گێڕانەوە لەهونەری پێرفۆرمانس چەندە خوڵقاندنی زمانێكی نوێیە، هێندەش ئەو زمانە پەیوەستە بە دید و تێگەیشتنی پێڕفۆرمێرەوە، بەواتای گێڕانەوە چۆنیەتی خوڵقاندنەوەی زمانە لای پێڕفۆرمێر، یەكێك لەو پێڕفۆرمێرانە ئەكتەری پۆڵەندی یۆوانا سارنێچكا، ئەو ژنە لەئێستادا بە یەكێك لە دیارترین پێڕفۆرمێرەكان دادەنرێت كە هەموو ژیانی تەرخان كردووە بۆ چۆنیەتی گێڕانەوە لە پێڕفۆرمانسدا، جگە لەوەی هەوڵ دەدات بەناو چیرۆكی كولتوورە جیاوازەكاندا كار بكات. لەبارەی گێڕانەوەی چیرۆك لە پێرفۆرمانسدا لە دیدارێكی تایبەتمان ووتی (ئەوەی لەچیرۆكدا بۆم گرنگە ڕاگوزارە لەپێكهاتی گرێ چندا، چونكە ئازادیم پێ دەبەخشێت، لەهەمان كاتدا هەستی ئەفڕاندنم پێ دەدات).
یەكێك لەو پڕۆژە پێڕفۆرمانسیانەی بەناوی (یادداشتی ڕاكردویەك) كە گێڕانەوەی سەفەری مرۆڤێكە لەناو بەفردا، دەنگ و جەستە مۆتیڤی گێڕانەوە پێكدێنن، زمان ئۆرگانێكی زیندووی ئەو یادداشتەیە، ژنێك لە ئێمە دوور دەكەوێتەوە و بەناو بەفردا تێدەپەڕێت، لەوێوە ئێمە دەچینە ناو پەڕاوی یادداشتەكانی، لەڕێگەی ساتە جیاوازەكانی ئەو سەفەرە، سەما ڕۆڵێكی گرنگی نێو ئەو سەفەرەی پێكهێناوە،لەبارەی ڕۆڵی سەما لەناو كارەكانیدا دەڵێت (سەماكردن بۆ من هونەرێكی سەربەخۆیە، ئەوە شێوازی كاركردنە لەگەڵ جەستەدا) بۆیە لەم پێڕفۆرمانسەیدا تەواو ئەو دەستەواژەی خۆی دەبینینەوە، ئەو كاتەی ڕیتمی دەفێك لەگەڵ پێ گوزارشت لەساتی ئازادبوون دەكات، تا هاتنی تاریكی، تاریكی نائومێدی نیە، هێندەی دۆزینەوەی ڕوناكیە، لەڕێگەی مانگ وەك تەواوی گۆی زەوی، ئەوە تامەزرۆیی و دۆزینەوەی بوونە لەڕێگەی گەڕانەوە بۆ ناو سرووشت، بینینەوەی جیهانە لەڕێگەی نیگاكردن بۆ مانگ، هونەری فۆتۆگراف و سەما توانای بەخشینی ڕەهەندێكیتریان هەیە تا كارەكە لەچەندین ئاستەوە زمانێكی تایبەت بە گێڕانەوەی شەوێك ببەخشێت، ئەو دەمەی ژنێك ڕادەكات و چیرۆكی شەوی ڕاكردنەكەی دەگێڕێتەوە گۆرانی و مۆسیقا ڕۆڵێكی گرنگ لای ئەو پێڕفۆرمێرە دەبینن لە گێڕانەوەی چیرۆك، بەتایبەت لەو كارانەی تایبەتن بە دنیای مناڵ، ئەو هەر خۆی كە دەنگ و گۆرانیەكان بەرجەستە دەكات، لەهەمان كاتدا لەڕێی ژەنینی ئامێری ئۆركۆدیۆن دەیەوێت تەواوی كەرەستە دەنگی و بینراوەكانی بخاتە ناو گێڕانەوەی چیرۆكەكانی لە پێرفۆرمانسی (درەخت) دەیەوێت لەڕێی درەختێكەوە چیرۆكێك بگێڕێتەوە، چیرۆكێك بەشێكە لەدنیابینی ئەو لەناو بەفر و سرووشت، تیایدا پێڕفۆرمێر لەرێی درەختەوە مۆسیقا دەژەنێت و لەوێنەیەكی تردا دەستەكانی خۆی وەك دەستی درەخت بەكار دێنێت بۆ سەماكردن .ئاخۆ درەخت دەبێت بە ئامێری كەمان ؟ لای پێڕفۆرمێرەكەمان دەبێت چاوەرێی ئەوە بكەین دەنگ و جەستە توانای خوڵقاندنی هەموو شتێكیان هەیە.پەیوەندی نێوان ژن و سرووشت لەرێی درەختەوە چیرۆكی گێڕانەوەی وەفای نێوان ئەو دوانەیە، مۆسیقا زمانی یادەوەری نێوانیان پێكدێنێت.
لە پێرفۆرمانسی چیرۆكێكی قەرەجی كە نمایشێكی تایبەتە بە مناڵان، تیایدا گۆرانی و مۆسیقا دەبنە زمانی سەرەكی كارە هونەریەكە، لەپاڵ ئامێرە مۆسیقیەكانی قەرەجەكان، پێڕفۆرمێر دوو ژنن هەردوكیان مۆسیقا دەژەنن گۆرانی دەڵێن هەندێكجار لەشێوەی دەیالۆگی گێڕەرەوە چیرۆك دەگێڕنەوە.
گێڕانەوەی ڕووداو وابەستەی ئاستی زمانەوانی گێڕەرەوەیە، لەچۆنیەتی گێڕانەوەی چیرۆك، وەك لەپێرفۆڕمانسی (چیرۆكی نێو جانتا) پێڕفۆرمێر دەیەوێت لەڕێگەی دۆخی سرووشتی فیگور پەیوەندیەكی تایبەت لەگەڵ ئامادەبووان دروست بكات، كە وەك مرۆڤێكی نێو ئەوان ڕووداوێك بگێڕێتەوە، لێرەدا كردەی وەرگرتن و ئامادەبوونی پێڕفۆرمێر گرنگی تایبەتی خۆی هەیە، بۆیە كاتێك لەو بارەیەوە پرسیاری ئاراستە دەكەین دەڵێت (بایەخ بە كردەی ئامادەبوون ئەدەم لەبەرامبەر وەرگردا، ئەوەش پەیوەندی بە بەردەوامی و ڕاگوزاری لە ئاگاهاتنەوەیە لەگەڵ وەرگردا) بۆ ئەو ئاگاییە لێرەدا لەرێی مۆسیقاوە دەبین كەوا چۆن كۆمەكی زۆری دەكات، هەڵبەت ئەو ئاگاییە مۆسیقیە لەناو تەواوی كارەكانیدا ڕەنگی داوەتەوە، وەك لەكارێكیتریدا بەناوی (پەشیمانیەكی تاڵ) گەڕاوەتەوە بۆ جۆرە مۆسیقایەكی ناوچەیەكی پۆڵەندی بەناوی (زاڤادكا ڕێمانۆڤ).
پەیوەندی ئەو بە سرووشتەوە، پرۆسەی ڕیتمی ژیانە لەڕێی مۆسیقا و سەماوە، بۆیە لەكورتە كارێكی دا بەناوی «ئەوە سەمای منە» ئاوێتەبونێكی نێوان جەستە و سرووشت دەبنە پێكهاتەی وێنەیەكی سەمائامێز كەوا گوزارشت لە شوناسی بونی ئەو بكات، بۆیە لەو كارەدا شوناسی خۆی وەك مرۆڤ لەوەدا چڕ دەكاتەوە كەوا سرووشت بۆ ئەو بریتیە لەشوێنی ڕاستەقینەی بوون.
ئەو پەیوەندیە دەچێتە دۆخێكی دۆنا دۆنی لەكارێكیتریدا بەناوی (لە گفتوگۆیەكدا لەگەڵ شاخ) دارستانێكی چڕ، لەژێر خاكدا ژنێك بەروخسارێكی ژێر خاكەوە دەردەكەوێت لەرێی تیشكی خۆرەوە دەست بە جولەی ژیان دەكات، سەمایەكی سڵۆ لەرێی ئاو سروشتی پاكژبونەوەی ڕۆحی بۆ جەستە و دەستكردن بە ژیان وێنەیەكی هونەری بەرز دەخاتە ڕوو، دەستەكانی بەشێوەیەك بەكار دێنێت وەك ئەوەی بەناو ژیاندا تێپەڕێت، شاخ وەك سیمیولی سەركەوتن بۆ لوتكە دەبێتە ڕەمزێك بۆ ئاماژەكانی جەستە، لەو ڕێگەیەوە كۆی كارەكە لە سەمایەكی بونگەرایانە خۆی نیشان دەدات كە چۆن مرۆڤ توانای خوڵقاندنەوەیەكی سەر لەنوێی هەیە لەگەڵ ژیان، مرۆڤ لەم پێرفۆرمانسەدا بونەوەرێكی تەنیایە، ئامادەبوویەكی نێو سرووشتە، بەڵام ئامادەبوون پڕۆسەی خوڵقاندنەوەی بوونە لەناو سرووشتدا.
گێڕانەوە و شێوازەكانی لەلای ئەو پێڕفۆرمێرە گرنگی تایبەتی هەیە، گێڕانەوەی چیرۆك بەشێوەیەكی پێڕفۆرمانسانە لەساتی ئامادەبوونی فیگور، خوڵقاندنەوەی پەیوەندی هاوبەشی پێڕفۆرمێر و وەرگرە، بۆیە گێڕانەوە و ئاستی جوانیناسیانەی پێرفۆرمانس لەئەزمونێكی ئەدەبی گرنگدا یەكانگیر دەكات ئەویش لەڕێی ڕۆمانی «شارە نەبینراوەكان» ی رۆمانووسی ئیتاڵی ئیتالۆكالفینۆ.
شارە جیاوازەكانی ئەو مرۆڤانە لەڕێی ئاستی بینینی پێڕفۆرمێرەكان نیشان دەدرێت، دواتریش لەناو ساتی ئامادەبوونی نمایش خاڵێك بۆ كۆبونەوەی چیرۆك دادەنێت، بونی ئەو شارانەیە لەپێرفۆڕمانسەكەدا كەوا وەرگر لەڕێی كارە هونەریەكەوە دەیبینێت.
جولە ژیانە.. ئەو تێگەیشتنە لەپشت نمایشی (فوكردن لە شنەبادا) نمایشێكی سەمائامێزی هەڕەمەكی نێو سرووشتی گوندێكی پۆڵەندیە بەناوی ڤێتژنۆ، دەركردن ئازار و خەم و ترس و دڵەڕاوكێ دەبێتە هۆكارێك بۆ پاككردنەوەی جەستە.
جەستە لەڕێی ئاماژەكانی گوزارشت دەیەوێت لەودیو دارستانێك كەوا هەڕەشەی لەناوچوونی بەڕوو دەردەكەوێت، لەو شوێنەدا پێڕفۆرمێر فو بە شنەبای ژیان دەكات.
گێڕانەوەی چیرۆك بەشێكی گرنگی كاری پێڕفۆرمانسیانەی ئەو هونەرمەندەیە، وەك چۆن لەڕێگەی چیرۆكێكی خەیاڵی سێرگیێ كۆزوڤ دەیەوێت چیرۆكی ترسی كەروێشكێك لە گێڕانەوە بگوازێتەوە بۆ فیگوری ترسی كەروێشك.
ترس و زاڵبوون بەسەریدا لەڕێی سەماوە گوتارێكە ڕوبەڕووی دەبێتەوە، بەڵام پێرفۆرمانسی (گۆشەگیربوون) دیدێكی تەواو جیاوازە، دەم دەبێتە شوێنێك روبەروی ترس و شاردنەوە دەبێتەوە، جەستە دەیەوێت چیرۆكی ترسێكی لەڕێی سەماكردنەوە نیشان بدات، ئامێری پزیشكی و ترس لە مردن و پۆشینی دەمامك لەڕێی ئاماژەی ڕەنگی سپی و گوڵی سپی وەك نەخۆشیەكی سەردەم كە كۆڕۆنایە فۆرمێكی هونەری باڵای بەو ترسە بەخشیووە.
گرنگترین پڕۆژەی پێرفۆرمانسی یۆوانا سارنێچكا كارێكی پێرفۆرمانسیم بوو لەژێر ناوی (لەبارەی ڕاوچیەكی ئوراشیما) گێڕانەوە و مۆسیقا و سەما و ئامێری مۆسیقی و تابلۆی شێوەكاری دەبنە مۆتیڤی سەرەكی ئەو پێڕفۆرمانسە، وێنەیەكی تایبەتی پێرفۆرمانسی ئارتیستە، وەك هەوڵێكی دیاری نێو پێرفۆرمانس.
گێڕەرەوە لەرێی چیرۆكەوە ریتمی مۆسیقا و ووشە وەك ئاستی دیالۆگ رووبەرووی وەرگر دەكاتەوە، لەودیو ئەویش سەماكار گوزارشت لە وشەكانی گێڕانەوە دەكات، ئاستی وێنەیی لەپاڵ ئاستی دیالۆگ یەكەی پێكهاتەی پێڕفۆرمانسەكە پێك دێنن، وەك ئەزموونێكی گرنگی شانۆی پێرفۆرمانسی دەمێنێتەوە.
ئەو یەكانگیری نێوان دوو ئاست بۆ گێڕانەوە، لەكاتی گفتوگۆكردنمان لەبارەیەوە وتی (پێكهاتووو لە زیرەكی دروستكراو، ئەوەش هەڵێنجانی تێكست و وێنەكانە، كە متمانەی كردە سەر كتێبەكەی ئیتالیاكالفینۆ (شارە نەبینراوەكان) ساڵی ڕابردووش لەتەك هونەرمەندی شێوەكار یاكوب هادێر لە پێرفۆرمانسێكدا هەوڵمدا پشت ببەستن بە هەندێك شت لەوانە جولەی تەكنیكی خوێندنەوە و چارەسەركردنی لە دەنگدا).
سەرباری ئەو تەكنیكانە وەك خۆشی لەگفتوگۆكەشمان جەختی لەسەر دەكردەوە هونەری گێڕانەوەی چیرۆك و بەڕێوەبردنی وۆركشۆپی كاركردنە بۆ جولە و رۆمان و چیرۆك و شانۆنامە، تا دەگات بە بوارەكانی مۆسیقا و سەما و گۆرانی، ئەوانەش وەك یەكەیەكدەبینێت كە دەكرێت وێنەی بكێشرێت.
نیهاد جامی
Apr 6, 2022
سەرچاوە: gelawej
