مەلا فەرمان
دەڵێن مەرگ و ژیان و ڕۆحکێشان بەدەست ئیزرائیلە، هەرکاتێ هات گەڕانەوەی نیە، بەڵام مرۆڤە ژیر و دونیا دیدەکان وا دەبینن ئەم ڕۆحکێشانە لە خۆوە نایەت و دەبێت هۆکارگەلێکی لە پشتەوەبێت. وەک چۆن مانونەمانی سەرنشینەکانی نێو فرۆکە بە دەست ئەو کەسەیە کە سوکانەکەی گرتووە و بای دەدات، لە سیاسەت و حوکمڕانیشدا چۆنیەتی سوکانگرتن و بادانی کاریگەری لەسەر ژیان و دواڕۆژی تاکبەتاکی هاوڵاتیان هەیە.
لەو رۆژەوەی سوکانی نەوتی هەرێم بە دەستی دوو کاپتنی نەشارەزا لە بواری جیهانی نەوت، دوو کاپتنی خاوەن رابردوی سیاسی خوێناوی و دڵ پڕ لەقین سوڕێندرا، شارەزایانی بواری جیهانی نەوت پێشبینی دواڕۆژێکی مەترسیداری خراپیان کرد، یار و نەیار ئامۆژگاریان کرد، باسیان لەوەکرد، باشترە ئەو سوکانبادانە دوابخەن بۆ دوای رزگاری و بۆ نەوەکانی داهاتوو. وا دابنێ کە دوو شۆفێر سوکانی ئۆتۆمبێلێک بادەدەن، بیهێنە بەرچاوی خۆت چی رودەدا. لە سیاسەتیشدا هەروایە.
دوای بادانی سوکانەکە، ئیتر دەستکرا بە بەیتوبالۆرەلێدانی سەرکەوتن بە شان و باڵیاندا، پاشان نەوەکانی ئەو دوو کاپتنە درێژەیان بەهەمان کەلتوری سیاسی ٦٠ ساڵی رابردوو دا، ئەمجارەیان لە بری سەنگەری کەپکی حەمد ئاغا، سەنگەری کێڵگەکانی کۆڕمۆر و بایحەسەن و تاوکێیان لەیەکتر گرت. چەند کۆپانیایەکی نەوتی هاتنە ژێر باڵیان و دەستیانکرد بە گەوجاندنیان، فەرمانبەرێکی کۆمپانیای نەوتی بریتانی بوو بە دەمراستی دەسەڵاتدارانی هەرێم. دەرئەنجام گەیشتنە دەرکردنی چەند بڕیارێکی خۆکوژی:
١ــ ئابوری سەربەخۆ
٢ــ کوردستان دەخرێتە سەر نەخشەی وزەی جیهانی.
ئەم دوو هەنگاوە، کاریگەری نەرینی زۆری کردە سەر چەند بڕیاریکی سیاسی هەڵە، لەوانە:
١ــ لە خۆباییبوون و خۆ بە زلزانین، بە کەمزانینی بەغدا، تا ئەو رادەیەی بەغدا موفلیسە و چاویان لە دەستی هەرێمە.
٢ــ باشترە لەگەڵ بەغدا دوو دراوسێی باشبین.
٣ــ ئەنجامدانی ریفڕاندۆم.
ئەم کاپتنانە لە بێئاگاییان بووبێت لە بارودۆخی کەرکوک و ئەو پەیوەندیە مێژووییەی نێوان نەوتی کەرکوک و کۆمپانیای نەوتی بەریتانی یان لە ژێر کاریگەری کۆمپانیای گاز پرۆمی روسی و تورکیەکاندا بوبێت؛ گرێبەستێکی گازی گرنگیان لەگەڵ ڕووسیا واژۆکرد و ڕووسیا توانی لێرەوە بێتە ناوەوە، لەگەڵ تورکیاش گرێبەستی ٥٠ پەنجا ساڵەیان واژۆ کرد. ئەم بڕیارە بەریتانیەکانی توڕەکرد و هەر دوای ئەنجامدانی ریفراندۆم کۆمپانیای بریتیش پترۆلیۆم گەیشتە کەرکوک و کارتی سوریان بە کاپتنەکانی هەرێم پیشاندا، لەم ماوەیەشدا بەغدا گریبەستێکی زۆر گرنگ و فرەبواری جۆراوجۆری لەگەڵ حکومەتی بریتانیا ئیمزاکرد.
ئەمەش بووە هۆی ئەوەی چەند لێکەوتەیەکی سیاسەتی هەڵەی نەوتی بێتە ئاراوە:
١ــ کەرکوکیەکان باجی گەورەی هەڵەی سیاسی دەدەن.
٢ــ سوکبونی پێگەی سیاسی دەسەڵاتەکانی هەرێم لە بەغدا.
٣ــ وەستانی بازاڕ و خراپی باری ئابوری ژیانی هاوڵاتیان لە هەرێم.
٤ــ رادەستکردنی نەوتی هەرێم بە کۆمپانیای سۆمۆ.
٥ــ یاریکردنی بەغدا بە هەرێم لە رێگەی موچە و بودجەوە.
٦ــ شێواندنی باری دەرونی میللەت.
٧ــ مانگرتنی مامۆستایان و ئەوەندەی تر ئیفلیجبونی پرۆسەی خوێندن و فێربوون.
بە ناچاری گەڕانەوە بۆ بارودۆخی بەر لە پیادەکردنی سیاسەتی سەربەخۆی نەوت و ریفراندۆم و خۆزگە خواستن بەو کاتە، وایکردوە لە باڵاترین ئاستدا شاندی هەرێم زیاد لە پێویست ڕوو لە بەغدا بکەن. تا ئێرە تارادەیەک ڕەنگە لای هەندێک وەک تاکتیک ئاساییبێت لە سیاسەتدا، بەڵام بەیتوبالۆرە گوتن بە بەڵای سەرکەوتندا جگە لە خۆهەڵخەڵەتاندن و هەوڵدان بۆ گەوجاندنی میللەت هیچی تر نییە. لە راستیدا ئەزموونی سیاسی دەریدەخات کە گەڕانەوە بۆ بەغدا و پێکەوەکارکردن و لێکتێگەیشتن ڕێگە دروستەکەی حوکمڕانییە لە هەرێم و بەغدا، چونکە هەردوولا پێویستیان بەیەکە و پێکەوە بە هێزن.
سەرچاوە : هاوڵاتی
