دانا لوقمان بۆتانی

یەکێتیی ئەوروپا، ئەو یەکێتییەی کە ئێستا بەشێکی زۆری جیهانی داگیرکردووە و 27 دەوڵەتی ئەوروپای لەخۆی گرتووە، ئێستا لەئاست ململانێ و کێبڕکێی جیهاندا نوێنەرایەتیان دەکات، سـەرەتا بەدرێژایی چەندین سەدە تـەنها پڕۆژەیەکی فیکری بوو، ئەزموونی یەکێتیی ئەوروپا یەکێکە لە ئەزموونە سەرکەوتووەکان بۆ یەکگرتنی هەموو وڵاتانی کیشوەری ئەوروپا بۆ یەکگوتاری سیاسی و ئابووری و کەلتوری و رەهەندی، هەروەها ئێستا قەوارەیەکی بەتوانا و بەهێزە لەئاست بڕیارە سیاسی و نێودەوڵەتییەکاندا، بۆیە ئێمەش لەم چوارچێوەیەدا وەکو کوردی هەر چوار پارچەی کوردستان، دەتوانین سوود لە بیرۆکەی یەکگرتنەکەی وڵاتانی ئەوروپا وەربگرین.
گۆڕین لە پڕۆژەیەکی فیکرییەوە
ئەو یەکێتییە؛ دوای چەندین ساڵ و تێپەڕبوونی دوو جەنگی خوێناوی کە زیانیان بە مرۆڤایەتی گەیاند، توانییان پڕۆژە فیکرییەکە بکەن بە پڕۆژەیەکی ئابووری و سیاسی یەکگرتوو کە هەموو وڵاتانی ئەندام لە یەکێتیی ئەوروپا پابەندبن پێیەوە.
 پڕۆژەکە سەرەتا لەلایەن رۆبەرت شوومان وەزیری دەرەوەی فەرەنساوە خرایەڕوو، چونکە دەتوانین بڵێین کرۆکی  بیرۆکەکە، سەرچاوەکەی بۆ داگیرکاری و فراوانخوازییەکان دەگەڕێتەوە و هەریەکە لە ناپلیۆن و هیلتەر ویستیان ئەو یەکێتییە دروست بکەن و لەڕووی سەربازییەوە فراوانخوازی بکەن، بەڵام شکستیان هێنا و فەرەنسا و بەشێک لە وڵاتانی ئەوروپا ترسیان لە باڵادەستی و هەژموونی ئەڵمانیا هەبوو بۆسەر کیشوەری ئەوروپا بەتەواوی، بۆیە بەزووی هەوڵی جێبەجێکردن و پاڵپشتیکردنی پڕۆژەی یەکگرتنی ئەوروپایان کرد.
لە کۆمەڵەی خەڵووزەوە دەستیپێکرد
 دواهەمین هەوڵ لە ساڵی 1950دا بوو بۆ دروستکردنی کۆمەڵەی خەڵووز و پۆڵای ئەوروپا و دواتریش بازاڕی هاوبەش، بۆیە گرنگیشیان دا بەم کۆمەڵەیە، چونکە مادەیەکی گرنگە لە دروستکردنی کەلوپەلی جەنگی و دەشتوانێت جەنگیش بکاتە ئەگەرێکی مەحاڵ، بۆیە بەشێوەیەکی رەسمی رێکەوتننامەی ماسترێخت بۆ یەکگرتنی وڵاتانی کیشوەری ئەوروپا لە ساڵی1992دا لەلایەن 12 وڵاتەوە ئیمزاکرا و دواتر یەکێتییەکە فروانتر بوو و بەشێکی زۆری وڵاتانی ئەوروپای لەخۆگرت.
کشانەوەی بەریتانیاش لە یەکێتیی ئەوروپا لە ساڵی2020 دا بەهۆی هەندێک بابەتەوە بوو لەوانە: پرسی کۆچ، وزە و سەربازیی یەکێتیی ئەوروپاو... هتد، کە بەریتانیا هەموو ئەمانەی وەک مەترسی ئاسایش و خەرجیی و داهات بۆ وڵاتەکەی دادەنا، هەروەک چەندین ئاڵەنگاریش بۆ یەکێتیی ئەوروپا دروستبوو لە کشانەوەی بەریتانیا لە ململانێی نێوان وڵاتان و هەژموون و کێشەی کۆمەڵایەتی و... هتد.
پەشیمانبوونەوە لە مەرجی ئابووری
سەرەتا زیاتر جەخت کرایەوە سەر رەهەندی ئابووری، ئەو وڵاتەی دەبێتە ئەندام لە یەکێتیی ئەوروپادا بۆئەوەی پێگەی ئەوروپایی لەسەر جیهان بەهێزتربێت، یەکێک لە کار و بەڵگە ئاشکراکانی یەکێتیی ئەوروپا بوونی ناوچەی شـنگنە کە بە ئازادانە و بێ هیچ بەربەستێک دەتوانیت هاتوچۆ بکەیت لەنێو وڵاتانی ئەوروپادا، دەتوانین بڵێین ئەم هەنگاوە چەندین هەنگاوی بۆ یەکگرتن و بەرەوپێشبردنی هەموو هەوڵەکان خستەگەڕ.
جان مۆنێ؛ یەکێک بوو لە شارەزایانی ئابووریی فەرەنسا، ئەو کەسایەتییە بوو کە بە بۆچوونی هەندێک دەڵێن سەرەتا پێشنیازی  یەکێتییەکەی کرد بۆ هاوئاهەنگی و سیاسەتی هاوبەشی ئەوروپا، بەڵام یەکێک لە قسە گرنگەکانی ئەوەیە کە دەڵێت: ئەگەربێت و جارێکی تر دەرفەتم بۆ بڕەخسێت بۆ دامەزراندنی یەکێتیی ئەوروپا، هەرگیز لایەنی ئابووری ناکەم بە مەرجی سەرەکی بۆ بوونە ئەندام لە یەکێتییەکە، بەڵکو گرنگی بە لایەنە کەلتورییەکەی دەدەم .
لاساییکردنەوەی بیرۆکەکە و ئاییندەی دوور
یەکگرتنەوەی هەر چوار پارچەی کوردستان لەوەیە هەندێک بڵێن خەیاڵە یاخود ناکرێت ئەو شتە رووبدات، بەڵام بە بڕوای من ئەستەم نییە، دڵنیام لە تەمەنی ئێمەشدا نەبێت، نەوەکانی داهاتوو دەیبینن، بەڵام بە شێواز و فۆڕمی جیاواز، هەر چوار پارچەی کوردستان ئێستا بەهۆی گۆڕانکارییەکانی سەردەم و ئاڵنگارییە سیاسییەکانەوە، رووبەڕووی کۆمەڵێک گرفتی سیاسی و ئەمنی و ئابووری و بژێویی بوونەتەوە و هەر پارچەیەکیش  لە گەڵ ئەوانی دیکەدا جیاوازیی هەیە لەم پرسانەدا، بەڵام هەرگیز کوردی هەر چوار پارچە لە کەلتور و نەریتی رەسەنی خۆیان دانەبڕاون، لە رابردوودا لە هەر چوار پارچەی کوردستان هەوڵ هەبووە و شۆڕش کراوە بۆ سەربەخۆیی کوردستان لە باکوور، لە رۆژهەڵات لە ئەزموونی رۆژئاوا، بەڵام دواتر هەموویان دامرکێنراونەتەوە، ئەوەی ئێستا ماوەتەوە لە هزر و دەروونی کوردستانیانی هەر چوار پارچەکەدا یەکگرتنی کوردە، چونکە لە هەر چوار پارچەکە تایبەتمەندیی ئەو ئیرادەیەمان بینیووە کە هێشتا لەگەڵ سەربەخۆیی و یەکگرتندان، هەرگیز ئەو تاوانانەمان لەیاد ناچێت کە لە هەرچوار پارچەکە بەرامبەر بە بیری ئازادیی و زمان و کەلتور و داب و نەریتی کوردەواریی کراوە بە ئامانجی تواندنەوەیان لەناو فیکر و کەلتور و زمان و دابونەریتی نەتەوە سەدەستەکان یان راستتر بیری سیاسیی لایەنی باڵادەستی سیاسیی ئەو دەوڵەتانەدا.
هەست و نەستێکی  هاوبەشی کوردستانی
بۆیە مادام ئەو هەستە هاوبەشە لەلای کوردستانیان لەئارادایە، بۆخۆم بە دووری نابینم هەر بیرۆکە و پڕۆژەیەکی کەلتوری ئێستا لە ئایندەدا ببێتە کۆکەرەوە و فۆڕمی بڕیارێکی سیاسی کوردستانیی سەرتاسەری و یەکدەنگی ئەم یەکگرتنەش یەکگرتن نییە دژی ئەوانیتر، بەڵکو یەکگرتنە لەپێناوی بەرژەوەندیی میللی و نەتەوەیی و تا ئێمەش سەرەڕای جیاوازیی و تایبەتمەندییەکانمان لە داهاتوویەکدا ئەگەر دووریش بێت، وەکو ئەوروپاییەکان ببین بە قەوارەیەکی بەهێزی فیکری و کۆمەڵایەتی و ئابووریی و کەلتوری و لەوێشەوە بۆ قەوارەیەکی سیاسیی کە سەنگ و قورسایی خۆی هەبێت لەسەر ئاستی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی.

سەرچاوە : کوردستانی نوێ