رۆمانی (لافاو) وەرگێڕانی ئەردەڵان عەبدوڵڵا، ئیمیل زۆلا، بە هەرە نووسەرە ناودارەكانی رۆمانی سروشتگەرایی دادەنرێت، ئەو بەردەوام وەك نووسەر و شێوەكار بەرگریكارێكی سەرسەختی حەقیقەت بووە، ئەو ئاماژە بەوە دەكات (هەتا وەكو حەقیقەت لە ژێر خاكدا بشاریتەوە، ئەو زیاتر گەشە دەكات و باڵا دەكات، ئەو بە هەموو شێوەیەك هۆكارەكانی تەقینەوە لەخۆی كۆدەكاتەوە، كاتێكیش ئەو ساتە وەختە بێت بۆ تەقینەوە هەموو شتێك لەگەڵ خۆیدا دەتەقێنێتەوە).
زۆلا، وەك سیاسییەك كە مێژووی لەدایكبوونی 1840- 1902 لە فەرەنسا بووە، بەرگریكارێكی كێشەی ئەفسەر دریفۆس بووە، ئەو كات لەو بڕوایەدا بووە (بە درێژایی هەموو سەدەكان، مێژووی سەرجەم گەلان تەنها وانەیەك بووە بۆ لێبووردەیی بەرامبەر یەكتر).
بۆ زۆلا ( رابردوو تەنها گۆڕستانێكە بۆ ئەوانەی لە وەهمی رابردوودا دەژین، كەسێك زۆر بە سادەیی لەبەردەم گۆڕی مردووەكاندا هیچ شتێكی بۆ نەمابووە و تەنها دەیكێشا بە دەستەكانیدا و پەنجەكانی دەشكاند).
كورتە رۆمانی لافاو بۆ زۆرینەی زمانەكان وەرگێڕدراون، گەر بە دیدگای رەخنەوە وەریبگرین چیرۆكێكی واقیعی نییە، بەڵكو سروشتگەراییە، بۆ ئەم جۆرە نووسینانەش خەیاڵ و ئەندێشەی هونەرمەندانەی دەوێت.
نووسەر كەسایەتییە، نووسەر پێش رووداوەكان دەكەوێت، ئایندە دەخوێنێتەوە، نووسەر بەرگریكاری كەسانی پەراوێزخراوی كۆمەڵگان، نووسەر دەبێت بەرگریكاری حەقیقەت بێت و لە وەهما نەژی. بۆ خۆم كاتێك ئەو كورتە رۆمانەم خوێندەوە زۆر دەترسام لەوەی منیش وەك كارەكتەرەكان نغرۆ ببم، خنكاوێكی لافاوێكی لە ناكاو، هەناسەم توند ببێت، دیمەنی هەموو لاشەكان ببینم كە كەسانی نزیكن لە خۆمەوە بەسەر ئاوەوە هاوار بكەن و پاشان هیچ رێگەیەك نەبێت بۆ دەربازبوون و لە كۆتاییدا هیچ شتێكم بۆ نەمێنێتەوە نە نەوەكانم، نە ئەو پارچە زەوییەی تیایدا دەمرم، نە یادەوەرییەكان.
وردەكاری ناو ئەدەبی سروشتگەرایی پێش زۆلاش بوونی هەبووە، ئەم شێوە لە نووسینە بەو شێوەیە كار دەكات (من بەو شێوەیە دەیبینم كەواتە من هەم) ئەم فۆرمە لە نووسین سۆز و عەقلانییە، بەو شێوەیە بیرناكاتەوە (من بیر دەكەمەوە كەواتە من هەم) دیكارت وا دەڵێت. زۆلا لە ئەدەبیی فەرەنسی و جیهاندا بە پێشڕەو و قوتابخانە دادەنرێت، بەڵام پێش ئەویش كەسانیتر هەبوون، كە بە هەمان رێچكەی خەیاڵ و داهێنانی هونەریدا رۆیشتوون، بەڵام بۆچی زۆلا لە ساتە وەختی خۆیدا كەسایەتییەكی ئەدەبی هونەری سیاسی بووە، حەقیقەت و بەرگریكردنی لە نا حەقی لە كۆی بیركردنەوەو ژیانی ئەدەبی سیاسیدا رەنگی داوەتەوە.
ئاكۆ كەریم مەعروف
2022-05-25
سەرچاوە: knwe
