د. عادل باخەوان
تیرۆریزمی داعش لە هەموو فۆرم و دەرکەوتنەکانیدا، هەڕەشەیەکی بەهێز و راستەوخۆیە بەسەر عێراق و هەرێمی کوردستانەوە. راستە مێژووی ئەو بزووتنەوانەی تیرۆریزمیان وەک چەکی ململانێ هەڵبژارد، کۆنترە لە داگیرکردنی عێراق لەلایەن ئەمریکاوە، بەڵام ئەوەش راستە کە جیاوازییەکی یەکجار گەورە لەنێوان ئامادەیی و کارایی و بەهێزیی ئەم بزووتنەوانە لەپێش و پاش داگیرکردنی عێراقدا، هەیە.
لەنێوان ساڵانی 2003 بۆ 2006، بەتایبەتی لەژێر فەرماندەیی ئەبو مەسعەب زەرقاویدا، ئەو عێراقە نوێیەی بڕیاربوو ببێت بە سەرزەمینێکی ئارام، سەقامگیر و دیموکرات بۆ کۆی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، دەبێت بە دۆزەخێکی تاودراو بۆ هەمووان. لەنێوان ئەو دوو بەروارەدا، ژمارەی کوژراوان لە عێراقی نوێدا دەگاتە 69 هەزار و 996 کەس. ئەمریکا و عێراق ناچارن بەوەی سەتان ملیار دۆلار خەرج بکەن، سەتان ستراتیژیی ململانێ تاقیبکەنەوە و تەواوی تۆڕەکانیان سازبدەن، تاوەکو بتوانن لە 8ـی حوزەیرانی 2006 ئەبو مەسعەب زەرقاوی بکوژن.
کوشتنی زەرقاوی، دروستکردنی سەحەوات، بەڵێنەکانی ئەمریکا بە جڤاتی سوننە و لەپاڵ کۆمەڵێک هۆکاری دیکەدا، وایانکرد، بۆ ماوەیەکی کاتی بزووتنەوە تیرۆریستییەکان هێورببنەوە، بەڵام چوار هۆکاری سەرەکی بەخێرایی دێن و رۆحێکی تازە دەکەنەوە بە جەستە ماندووەکەیدا.
هۆکاری یەکەم بریتییە لە سەرهەڵدانی بەهاری عەرەبی، کە کۆی هاوکێشەکان لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاستدا دەگۆڕێت. چرکەساتی بەهاری عەرەبی کۆتایی بە دەسەڵاتی: بن عەلی لە تونس، حوسنی موبارەک لە میسر، قەزافی لە لیبیا و عەلی عەبدوڵڵا ساڵح لە یەمەن دەهێنێت و ئاگر لە سووریا بەردەدات، بەحرەین دەخاتە بەردەم بوومەلەرزەیەکی سیاسیی گەورەوە. ئەم هەلومەرجە نوێیە، وادەکات بزووتنەوە رادیکاڵەکان بەگشتی و داعش بەتایبەتی، سەرزەمینێکی فراوان بۆ جوڵانەوە و کشان و دەرگایەکی گەورە بۆ دەستگیرکردن لە سەرچاوە ئابووری و سەربازی و مرۆییەکان بکرێتەوە.
هۆکاری دووەم، بریتییە لە کشانەوەی ئەمریکا لە عێراق، بەبێ ئامادەکردنی هەلومەرجی لەبار بۆ کشانەوە. لە 15ـی دیسەمبەری 2011دا سەرۆک ئۆباما باس لەوەدەکات، عێراق بووە بە سەرکەوتنێکی ناوازە لە رۆهەڵاتی ناوەڕاستدا و ئیتر کاتی ئەوە هاتووە 'سەربازەکانمان بگەڕێنەوە بۆ ماڵەوە'. لەڕاستیدا عێراق نەک هەر سەرکەوتنێکی ناوازە نەبوو، بەڵکو دوو ساڵ و نیو پاش کشانەوەی سوپای ئەمریکا، وەحشیگەرترین هێزی تیرۆریستیی مێژوو، داعش، خیلافەتەکەی خۆی لەسەر خاکی ئەم (سەرکەوتنە ناوازەیە) دروستدەکات.
هۆکاری سێیەم، بریتییە لە سەرهەڵدانی دەسەڵاتێکی توندڕەو و رادیکاڵ و داپڵۆسێنەر، لە خولی دووەمی دەسەڵاتداریی نووری مالیکیدا. ڤێرژنی دووی مالیکی 180 پلە جیاوازە لە ڤێرژنی یەکەمی. مالیکی یەکەم جەنگی لەگەڵ تیرۆریزمدا دەکرد، بەڵام مالیکی دووەم جەنگی لەگەڵ جڤاتی سوونەدا دەکرد و لەبەرامبەر خۆپیشاندانە مەدەنییەکاندا، بە بەرمیلی بارووت وەڵامی دەدانەوە. ئەمەش وایکرد بنکەی جەماوەریی سوونە، هیچ ئومێدی بە عێراقی نوێ نەمێنێت و بەدوای فریادڕەسێکدا بگەڕێت.
هۆکاری چوارەمیش بریتییە لە کرانەوەی تورکیا و وڵاتانی کەنداو بەسەر تیرۆریزمی داعشدا و، هەوڵدان بۆ بەکارهێنانی داعش لەبەرامبەر ئێران و ئەسەد و عێراقی نوێیی شیعەدا. ئەم کرانەوەیە لەیەککاتدا سیاسی، راگەیاندنکاری، ئەمنی، سەربازی و بەتایبەتییش ئابووری بوو. لێرەوە داعش دەبێتە بەشێک لە ئیدارەکردنی پەیوەندییەکانی هێز لەنێوان هەر سێ پایتەختە گەورەکەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی نوێدا: ئەنقەرە، تاران و ریاز.
هەر یەکێک لەم چوار رووداوە، بەشداری زیندوو دەکەن لە هەستانەوەی داعش و کشانی سەربازی و جەماوەریی بەنێو عێراق و سووریادا و دواتریش لەسەر شانۆیی جیهانی، کە ببێت بە هێزی یەکەمی بزووتنەوە تیرۆریستییەکان و گورزی تووند لە پایتەختە جیهانییەکان بدات. لە 6ـی ئاداری 2013ـدا، داعش یەکێک لە سەرکەوتنە گەورەکانی تۆماردەکات و پارێزگای رەقە لە سووریا دەخاتە ژێردەستی خۆیەوە. مانگێک دواتر، ئەبوبەکر بەغدادی رایدەگەیەنێت چیدیکە داعش بەتەنیا دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق نییە، بەڵکو لە عێراق و شامدایە و ئەم گوتارەش ئەلقاعیدە لە سووریادا بێزار دەکات و دەبێتە سەرەتای جەنگێکی براکوژی لەنێوانیاندا.
هەروەها مانگی کانوونی دووەمی 2014، داعش دەستدەگرێت بەسەر هەردوو شارە گەورەکەی پارێزگای ئەنباردا: فەلووجە و رەمادی. ئەم دوو شارە تەواو نزیکن لە بەغدای پایتەختەوە، فەلووجە تەنها 70 کیلۆمەتر و رەمادیش تەنها 110 کیلۆمەتر لە زۆنی سەوزەوە دوورن. پاش کەوتنی ئەم دوو شارە، سوپای عێراق تووشی شکستێکی مەعنەوی خراپ دەبێت، لەبەرامبەر چەند سەد جیهادیێکی داعشدا، شار بە شار دەشکێت و لە 10ـی حوزەیرانی 2014ـشدا کارەساتە گەورەکە روودەدات، کە بریتییە لە کەوتنی موسڵ و لە 29 حوزەیرانی 2014ـشدا، ئەبوبەکر بەغدادی، لە موسڵەوە، رۆژی هەینی، لەدایکبوونی خیلافەتە ڕەشەکەی داعش رادەگەیەنێت.
لەماوەی سێ ساڵی درێژ و قورس و تووندوتیژدا، کۆی جیهان جەنگی ئەم خیلافەتە رەشە دەکەن و جگە لە چەکی ئەتۆمی، زۆر بەدەگمەن چەکێک دەمێنێت لەم جەنگەدا بەکاری نەهێنن. سێ ساڵ دواتر، حەیدەر عەبادی سەرۆکوەزیران، سەرکەوتن و کۆتایی داعش رادەگەیەنێت! هەمان رۆژ من لەسەر کەناڵێکی فەرەنسی گوتم: ئەم راگەیاندنە زیاتر پڕوپاگەندەیە تا گوزارشت لە واقیعێکی کۆنکرێتی.
شەش ساڵ دواتر، واتە لە 2023ـدا، بۆمان دەردەکەوێت، داعش نەک هەر کۆتایی پێنەهاتووە، بەڵکو مەترسییەکی زۆر گەورەشە بەسەر ئاسایش و سەقامگیریی عێراق، هەرێمی کوردستان و تەنانەت ناوچەکەشەوە، چونکە بەشێکی زۆری ئەو هۆکارە بابەتییانەی هەلومەرجی لەدایکبوون و بەهێزبوون و مانەوە و کشانی داعش بوون، تائێستاش هەر لێرەن و مامەڵەیان لەگەڵدا نەکراوە.
پێگەی جڤاتی سوننە لە عێراق، شکستی پرۆسێسی بیناکردنەوەی شار و شارۆچکە وێرانکراوەکان، گشتاندنی دیاردەی هەژاری بە رێژەیەکی تەواو ترسناک، فراوانبوونی رووبەری بێکاری، بەمیلیشیاکردنی دەوڵەت و کۆمەڵگە، بەسیستەمکردنی دیاردەی گەندەڵی، ئامادەیی بازاڕێکی فراوان بۆ نمایشکردنی ئایدۆلۆژیای تووندڕەوی و زەبروزەنگاوی، جەنگی ناوخۆی سووریا لەو دیوی سنوورەوە، هەموو ئەمانە وادەکەن تا ئەم ساتەوەختەش داعش هەموو شانسێکی گەڕانەوە، کشان، پەلاماردن، تیرۆر و تۆقاندنی لەبەردەستدا بێت.
بەبێ ئەوەی لەبیرمان بچێت، کە لەنێوان عێراق و سووریادا، 30 هەزار ئەندامی داعش لە زینداندان، 20 هەزار لە عێراق و 10 هەزاریش لە سووریا. هەروەها 60 هەزار لایەنگری داعش لە هەردوو وڵاتەکەدا لە زینداندان. هەرئەمەشە وا لە ژەنەراڵ مایکل کوریلا دەکات لە 16 ئاداری 2023ـدا بڵێت: داعش سوپایەکی گەورەی لە زیندانەکاندا هەیە و چاوەڕوانی ساتەوەختی تەقینەوە دەکەن.
لەڕاستیدا گرفتە گەورەکە تەنها ئەم سوپایە نییە، بەڵکو توانای داعش سەبارەت بە راکێشانی بنکەی جەماوەریی سوننە لە عێراق و سووریادایە، بنکەیەکی جەماوەریی کە لە سووریا بەکۆمەڵ دەکوژرێن و لە عێراقی نوێشدا، هیچ ئاسۆیەکیان لەبەردەمدا نییە. هەروەها توانای داعشە لە گوزارشتکردن و نوێنەرایەتیکردنی توڕەیی ئەم بنکە جەماوەریە و، پێشنیارکردنی ئەڵتەرناتیڤی بەرەنگاری، راپەڕین و رووبەرووبوونەوە.
بەبێ بنکە جەماوەرییە سووننیە فراوان و گەورەکە، داعش هیچ نییە تەنها مایکرۆ گرووپێکی تیرۆریستی نەبێت، بەڵام بەم بنکە جەماوەرییە فروان و گەورەیەوە، داعش دەبێتە هێزێک کە دەتوانێت ئاراستەی رووداوەکان بکات. لە دۆخێکی ئاوادا، زۆر هەڵەن ئەوانەی پێیانوایە سبەینێ رۆژێکی نوێی بێ داعشە، سبەینێ هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی داعش کۆتایی پێدێت، تەواو بەپێچەوانەوە، ئەگەر بڕیاربێت سبەینێ گۆرانییەک بڵێت، بەدڵنیاییەوە ئەو گۆرانییە، سروودە خوێناوییەکەی داعش دەبێت.
سەرچاوە : ڕووداو
