لە نێوان کۆن و ئێستادا

شۆرش خالید ئاژگەیی

 

  

قسەی زۆر کراوە دەربارەی جیاوازیە بونیادیەکانی نێوان جیلی پێشوو جیلی ئێستای کوردستان و هۆکارەکانی سەرهەڵدان یا درووست بوونی ئەم جیاوازیانەوە. بەڵام ئەوەی ڕاستی بێ، ئێستاشی لەگەڵدابێ نەتوانراوە ئەم دوو جەمسەرە کۆمەڵایەتیە لە ڕووی فیکر و مەعریفە وجیهانبینیەوە لەیەک نزیک بکرێنەوە.

ئایا بوونی ئەم جیاوازیانە وەک چەند 

زەروورەتێکی مێژوویی دەردەکەون و پێویستە هەبن؟ یا نا....جیاوازیەکان ڕووکەش و کڵێشەیین و بەو قەوارەیە نین، کۆمەڵێک ڕوشنبیر و توێژەر و نووسەر باسی لێوە دەکەن؟ 

بەڵام ئایا بەڕاستی جیاوازی هەیە لە نێوان ئە دوو توێژە کۆمەڵایەتیەدا؟ 

‏‎نکۆڵی لەوە ناکڕێت، لە زۆر رووەوە جیاوازی هەیە لە نێوان ئەم نەوەیەی ئێستا کە لە سەرەتای بیست و سیەکانی تەمەنیدایە، لەگەڵ ئەو جیلەی لە پەنجا و شەستەکانی تەمەنیدایە. بەڵام ئایا جیاوازیەکان ڕادیکاڵی وبوونیادین؟ یا سوک و ساکارن؟ 

من پێم وایە کۆمەڵێک خەسڵەت و تایبەتمەندی لە ڕووی بیرو بۆچوون و هزر وباوەڕە سیاسی، ئایینی، کۆمەڵایەتی،  تێڕامانی نێودەوڵەتی و پەیوەندی نێوان دووو ڕەگەزی جیا ( نێرومێ)، و ئامادەیی بوونی خەسڵەتی سەرکێشی کردن و ناڕەزایەتی دەربڕین و حەز وئاوات و خواستە تایبەتیەکان،  ئەم دوو جیلە لە یەکتر جیا دەکاتەوە.  

‏‎نەوەی پێشوو هەڵگری کۆمەڵێک بەهای جێگری کۆمەڵایەتی و ئایینی و کولتوری جێگر و ڕەسەن بوون و لە ژێر هەموو ئەو بارودۆخە سەخت و ناسک و ناهەموارانەی بەسەر گەلی کوردداهاتوون، توانیویانە خۆڕاگر بن و ساردی و گەرمی و ناهەمواریەکان، کاریگەری نەرێنی کاریگەری نەرێنی نەکاتە سەریان و هەر ئەمەش بووە تا کو ئێستا بۆتە ڕەمزی مانەوەمان بە زیندوویی و نەتوانەوەمان لە ناو بۆتەی ڕگەزی داگیرکار بە هەموو فۆڕم و ناوەرۆک و ئامانجەکانیەوە.

‏‎لەمەش زیاتر، گۆشەنیگای نەوەی پێشوو بۆ بابەتەکانی وەک پەیوەندیە کۆمەڵایەتیەکانی نێوان گروووپ و تاکەکانی کۆمەڵگە، چۆنیەتی تێگەیشتن لە بابەتی خوێندن و خوێندەواری و بڕوانامەی زانکۆ و ئەکادێمی، پێک هێنانی خێزان و دەست گرتن بە بەها و داب و نەریتە ڕەسەنە جڤاکی و کولتوریەکان، شێوازی رەفتارکردن لەگەڵ دایک و باوک، تەواو جیاوازە لە هی نەوەی ئێستا.

‏‎ئەگەر لە رووی فەلسەفەشەوە لە جیاوازیەکان بڕوانین، گەرەکە ئەم پرسیارە ڕووبەرووی خۆمان بکەینەوە، کام  جیل لەسەر حەقە و کام جیلیش لەسەر ڕێچکەی هەڵە یە؟ کامیان ڕێچکەی ڕاست و درووستی گرتۆتەبەر و کامیش لە سەر ڕێچکەیەکی چەوت و ناڕاستە ؟

‏‎بەدەر لە رووە فەلسەفیەکەی ئەم بابەتە، من پێم وایە جیلی پێشوو بە سادەیی بیری دەکردەوە، بە سادەیی دەژیا و هەر بە سادەییش سەری دەنایەوە و چاوەڕوانی لە ڕادەبەری لە ژیان و ئاییندە و دونیای ماتریاڵی و رەفاهیەتەوە نەبوو. بەڵام جیلی ئێستا،سادە بیر ناکاتەوە و ناشیەوێت سادە بژیت. هەڵبەتە ئەم بۆچوونە بە و مانایە نیە، جیلی پێشوو نەزان بووبێت و ئەمەی ئێستا زانا و دانا و حەکیم بێت.

‏‎جیلی ئێستا بە نەوەی کومپیۆتێر، دونیای مەجازی،  فەیس بوک، سەتەلایت، ئینتێرنێت، گووگڵ و ئایفۆن و تەلەفۆن و وایرلێس ناسراوە. بە واتایەکی تر کاراکتەرو مەلەوانی ناو جیهانێکی پڕ لە شەپۆل و هەڵبەزو دابەز و پڕ لە ئیمکانیاتی جۆراوجۆری " پەیوەندیەکان" ە.

‏‎بۆیە زۆر ئاساییە جیلی ئێستا بە سادەیی نەژیت و بە سادەییش بیر نەکاتەوەو چاوەڕوانیەکانی لە کۆمەڵگە و ژیان و دەسەڵاتدار، زۆر لەوە زیاتر بێت، جیلی پێشوو بتوانێ لێی تێبگات و هەزمی بکات. 

‏‎ئەم جیلە تێگەیشتنی لە جیهان و ژیان و پەیوەندی نێوان تاک و ڕگەزە پێک هێنەرەکانی کۆمەڵگە لە وانە دایک و باوک و خێزان وقوتابخانە و مامۆستا و زانکۆ و ناوەندەکانی خوێندن و پێک هێنانی خێزان و ......تەواو لە هی نەوەی کۆن جیاوازن.

‏‎هۆکارەکەش بۆ ئەوە دەگەرێتەوە، لە سەردەمانی پێشوودا، بۆ نمونە پەنجا ساڵ پێش ئێستا، جیهان سادە بوو، کاراکتەرەکان سادە بوون و هەلومەرجەکەش بەم شێوەیەی ئێستاکە نەبوو و کۆمەڵگە و پەیوەندیە کۆمەڵایەتیەکانیش نەکەوتبوونە بەردەم زریانی وێرانکەری تێکنۆلۆژیا و تەوژمی شۆڕشی خێرای زانیاریەکان و بەها کۆمەڵایەتی و کولتوریەکانیش بە جێگری دەردەکەوتن و دەپارێزران. بە واتایەکی تر، کۆمەڵگەی کوردی زیاتر لە کۆمەڵگەیەکی نەریتپارێز و کۆنسێرڤاتیڤ دەچوو تا جڤاکێکی مۆدێڕن و پێشکەوتوو و تەنراو بە تێکنۆلۆژیای زانیاریەوە.

‏‎پەنجا ساڵ بەر لە ئێستا کاراکتەرەکانیش سادەبوون...یا سپی بوون یا ڕەش، یا خزمەتکارو دڵسۆزو پاک و بێگەرد بوون یا خیانەتکار و ئەڵقەلە گوێ و خۆ فرۆش ( جاشەکان)، یا هەموو سەرمایەی مادی و مەعنەوی خۆیان ئەخستە کار بۆ ڕزگاری و ئازادی، یا ئەوەتا پوڵ پەرەست و شێت و شەیدای پۆست و پلە و پایە و کورسی بوون.... چاکە و خراپە زۆربە ئاسانی دەکرا لە یەکتر جیا بکرێنەوە.  

‏‎ڕابردوو و کاراکتەرەکانی وەک پەڕاوی ( هاتوو و نەهاتوو/ حازر و غایب) ی قوتابخانە بوون.  چەمک و مەفاهیمی سیاسی، کۆمەڵایەتی و سیاسی پێویستیان بە شرۆڤەکاری و لێ وردبوونەوە نەبوو.....تەنانەت زۆر بە ئاسانی دەزانرا کێ چاکە کارە و کێش خراپەکارە، کێ خاوەنی کەسایەتیەکی پاکی کۆمەڵایەتی و ئایینی و نیشتیمانی بەرزە و کێش خراپەکاری و گەندەڵی و دزی و ناپاکی و درۆزنی و ریاکاری و قۆڵبڕی چۆتە ناو خوێن و دەمارەکانیەوە....هەموو ئەمانە بە هۆی سادەیی ژیان و هەلومەرجەکانەوە دەکرا زۆر بە ئاسانی و بێ ماندوو بوون لێک جیا بکرێنەوە. 

‏‎بەدەر لەمانە، جاران کەس ناچار نەبوو مێشک و زهنیەتی خۆی بە شیتەڵ کردنەوەو تێگەیشتن لە چەمکەکانی دیموکراسی  و ناسیۆنالیزم و کۆمۆنیزم و فاشیزم و ( نیزم) ەکانی ترەوە سەرقاڵ بکات یا بیەوێ بە ڕووکەش لاسایی وڵاتانی پێشکەوتوو بکاتەوە یا سیستەم و مۆدێلی حوکمڕانی نامۆ بە کولتور بەها جڤاکی و ئایینیەکان، بە بێ دیراسەکردنێکی ورد و ئەکادێمیەوە، لە کۆمەڵگەی کوردی پیادە بکات.

‏‎هەموو ئەمانە وایانکرد جیلی پێشوو ببێتە خاوەنی کۆمەڵێک تایبەتمەندی بنەڕەتیەوە، کە من پێم وایە جیلی ئێستا نیەتی. لەوانە نەوەی پێشوو لە ژێر گشت دۆخێکدا هیواو ئومێدی خۆی نەدۆدۆڕاند و هەمیشە پڕ بوو لە ئومێد بە ئاییندەی گەش و لە شکست و نسکۆش ترسی نەبوو و بڕواو متمانەشی بە تواناکانی خۆی نەدەدۆڕاند.  

‏‎ڕەەنگە نەوەی نوێ بڵێت، ڕاستە جیلی پێشوو خاوەنی ئەم تایبەتمەندیە بوونیادیانە بووە، چونکە ئەو جیهانەی تێیدا دەژیان، سادە و ساکار بوو، یا ڕەش بوو یا سپی. بەڵام ئەوەی راستی بێت لە ڕووی زانستی کۆمەڵناسیەوە ناکرێ کۆمەڵگەو هەل و مەرجەکان بەسەر دوو ڕەنگی ڕەش و سپیدا دابەش کەین و ئەم جۆرە دابەشکاریە تا ڕادەیەکی بەرچاو زۆر نازانستیە. ناکڕی بڵێین کۆمەڵگەی ڕەش و سپی، بەڵکو ڕەنگەکانی تریش پێک هێنەری سەرەکی جڤاکن و ناکرێ نادیدەیان بگیرێن.

‏‎بەشێکی سەرەکی لە واقعە کۆمەڵایەتیەکان نە ڕەشی ڕەهان نە سپی ڕەها. تەنانەت بە لادانی ڕەنگە ڕەشەکانیش ڕەنگە نەکڕی کۆمەڵگەیەکی نموونەیی و مەدەنی درووست بکەین و پێشی بخەین ولە چەوتی و ناشرینیەکان پاکی بکەینەوە. 

‏‎ڕەنگە سەرچاوەی بە سادەیی ژیان و هیوانەبڕاوی جیلی پێشوو بۆ " بە سادەیی" بیر کردنەوەیان بگەرێتەوە و " نائومێدی" نەوەی ئێستاش بۆ واقعبینی و واقعگەرایی و بەرزی ئاستی داواکاریەکانیان بگەرێتەوە. لەوانە کەڵەکە بوونی دەیان پرسیاری جۆراوجۆری بێ وەڵامی کۆمەڵایەتی، ئایینی، سیاسی و ڕوناکبیری، زانستی و ئەکادێمی، کە ڕنگە جاران قەت بە زەینی نەوەی پێشوودا نەهاتبن و کەسیش بیری لێ نە کردبێتەوە.

‏‎لە کۆتاییدا پێم وایە نەوەی پێشوو بەرهەمی سەردەم و هەلومەرجی ژیانی ئەوکاتی خۆی بوو، و نەوەی ئێستاش بەرهەم و دەرەنجامی زەمەنی تایبەت بە خۆیەتی. 

‏‎ هەر بۆیەش جار ناجارێک دەبینین جیاوازیەکانی نێوان ئەم دوو نەوەیە بە هۆی تێڕامان و پەروەردە و  بیروبۆچونە جیاوازیەکانیانەوە لە کاتی ڕوودانی ڕووداوەکانی کۆمەڵگەو جیهانی دەرەوە، بە زەقی دەردەکەون. 

‏‎کۆمەڵگەی کوردی بەهۆی ژێردەستەیی و ستەمی دەسەلاتدارانی بەغداو خەباتی نەتەوایەتی گەلەکەی لە پێناوی ئازادیدا بە درێژایی هەشتا ساڵی ڕابرردوو و دامەزراندنی چەندین پارت و بزووتنەوەی سیاسی دژ بەیەک و بەرژوەندیخوازەوە، لە هەموو ڕووێک و بەهەموو پێوەرێکەوە، کۆمەڵگەیەکی ماندوو و شەکەت و هیلاکە.

‏‎

ئەوەی بۆ ئێستای دەسەڵاتداران بە گشتی و ناوەندەکانی زانست و ئەکادێمەوە بە گشتی یەکجار گرینگە، تێگەیشتنە لە ڕەگەزە پێک هێنەرە سەرەکیەکان، بەرژەوەندیە دژ بە یەکەکان، بەرژەوەندی حزبەکان، پەیامی حزبەکان،ئاڕمانجی حزبەکان لە دامەزراندنیان،  چین وتوێژەکان، داواکاری و خواستەکان، پێداویستیە مادی و مەعنەویەکان، ئاسۆی ئاییندە و گەیشتن بە حەز و ئاواتە تایبەتیەکان و خۆش کردنی زەمینەی گەیشتن بە ئاڕمانجەکانەوە، بە هاوکاری هەموو ئەوانەی لەم هەرێمە بڕیاردەر و خاوەن دەسەڵات و نفوز و خەمخۆری ڕاستەقینەن و بۆ دامەزراندنی کۆمەڵگەیەکی مەدەنی گشت هەوڵ و کۆششێکیان خستۆتە گەڕەوە.

سەرچاوە : ئاوێنە