ن/ د. كەیوان ئازاد

ئەگەرچی تا ئێستا لەسەر ڕیشەی (ئەبوموسلیمی خۆراسانی) بۆچوونی جیاواز هەیە، هەندێك بە ئێرانی و هەندێك بە فارس و هەندێكی دیكەیش بە كوردی دەزانن، بەڵام گومان لەوەدا نییە كە لە نەتەوەی عەرەب نەبووە. ڕاستە ڕاسپاردەیەكی (ئیبراهیم كوڕی محەمەد) لە نەوەی (عەباس كوڕی عەبدولموتەڵیب) باسی لەوە كردووه، كە ناوبراو لە بنەماڵەی پەیامبەری ئیسلامە (د.خ)، بەڵام وەك لە ناوەڕۆكی پەیامەكەدا هاتووە، ئەو بانگەشەیەی تەنیا بۆ ڕاكێشان و بەكارهێنانی بووە بۆ خزمەتی بنەماڵەكەیان.

هەروەها لەو پەیامەدا ئەوە ڕوون بووەتەوە كە (ئیبراهیم كوڕی محەمەد)یش لە نەتەوەی عەرەب بێزار بووە و هەموو هیوای ئەوە بووە، دەوڵەتێك بێ پشتیوانیی عەرەبەكان بۆ بنەماڵەكەی دروست بكات. بەتایبەت دوای ئەوەی بنەماڵەی ئومەوییەكان و زۆر لە نەیارانیان كە لە نەتەوەی عەرەب بوون، خراپ لێیان دان و دژایەتییان كردن و لە گۆڕەپانی سیاسی دووریان خستنەوە.

لەو ڕاسپاردەیەشدا، كە مێژوونووسی ئیسلامی (ئەلتەبەڕی) لە ڕووداوەكانی ساڵی (128ك/ 746ز) بۆی تۆمار كردووین، (ئیبراهیم) لە پەیامێكدا ڕوو لە (ئەبوموسلیمی خۆراسانی) كردووە و بۆی نووسیوه: ‌‌“ئەی عەبدولڕەحمان: تۆ پیاوێكی لە ئێمە، لە بنەماڵەی پەیامبەر، بۆیە ڕاسپاردەكانم وەربگرە و بیپارێزە. سەیری ئەو بەرەیەی ڕاستت بكە، كە خۆرهەڵاتە، خەڵاتیان بكە و چارەسەری كێشەكانیان بكە. خوا دەزانێت ئەم هەوڵەمان بێ ئەوان تەواو نابێت. سەیری بەری (ڕەبیعە) بكە و فرمان و داواكانیان بزانە. سەیری بەرەی (مەزەر- مەزەر)یش بكە كە ئەوان دوژمنی سەرەكی و نزیكی بنەماڵەكەمانن، بۆیە گومانت لە هەر كەسێكیان بوو بیانكوژە و لێیان بدە و ئەگەر توانیشت مەهێڵە لە خۆراساندا یەكێك بە عەرەبی قسە بكات. تەنانەت ئەگەر منداڵێكیان گەیشتە تەمەنی (پێنج) ساڵی بیكوژە. هەروەها سەرپێچیی (سولەیمانی كوڕی كەسیری خوزاعی) مەكە، ئەگەر لەگەڵیشیدا نەگونجایت و تووشی كێشەیەك بوویت، بەڵام بگەڕێڕەوە.

لەو پەیامەدا دەردەكەوێت كە (ئیراهیم كوڕی محەمەد) لە ساڵی (128ك/746 ز) لە شاری (كووفە)ی عێراقەوە بە پشتیوانیی نەتەوە و پێكهاتە ناعەرەبەكانی خۆراسان و دەوروبەری، بنەماڵەكەی بگەیەنێتە دەسەڵات. هۆیەكەش ئەوە بووە كە هیچ متمانەیەكی بە هاونەتەوەكانی نەماوە، تا لەو پرسەدا بەشداری بكەن. تەنانەت ئەو عەرەبانەشی لەو قۆناغەدا پشتیوانی بوون، هەر جێگای متمانەی (ئیبراهیم) نەبوون، بەڵكوو ویستوویەتی بەكاریان بهێنێت.

خۆ ئەگەر ئەو پەیامەش بۆ خودی (ئەبوموسلیمی خۆراسانی) و هەورەها بۆ عەرەبەكانیش، پاساو بێت، یان هۆكار، یان بەكارهێنان، هیچ لەو ڕاستییانە ناگۆڕێت كە (ئەبوموسلیمی خۆراسانی) عەرەب نەبووە و بنەچەكەی لەنێوان (فارس و كورد)دا بووە. لە تێڕوانینی ئێمەشەوە (ئەبوموسلیمی خۆراسانی) نەك هەر كورد بووە، بەڵكوو لە سەرەتاشدا باوەڕدارێكی ئایینی ئیسلامیش نەبووە. بەو دۆخەشەوە ئەو كەسایەتییە ویستوویەتی سوود لە گەورەی بنەماڵەی عەباسییەكان ببینێت و بۆ خزمەتی ئایین و نەژادەكەی بەكاری بهێنێت.

كاتێكیش لە (دوو) لایەنی دیكە ورد دەبینەوە، زیاتر كوردبوونی ئەومان بۆ دەردەكەوێت. ئەویش بوونی پەیڕەوانی شیعە بووە لەو كاتەدا كە نەیاری سەرسەختی بنەماڵەی ئومەوییەكان بوون و لەگەڵ بنەماڵەی عەباسییەكانیش دۆست نەبوون، بەڵام دژایەتیی هەردووكیان بۆ بنەماڵەی ئومەوی كردوونی بە هاوپەیمان. بەو پێیەشی ڕەگەزی سەرەكیی پێكهاتەی پەیڕەوانی شیعە لە ئێرانی و لە ئێرانییەكانیش فارسەكان بوون، بۆیە ئەگەر (ئەبوموسلیمی خۆراسانی) فارس بوایە، ئەوا پشتیوانیی لە شیعەكان و بنەماڵەی (عەلی كوڕی ئەبی تاڵیب) دەكرد كە لەو كاتەدا لەلایەن (جەعفەر سادق) حەوتەمین پێشەوای شیعەكان رابەرایەتیی ئەكرا. ئەمەو نێوانیشیان لەگەڵ بنەماڵەی عەباسییەكان خراپ نەبوو، چونكە هەردووكیان لێدراوی یەك بنەماڵە و دەوڵەتی سەردەستەی وەك ئومەوییەكان بوون.

بەم پێوەرانەش كاتێك (ئەبوموسلیمی خۆراسانی) كورد بووبێت و توانیبێتی بە هەوڵ و ماندووبوونەكانی و تەنیا لە ماوەی (7) ساڵدا بنەماڵەی عەباسییەكان بە دەسەڵات بگەیەنێت، بۆ نەیتوانی ئەو كارە بۆ نەتەوەكەی، یان پێكهاتەكەی بكات؟ دیارە ئەوە بەدەر لەوەی ئەگەر لە نەتەوە و پێكهاتەی فارس بوایە، ئەوا هەر دەیتوانی بەو ماوەیە بنەماڵەی (عەلی كوڕی ئەبی تاڵیب) لەسەر دەستی پێشەواكەی (جەعفەری سادق) بگەیەنێتە دەسەڵات. هەر بۆیە بە هەموو ئەو پێوەرانە و چەندین پێوەری دیكە، كوردبوونی (ئەبوموسلیمی خۆراسانی) بەهێزتر ئەبێت.

كاتێكیش ئەو كەسایەتییە كورد بووبێت، كەواتە ئەو كارانەی چ پەیامێكی بە كورد دا؟ واتە ئەو كارەی بۆ بنەماڵەیەكی عەرەبی كردی و دواجار لەلایەن گەورەیەكی ئەو بنەماڵەیەوە لێ درا و كوژرا، بۆچی بۆ خودی كوردی نەكرد؟ ئەوەش ئەو پرسیارەیە، تا ئێستا وەڵامێكی زانستیی نییە، بەڵام خودی ئەو كارەی پێ گوتین: نە خزمەتكردنی بێگانە هیچی لێ سەوز دەبێت. نە هەرگیز بێگانەكانیش دڵ بەو هەوڵە خۆش دەكەن، كە لەلایەن كوردەكانەوە بۆیان ئەدرێت، بۆیە باشتر وایە بوونی ئەو كەسایەتییە و ئەو هەوڵە نەزۆكەی بۆ سەرخستنی بنەماڵەی عەباسی، ئەوە بە ئێمە و نەوەكانی داهاتوو بگەیەنێت: كە لێرە بەدوا تەمەن و ماندووبوونی خۆمان بۆ نەتەوە و پێكهاتەكانی دیكە بە هەدەر نەدەین.

هەروەها چاوەڕەوانی ئەوەش نەبین، لە دوای سەرخستنی نەتەوەكانی دیكە، كورد خۆی بتوانێت بەرهەمی سەركەوتنەكە بۆ خۆی بەرێت، چونكە ئەوكات ئیتر كاتی بەهێزیی كورد و لێدانی نەتەوە و دەوڵەتە سەركەوتووەكە بەسەر چووە و چیتر كاتی دژایەتی نەماوە، بۆیە ئەوەی لەسەر كوردە ئەوەیە، باجی ئەو هەڵەیەی بدات، كە پێشتر كاری بۆ كردووە.

سەرچاوە: دابڕان