شکۆی تورکێکی عوسمانی نەک پارچە پارچە بوون بەڵکو "دڕاون "
تورکیە ئەمڕۆ لەوکەسە دەچێت کە گوێزانەکەی قووت داوە و خوێن بەئاشکرا لەدەمی دێتەدەر!
نەدەتوانی گوێزانەکە بە تەواوی قووت بدات، نەدەتوانێ دەریبهێنێتەوە ..!
لە کۆتاییدا، هەژموونی شۆڤێنیزم و فەناتیزمی نەتەوەیی لە نێو نەوەی نوێی تورکدا، بەڵگەیە لەسەر میراتی هەمیشەیی مستەفا کەمال ئەتاتورک و ئەو پڕۆژە نەتەوەسازییەی کە سەرپەرشتی کرد. دیدگای ئەتاتورک لە کاتێکدا سەرکەوتوو بوو لە دامەزراندنی دەوڵەتێکی مۆدێرنی تورکیا، بە هەمان شێوە تۆوی ناسیۆنالیزمی زیادەڕۆیی چاند، پێشکەوتنی دیموکراسی خنکاند و ڕێگری لە تێکەڵبوونی تورکیا بە کۆمەڵگەی جیهانی کرد.
تەنها جەنگێکی مێژوویی ژیرانە کە تورکیا ئەشێ ئەنجامی بدات ، جەنگی تورکیا لەگەڵ ڕابردووی ناسیۆنالیستی خۆیدا ئەنجامی بدات ، ڕێگای دیالۆگ بۆ ئاشتەوایی وپێکەوەژیان ، لە ئامێزگرتنی هەمەجۆریی وپەروەردەکردن و پێگەیاندنی نەوەیەکی چەکدار بە بنەماکانی مرۆڤبوون ، گشتگیری و پاڵپشتیکردنی بەها دیموکراسیەکاندایە کە چەمکە تەسکەکانی نەتەوەیی تێدەپەڕێنن .
