شۆرش خالید ئاژگەیی
ترس لە ئاییندە، لە هەڵگیرسانی جەنگێکی سەرتاپاگیر. لە گەورە بوونی جەنگی ئۆکرانیا و پەل هاوێشتنی بۆ ئەوروپا و پرسی کۆچبەران و سەرلەبەری ئەو شتانەی پەیوەندی ڕاستەوخۆ وناڕاستەوخۆیان بە ژیان و گوزەران و ئاسایشی وڵاتانیانەوە هەیە، کاریگەری ڕاستەوخۆیان لەسەر دەرەنجانەکانی ئەم هەڵبژاردنەی یەکێتی ئەورووپادا هەبووە.
خەڵکی ئەورووپا لە دوای دووەم جەنگی جیهانیەوە هەموو هەوڵێکی خۆیان و ئابوریەکەیان خستەگەڕ بۆ دروست کردنی ئەوروپایەکی پانتافرەوانی خۆشگوزەران و بەهێز لە رووی ئابوری و گەشەو پێشکەوتنەوە.
لە دەرەنجامی هەوڵە بەردەوامەکانی سیاسیەکانی ئەوروپا یەکێتی ئەوروپا لە دایکبوو و کەوتە سەرپێوەو کرا بە هێمایەک بۆ پاراستنی شکۆی ئەوروپایەکی رۆژئاوایی و یەکپارچەو فرەدەنگ و فرە رەنگ.
لەپاڵ ئەمەشدا بیرۆکەی دروست کردنی هاوپەیمانیەکی سەربازیان هێنا ئاراوەو لە ماوەیەکی زەمەنی کورتدا پەیمانی باکوری ئەتلەسی، ناتۆیان دامەزراند و وەک جەمسەرێکی سەربازی و یەکسان بەرامبەر بە پەیمانی وارشۆی سەر بە بلۆکی سۆشیالیستی رووسیە، ناتۆ هاتە سەر تەختەی شانۆی رووبەری پڕ لەململانێ سیاسی و سەربازیە جیهانیەکانەوە.
دەرەنجامەکانی ئەم هەڵبژاردنە گشتیە پەرلەمانیەی وڵاتانی ئەوروپا دەریخست، خەڵکی ئەوروپا دوای کۆرۆناو جەنگی ئۆکرانیا زیاتر بە تەنگ پاراستنی سنوورو بەرژەوەندیە نیشتیمانی و نەتەوەییەکانی خۆیانەوەن و نایانەوێ چیتر وەک چەتری پاراستنی بەرژەوەندی و شکۆی یەکتر لەسەر هەمان ڕێچکەی هەفتا ساڵی رابردووی یەکێتی ئەوروپاو دامەزرێنەرانی بمێننەوە.
بەلای ئەوروپیەکان جیهان تا دێت لە ئاشتیەکی سەرتاسەری دووردەکەوێتەوەو جەمسەربەندی و ململانێکانی نێوان رۆژئاواو رۆژهەڵات و چین و ئەمریکاو روسیەو بەتایبەت بە بن بەست گەیشتنی پرۆسەی ئاشتی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە ئاڕاستەی دۆخێکی درێژخایەنی ئەمنی و سەربازی و ناسەقامگیری ئابوریەوە هەنگاو دەنێت و ئاماژەکان دڵخۆشکەر و هیوابەخش و دڵنیاکەر نین.
ڕای گشتی ئەوروپیەکان سەبارەت بە ئامادەیی ئومێد بە ئاشتی و ئاشتەوایی دوای جەنگی ئۆکرانیا، لە ترس و دڵەراوکێیەکی شاراوە پەیوەست بە ئێستاو ئاییندە و ژیان و گوزەران و رەفاهیەت و بەردەوامیدان بەم ئاستەی ژیان کردنەوە سەرچاوە دەگرێ.
ئەم ترسە دۆخێکی پڕ لە نیگەرانی و شڵەژانی دەروونی و دڕدۆنگی سەبارەت بە ئاییندەی ئەوروپا هێناوەتە ئاراوە.
بڕێکی ئەم ترسە گرێدراوی لێشاوی بە تەوژمی کۆچبەران و هەژمونی پرسی چارەسەرنەکراوی بێ پچڕانی کۆچبەریە، لەسەر کولتورو دابونەریت و شارستانیەت و ئایین و رەگەزو ئەو دونیایەی ئەوروپای پێ دەناسرێتەوە.
ماهیەتی ئەم ترسە، ترسە لە خودی ترسە. ترسە لە بە چارەسەرنەکراوەیی هێشتنەوەی هۆکاو پاڵنەرەکانی ترس.
ترس لە ئاییندەو کرچوکاڵ بوون یا هەڵوەشانەوەی بەها ئەوروپی و پرەنسیپە دیموکراسی و گەردوونیەکانی گەلانی ئەوروپا و لەبەر یەک هەڵوەشانەوەی رەگەزو خێزانی ڕەسەن و کلاسیکی ئەوروپی، گەر جاران ترسێکی شاراوەو دەمامکدار و بزر بوو بووبێت، لە ئێستای رووبەری ئەم جەمسەرەدا رەهەندی تری لێکەوتۆتەوەو تادەشهێت بەرەو خراپتر هەنگاو دەنێت.
ئەم ترسە ئەشێ لە ئاییندەدا فۆڕمی مۆتەکەیەکی ترسناکی هەمیشەیی ناوەکی و وێرانکەری دۆخی سایکۆلۆجیای تاکەکان وەربگرێ و رێگاکانی ئاشتی و خۆشگوزەرانی و رەفاهیەت و بەردەوامبوون لەسەر ئەم شێوازە لە ژیان کردنە، بخاتە ژێر کاریگەری و ئاکارە نەرێنی و دەرەنجامە ترسناکەکانی خۆیەوەو تا ماوەیەکی درێژ بخایەنێ.
سەرکەوتنی بەرەی ڕاستڕۆکان بە تایبەتی لە لە هەردوو وڵاتی فەرەنساو ئاڵمانیا بەم قەوارە گەورەیە و بەرزکردنەوەی دروشمی “ ئەوروپایەکی بچوکتر” ، زەنگێکی مەترسیدارە بۆ سەر کرچ وکاڵ کردنەوەی سەرلەبەری ئەو بەهاوئاکارانەی ئەوروپای پێ دەناسرێتەوەو پەیامێکی بەهێزیشە بۆ ئەو سیاسیە کلاسیکیانەی بەدەست گرتن بە رابردووەوە دەیانەوێ قۆناغی ئێستا تێپەڕێنن و هەنگاو بەرەو دروست کردنی داهاتوویەکی نادیارەوە بنێن.
سەرچاوە : ئاوێنە
