مستەفا دادار
بە سەر سوورمانەوە،ساڵ ئەها پێش دیتم،
شارڵ بوودلێرە
Charles Baudlaire
شاعیر و ڕەخنەگری هونەری سەتەی نۆزدەش،هەر هەمان شتی گوتوە:
(دڵی من لە سەر لەپی دەستمە)
بە دووچاوی زەق و بە پێست و گۆشت و ئێسک و مێشک و بیر و هەستم،هەستم بەوە کرد و کردوە،هەتا قسەی زار و دلت یەک بێت، خاوەنی بەرزترین بەلگەنامەی خوێندنیش بیت،زۆر ئەستەمە لە هیچ کوێ جێگات ببێتەوە،چ بگات بەوە کە،[دڵت لە سەر لەپی دەستت بێت؟!]..
کەوابوو یەکێک لە ژیان دا دەیباتەوە،کە زاری گرێ بدات و بە سەر بێدەنگی خۆی دا زاڵ بێت!
بە واتەیەکی دیکە هەر گوێ بێت و زمان نەبێت!
ئەوە نێرک و نێوەرۆکی ویست و داخوازی گشت کۆمەلگەی مەدەنی و بیچم و سیستمی چەوسێنەرەوەی جیهانی یە و تۆ نێوی بنێ دەسمایەداری و سەرمایەداری و ترۆپکی کاپیتالیزم،ئیمپریالیزمی جیهانخۆر و تا دەگاتە بیچمی حیزبایەتی دواکەوتووترین حیزبایەتی نێوچەی خۆرهەلاتی نێوەڕاست و سیستمە گەندەڵە سەڕەڕۆکان و نۆکەرەکانی شیرکەتە چاوچنۆکە نەوتیەکانی ئەم چوار داگیرکارەی کوردستانیان وەک دوا کۆڵۆنی سەردەم،داگیر کردوە!
کورد دەڵێت:
[زوبان لێت گەڕێت سەرت سڵامەتە!]
[یان سەرت ناهێشێت پرێسکەی لێ مەبەستە!]
ئەم گۆتنە ی خوارەوە،چەن سەت ساڵ پێشتر شێخی ئەجەل نەمر و مەزن شێخ سەعدی شیرازی، وتویەتی کە دەلێت:
سخن را سر است ای خردمند و بن
میاور سخن درمیان سخن
خدواند تدبیر و فرهنگ و هوش
نگوید سخن تا نبیند خموش
[واتە ئەی مرۆڤی ژیر، سەرنج بدە، قسە گۆتن لە کۆشک و سەرا دەچێت!] [مەیە نێو قسە و باسانەوە و مەپەڕێ نێو قسانەوە!][خوداوەند،واتە یەزدانی بە تەدبیر و ژیر و بە فەرهەنگ و هۆش، چ شتێک نالێت و دەرنابڕێت تا کەسێکی خامۆش و بێدەنگ نەبینێت!]
کەچی چەن سەتەیەک بە دوای سەعدی شیرازی،بیرمەندی بە ڕەچەڵەک پۆلۆنی و ئالمانی، ArthurSchopenhauer ئارتۆر شۆپێنهاور بە شێوەیەکی دیکە،هەمان شت دەربارەی بێدەنگی مرۆڤەوە دەلێت:
[کە بەرژەوەند و مەسڵحەت وایە،مرۆڤی هۆشمەند بێدەنگی هەڵبژێرێت تا قسە بکات!]
واتە [شعووری تێگەیشت ی بە هیچ نەگوتن،پێشان بدات، چونکە کپ و بێدەنگی، نیشانەی هۆشمەندی و ژیرێتی یە و ئاخافتن و زۆربڵەیی،لە خۆپەرستی و خۆپەسنی ڕا سەرچاوە دەگرێت!]
بەس نەمر کارڵ مارکس یش، لە جێگای خۆی ئاوها ئاماژە ی بە بێدەنگی کردوە:
[بێدەنگی پێشداهاتی بەختەوەری یە!]
لە خۆم دەپرسم؟ ئەدی بۆ بوودا Budah و یۆگا و میدیتاسیۆن و هتد یش دادی ئەم خەلکە و مرۆڤەی سەر ئەم هەسارە زەوی یە گچکەلەی نەدا؟!..
بە خۆم دەلێم:چما و ژبەر چی و لە بەر چی، پەیڤین و ئاخافتن و قسە کردن و چەنە حانێ و چەنەوڕی و زۆر بێژی و زۆر بڵەیی و تەنانەت خودی قسە کردن خراپ و ناتەواو ناکامڵە و لە ئاکامدا مرۆڤەکان کە خۆیشیان ناتەواون، ناهومێدانە دوای هەولدانێکی فرە، بە دەکارهێنانی زوان و زمان، ئەم پلە لەتکە گۆشتە، وەک ئامرازی دەربڕینی وشەکان، نە لەیەک دەگەن و نە بە یەک دەگەن؟!
[بە تایبەتی مرۆڤە بێ نیشتمانەکان،کە گەلێکی وەک کورد،بە هیچ شێوەیەک،دوای ٣٠٠٠ساڵ بێ کیان ماونەتەوە و نە لە یەک دەگەن و نە بە یەکیش دەگەن؟!]
(بەلام زۆر گۆتن و زۆر بڵەیی بەندە چی؟!بۆ چی و لە بەر چی و بە کەلکی چی؟!)سەر ئێشە سازکردن بۆ خۆم و دەور بەر،خۆ سووک و ڕیسوا کردن!
بە دەم و لەوسمەوە پێبکەنن!
Îlhan Brek
شاعیر و نووسەری تورک گوتەنی:
[گەورەترین پەژیوانیم بە درێژایی تەمەنم ئەوەیە: چەندەها کاتژمێر کاتم تەرخان کردوە بۆ نووسینی شتێک،بۆ تێگەیاندنی خەلکان،کە چی تەنانەت لایق و شایستەی یەک وێژە و وشەش نەبوون!]
دۆستێکی تێگەیشتووم هەمیشە پێی دەگوتم
[مستۆ گیان،بەسە،بەس، هەنگوینی خۆت هەرزانفرۆش مەکە!]
[مەبەستی هەر وشەکانم نەبوو،مەبەستی زۆرتری سەدا و دەنگ و نەوا و ئاوازم بوو!]
بەندە بوڵبووڵ نیم!
بەس بە بێ بەرگی و جل شڕی ،بۆ گەلەکەم دەخوێنم!
دڵ بە خوێنم!
بە زوانی کوردی کوردەکەم دەدوێنم!
لە خۆم دەپرسم!
تاوانی کورد بوون چەن قورسە!
ئەگەر ژیان بێ باێخ بێت،کورد بوون دەبێت چ مانایەکی هەبێت؟!
بۆ دەبێ کورد بوون لەم جیهانەدا، ئەوەندە هەرزانبایی بێت؟!
بۆ دەبێ بە کوردی ستراندن و چڕین بە کوردی،ئاوها هەرزا فرۆش بکرێت و بێ باێخ سەیر بکرێت؟!
بۆ دەبێت زۆرینەی بە نێو هونەرمەندانی دەنگ نەشاز ی نەتەوە سەردەستەکان،بە تایبەت نەتەوەی شۆڤێنی و فارس، گوگوش و معین و داریوش و ستار وابی و ..نامجو و کامجو و هتد دەیان ژەقنەمووتی دیکەیان لە سەف سەرانیان دابنێن بەو دەنگی ناساف و خوێنتاڵیان،کە بە بێ مایکرۆفۆن و بڵیندگۆ،لە کەری نیوە زەڕ دەچن!..
[کەچی بەندەی کوردی بەندی بەیانی نەورۆز،ببم بە خەڵۆز؟!]
[ئایا چی و کێ خەتابارە؟!]
[ئایا کپی و بێدەنگی هەلبژاردن،چارەسەرێتی؟]
یان نەمر مەحوی گوتەنی:
[ بە تەنیا بەجێ مان لە یاران]!
یان نەمر شاعیر مام هێمن گوتەنی:
[خۆشەویستی گۆشەیی تەنیایی هەر ئەژنۆکەمە]
[بۆیە رۆژ و شەو وەها گرتوومەتە نێو باوەشم]!
رەنگە زێدەڕۆیی نەبێت کە بلێم:[بەندە یەکێک لە تەنیاترین کوردەکانی تاراوگەم]!
بە بێ هیچ بیانوویەک هێنانەوە،لەوپەڕی سەداقەتەوە دەلێم:
بێگۆمان،[بەندە لە هە لبژاردەی تەنیایی بێ سنووردا دەژیم!]
درۆ ناکەم کە لە تەنیایی چێژە وەردەگرم!سەڕەڕای خۆشەویستیم بۆ مرۆڤە جوانەکان!.(بەس بە بوێری دەتوانم بلێم:هۆی تەنیا مانەوەی بێ سنوور و (محض) م خەتای بەندە نییە و نەبوە!.)
[بەندە قسەی زار و دلم یەکە و مرۆڤێکی بێ فێڵ و بێ غەل و غەش و دلم لە سەر لەپی دەستمە!]
بەس خەلکانی دیکە وانین!
(بە واتەیەکی دیکە،هەلبژاردنی تەنیایی بێ سنوور و گۆشەگیری بەندە و یان زۆربلەیی لە خۆپەسندی یەوە نییە و نەبوە)!
..هەرویستوومە بە هەموو شێوەیەک بە دۆستان و برادەرانی شیرین بلێم:چیدی ئازارم نەدەن و تکایە تێمبگەن، چیدی بە تەنافی ڕزیو دەو چاڵەی خۆیان تێی کەوتوون،من بە دوای خۆیاندا ڕانەکێشن!
[بەندە بۆ خۆشەویستی نیشتمان هەرچەند کەمیش بووبێت، هەولێ خۆمدا، بەشێکی زۆر لە کاتی تافی لاوێتیم،فیدا کرد!].هەرگیزیش پەژیوانیش نیم![بەس حەز دەکەم دۆستان و هاورێیانی گەلێک ئازیز و خۆشەویست بزانن،ئیدی نامهەوێ بە ڕێگای ئەواندا چیدی هەرزانفرۆش بکرێم،تەنانەت لە پێناو نیشتمانیشدا!]
ئیدی لە مێژە هەست بە پەیکی مەرگی پیری دەکەم!.بێ نیشتمانی دەردێکی گەورەیە!
.لە کۆتاییدا ئەوە قسەی خۆمە نەک هی مامە شۆپێنهاوەر!.(نیشتماندار بوون بە روالەت بەختەوەری و خۆشبەختییەکی بەرچاوە و دەنا مرۆڤی نیشتمان داریش بەختەوەر نییە!)
(بەلام بێ نیشتمان خەمێکی گەورەی هەیە و بێ بەختیەکی گەورەش!)
دەراستیدا ژیان هەمووی سەر لە بەری، بێ باێخە!..
بێژگە لە تاوانی کورد بوون و سزای کورد بوون،گەورەترین تاوانی گشت سەتەکان،ئەوەیە:
[نابێت دلت لە سەر لەپی دەستت،بێت!]
