دیالۆگی نیشتمان ..
ئامادەکردنی ڕاپۆرت / د. غزوان جبار - شاری بەغداد
بەشی دووەم
مۆلیدەکانی کارەبا، گرێبەستی گەندەڵی ملیۆنان بەرمیل سووتەمەنی دەسوتێنێت و ژینگەی کوردستان و عێراق پیس دەکات
دەڵێت: لەگەڵ نزیکبوونەوەی وەرزی هاوین، کاتەکانی کوژانەوەی کارەبای نیشتمانی زیادی کردووە، بۆیە دەبێت لە سەرەتای مانگی داهاتوودا پارەی بەشداریکردن بدرێن بە خاوەنی مۆلیدەی ئەهلی کارەبا لە شارەکانی هەرێم و عێراق… تابتوانین چێژ لە کارەبا وەربگرین”
هاوڵاتی ڕەعد ناسر (تەمەن 46 ساڵ) دەڵێت، کە دوای پچڕانی کارەبا ماڵەکەی بەجێهێشتووە و پرسیاری ئەوە دەکات: “کەی مۆلیدەی کارەبا داگیرسێنرێت؟” دراوسێکانی لە ناوچەکە، کە مۆلیدەی ئەهلی بەدرێژایی شەقامی سەرەکی لە هەموو گەڕەکێکی نیشتەجێبوونی بەغدا و پارێزگاکانی عێراق دابەشکراون و دەیان خاوەن باڵەخانەونهۆمیش بەشداری لە هەر مۆلیدەیەکدا دەکەن دانیشتوانی نیشتەجێبوون، کە گلەیی لە هەڵسوکەوتی نادروستی... خاوەن مۆلیدە ئەهلییەکان، وەک دواخستنی کارکردنیان، یان بڕینی کارەبا بۆ ئەو هاووڵاتیانەی کە دواکەوتوون لە پێدانی بڕی ئابونە، کە بەپێی کاتەکانی کارکردن دەگۆڕێت.
یاری کۆن و نوێ..
هاوڵاتی عەباس عەدنان (تەمەن 47 ساڵ) پرۆسەی کوژاندنەوەی کارەبای نیشتمانی بەتایبەتی لە ئێواراندا بە "گەمە کۆنە نوێیەکە" وەسف دەکات و ئاماژە بەوە دەکات کە "کارەبا لە کۆتایی مانگی چوارەمی هەموو ساڵێکدا خراپتر دەبێت لەگەڵ... نزیکبوونەوەی هاوین ،کەپێشتر بە درێژایی ڕۆژ کارەبای نیشتمانی نەبڕاوە جگە لە چەند خولەکێک سارد یان سووک،ئیتر پچڕانی کارەبا دووبارە و سێبارە دەست پێدەکات، و تا پێنجەمی هەموو مانگێک بەردەوام دەبێت، کە کۆتا ڕۆژی دیاریکراوە بۆ وەرگرتنی پارەی بەشداریکردن بۆ مۆلیدەی ئەهلی، کە دەکاتە (10 ) هەزاران دینار بۆ هەر ئەمپێری” کە لە ماوەی قەدەغەی هاتووچۆ لە بەغدا و پارێزگاکانی دیکەی عێراق بۆ نیوە کەمکرایەوە، بەهۆی پەتای کۆرۆنا و عەباس زیادی کرد، “پاشان کارەبا دەست بە سەقامگیربوونەوە دەکاتەوە لەگەڵ هاتنی ڕۆژی شەشەم” و عەباس ئاماژەی بەوەدا کە "زۆرێک لە هاووڵاتیان بەشداریکردنیان لە مۆلیدەکان هەڵوەشاندەوە". ئەمپێری دەگاتە (15) هەزار، (20) هەزار، یان تەنانەت (25) هەزار دیناری عێراقی لە هەندێک ناوچەی نیشتەجێبوون “.
لەکاتێکدا خالد ڕادی (تەمەن 52 ساڵ) ئاماژە بەوە دەکات کە "مۆلیدەکان لە ڕاستیدا تایبەت نین، بەڵکو لەلایەن ئەندامانی ئەنجومەنی شارەوانی و سەرۆکی شارەوانی قەزاکە پاڵپشتی دەکرێن، چونکە ڕێژەی دارایی لە خاوەن مۆلیدە ئەهلییەکان وەردەگرن" و خالد دەڵێت، “خاوەن مۆلیدە ئەهلیەکان تا ئێستاش هەمان شێوازە کۆنەکان پراکتیزە دەکەن، بە ڕێککەوتن لەگەڵ بەڕێوەبەرانی کارەبای نیشتمانی لەماوەی چەند مانگی ڕابردوودا، کە لەو ماوەیەدا کارەبای نیشتمانی نەبڕاوە، خاوەن مۆلیدە ئەهلیەکان پارەیان بۆ... ئەوانەی بەرپرسیارن لە بەڕێوەبردنیان، بۆ ئەوەی کارەبای نیشتمانی بکوژێنرێتەوە و مۆلیدە حکومییەکان کاریان پێدەکرا بۆ ئەوەی هاوڵاتیان هەست بە پێویستی خۆیان بکەن بۆی، و بەم شێوەیە ناچاریان بکەن پارەکە بدەن و هێڵەکانیان نەکێشنەوە”، جەختیشی لەوە کردەوە کە “زۆربەی… مۆلیدەکان لەلایەن ئۆپەراتۆرەکانەوە بەڕێوەدەبرێن کە لە پێشەوەن”.
کەسانی کاریگەر ڕێگری لە دانانی مۆلیدەی حکومەت دەکەن
خاوەن مۆلیدە ئەهلییەکان ساڵانێکە پاڵپشتی لایەنە کاریگەرەکان وەردەگرن، بەپێی ئەوەی باسم ئەلعەتابی (52 ساڵ) دەڵێت، “هەوڵمدا مۆلیدەیەکی حکومی لە یەکێک لە ناوچەکانی نیشتەجێبوون دابنێم، بەڵام... ئەندامانی ئەنجومەنی شارەوانی کە سەرپەرشتی دەکرد، بە داواکارییەکەم ڕازی نەبوون”، ئاماژەیان بەوە کرد کە “سەرۆکی شارەوانی ناوچەکەش لەگەڵ ئەوانیش ڕازی بوو.”
لای خۆیەوە موختار ثامر سەعد (60 ساڵ) گوتی، ئێمە ڕێگری لە هەر کەسێک ناکەین کە بیەوێت مۆلیدەی حکومی دابنێت، بەڵکو دەبێت سەرەتا شوێنێک بۆ مۆلیدە نوێیەکە دابین بکەین، لێرەش دەبێت یەکێک لە مۆلیدە ئەهلیەکان لاببرێت ، دوای پێشکەشکردنی سکاڵا لەلایەن چوار بەشداربووەوە، بەڵام بەشێک لە هاووڵاتیانی ناوچەکە ڕایانگەیاند، “هەمیشە سکاڵامان پێشکەش بە موختار و ئەنجومەنی شارەوانی کردووە بەهۆی هەڵسوکەوتی نادروستی خاوەن مۆلیدەی ئەهلی، بەڵام نەیانبردە سەر”. سەبارەت بە ئەلعەتابی کە هەوڵدەدات مۆلیدەی حکومی دابنێت، دەڵێت، “شوێنێکم هەیە کە بۆ مۆلیدەی حکومەت دیاری کراوە، بەڵام موختار و ئەندامانی ئەنجومەنی شارەوانی بەربەستێک لە ڕێگەی جێبەجێکردنی... پڕۆژەیەک کە دەتوانێت سوود بە خەڵک بگەیەنێت چونکە نرخی بەشداریکردن لە مۆلیدە ئەهلییەکان کەمترە، ئەمە جگە لە پابەندبوونمان بەو مەرجانەی کە ڕەنگە خاوەن مۆلیدە ئەهلییەکان پابەند نەبن پێیەوە.”
مامەڵەی مانگانەی گەندەڵی
وەزارەتی نەوت لە عێراق پشکی گازۆیل بۆ خاوەن مۆلیدە ئەهلی و حکومییەکان تەرخان دەکات، کە سووتەمەنی کارپێکردنی مۆلیدە ئەهلیەکانە، وە وەزارەت ساڵانە لە مانگی ڕەمەزاندا پشکی خاوەن مۆلیدە ئەهلیەکان زیاد دەکات.
ئەحمەد سەلام (تەمەن 50 ساڵ)، یەکێکە لە خاوەن تاکە مۆلیدە حکومییەکان لە یەکێک لە ناوچەکانی نیشتەجێبوون، دەڵێت، “مامەڵەی سووتەمەنی مۆلیدەی غاز قازانجێکی زۆری هەیە، بەو پێیەی ئەو گازۆیلە کە لەلایەن وەزارەتی نەوتەوە مانگانە تەرخان دەکرێت ناگاتە تانکی سووتەمەنی مۆلیدە ئەهلییەکان، کە بە ڕێککەوتن لەگەڵ دابەشکەرەکە بە بڕە پارەیەک دەیفرۆشن”. مۆلیدەکان، دەڵێن، “جۆرێکی تری سووتەمەنی دەکڕین، کە نرخی هەر لیترێک (250) دینارە، کە نرخەکەی کەمترە، بەڵام بەسە بۆ ئەو مەبەستە، لەکاتێکدا نرخی غازی تەرخانکراو لەلایەن وەزارەتی نەوتەوە، کە بریتییە لە... ئێمە دەیفرۆشین بۆ ئەوەی قازانج (750) دیناری عێراقی بکەین”. لەسەر بازاڕی ڕەش ئەژمار دەکرا، ئەوە ڕوون دەبووەوە کە یەکێکە لە گەورەترین گرێبەستە گەندەڵییەکان لە عێراق کە مانگانە بەڕێوەدەچێت، ئەگەر کارەبا باشتر بوایە، چەندین پارچە زەوی حکومی هەبووە کە لەلایەن سەدان هەزار خاوەنەکەیەوە دەستدرێژی کراوەتە سەر لە مۆلیدە ئەهلی و حکومییەکان، کە هەندێکیان وەبەرهێنانیان لە پڕۆژەکانی تردا کرد، هەندێکیان هۆڵی یارییە ئەلیکترۆنییەکانیان دامەزراند، جگە لە پڕۆژەکانی تر ئەگەر کارەباکە باشتر بوایە، ژینگەکە دوای ئەوە پاکتر دەبوو ڕزگاربوون لەو مۆلیدانەی کە تەنها بۆ ماوەی شەش مانگ بە بەردەوامی کاردەکەن زۆرترینیان، و پیسبوونی هەوا بەهۆی بەکارهێنانی سووتەمەنی خراپەوە، و دیمەنی شەقامەکان دوورتر دەبووەوە دوای ڕزگاربوون لە وایەرەکانی کارەبا کە بە شێوەیەکی هەڕەمەکی لە مۆلیدەکەوە درێژدەبنەوە بۆ ماڵەکە.
