ئاری قەرەداخی

 ئەگەر بەقەڵەمی رەخنەو نرخاندن لەسەرخۆمان نەنوسین،  ناتوانین نەوەی دوای خۆمان دڵسۆزانە پێبگەێنین. ئەگەر گەورەكان بەچاوی  سەردەم نەڕواننە پێگەیاندنی نەوەی دوای ڕاپەرین وتەنها بیر لەخۆشی ڕەوشی ڕۆژانەی خۆیان بکەونەوە،  مسۆگەر بێئاگان لەحوکمی یاساکانی سروشت،  کەهەمیشە نەوەی کۆن لە(ململانێی نەوەکاندا (Genaration Conflict دەدۆڕێ ولەکۆتاییشدا بەئاسایی ناچاردەبێت ڕکێفی هەموو کاروبارەکانی ژیان ڕادەستی نەوەی دوای خۆی بکات .... 
ڕۆڵەكانی نەوەی خەباتگێری پێش راپەڕین،  بە شێوەێك لەشێوەكان تێکۆشاون لەپێناو لابردنی ستەم وچەوساندنەوەی گەلی كوردستان کەلەلایەن رژێمەکانی دوا بەیەکی عیراق پیادەدەکران،  ئەوانەی شەهید بوون؛ سەروەریان تۆمارکرد.!  ئەوانەی لەشەڕی بەرەنگاریدا بریندارکران ئەمڕۆ پەككەوتەن لۆگۆی نیشتمانن.! ئەوانەی پێشمەرگەبوون وهێشتا لە ژیاندان شایستەی رێزلێنانن..!

هەریەکێک لەوانەی ئاماژەیان پێدراون؛ بەداهێنەری سەركەوتن وئازادی كوردستانی عیراق  دەناسرێن،  پێویستبوو لەسەرەتای پرۆسەی ئازادییەوە  هاوشانی سودمەندێتی لەبەرهەمی خەباتی گشتیدا،  بیانزانیبا وئێستایش بزانن؛ ڕاپەرینی 1991 کۆتایی بەخەباتی گەلەکەمان نەهات،  بەڵکو خەبات لەقۆناخێکەوە بۆقۆناخێکی نوێی تێکۆشان بەڕێکرا..! ئەرکی هەرەگرنگی ئەوقۆناخە نوێیە؛ پێگەیاندنی نەوەێکی واقیعیانەی ساغلەمی لەخۆدەگرت،  بەشێوەێک توانای مامەڵەکردنی سەردەمیانەی روداوەکانی هەبێت..!  بەداخەوە،  سەرکردایەتێکان  بیریان بەو ئاراستەیەدا نەکردەوە لەپێگەیاندنی نەوەێکی نوێی لێهاتو(نەوەی دوای ڕاپەڕین) تا ئەمڕۆ لەئاستی بەرپرسیارێتی تەواوی خۆییدا بێت..! باوانەکان  نەیانزانی بەدروستی بەرهەمی خەبات بكارێنن..! لەهیچ دەرسێکی خەباتی سەرکەوتوی میللەتانی جیهانەوە فێرنەبوبوون تا بەلێزانی قۆناخەکانی بیناکردنی ماڵی کوردی لەکاروانێکی دوور ودرێژ وئاڵۆزدا هەنگاو بەهەنگاو ڕاپەڕێنن..!  

ئەو نائومێدی وبێزاریەی ئەمڕۆ لەناوەندەکانی گەنج/لاوی  کوردستانیدا پەرەدەسێنێت،  لۆجیک وڕەوایە،  بەرپرسیارێتی گەورە لەئەستۆی دەمڕاستانی نەوەی پێش خۆیانە؛ بەتایبەتی لەئەسۆی ئەوانەی خۆیان  بەفریادرەس دناسێنن..! لێرەدا؛ گلەیی لەو ڕۆشنبییرە  دەمدرێژانەیش دەکرێت  کەوەکو چاوساخی میللەت نەهاتنەدەست وبەرێنمایی وڕەخنەکانیان ئەرکی نەتەوایەتی خۆیان نەبنی،  لەجیاتی ئەوە وەلائی کوێرانەیان پەیتا پەیتا قەڵەماند،  لەگەڵ ڕێزماندا،  ئێستایش تیایاندایە ناولێنانی (بیرمەند، ڕۆشنبیر، نوسەر یان چاودێر) بەحونجە شیاویانە وەک لەناولێنانی ڕەوانی (مشەخۆر)،  مخابن هەندێکیان ئەوە دەرنەچون گەل دەیخواست..! 

وێرای ئەوەی چەند دەنگێك لەمینبەرەکانەوە بەلەبلەبانی لۆمەو گلەیێکان دووردەخەنەوە، خێرا لەبۆنە نیشتیمانێکاندا پەنادەبەنە بەر بیانوێک كە دەڵێت‌: نەوەی دوای راپەڕین هاتۆتە سەرحازریێکی ئامادەکراو،  ئەو نەوەیە بەهیچجۆرێك ئازارو ئەشكەنجەی رژێمەکان وڕژێمی بەعسی نەدیتووە ونەچێشتووە،  ئەمڕۆیش، ابەئاسانی ئەوەی دەیەوێت بیڵێت دەیڵێت ولەخۆڕا تەعنمان لێدەدات..!

ڕاستە، ئەم حازریە، بەشێکە لەدەستكەوتێكی گەورەی خەباتی گەلەكەمان ودەیڵێینەوە كە ڕۆڵی خەباتی نەوەی پێش راپەرینی تێدایە. بەڵام ئەوەمان لەبیرناباتەوە کەنەوەی پێش وسەردەمی راپەڕین بەناتەواوی رفتان لەئاست گرنگیدان بە بەنەوەی دوای ڕاپەڕین وپایەێکی بێغەلوغەشی پێبدەن .! بەداخەوە، کورتهێنانیان سەلماند..! 

ئەو خەباتگێڕانە، هاتنە سەركوردستانێكی نیمچە رزگار،  بەڵام، وێرانە.!  ئەركێكی  زۆر گەورە وقورس چاوەڕوانیان بوو لەسەروبەندی وەرگرتنی دەستەلاتدا وتەنها هەڵگری  ئەزمونی قۆناخی خەباتی چەكداری  شاخبوون،  نامۆبوون بەخەباتی قۆناخی ئاوەدانی شارستانی وبیناکردنەوەی وڵات..! دەستەڵاتیان گرتەدەست وپێیان عەیب بوو گوێ لەڕاوێژی لێزانە تێکنۆکراتەکانی وڵات بگرن..! لەمبارەیەوە بەپێویستی دەزانین لەتێگەڵەی ئەو روانگانەی باسمانکرد،  ئەم (پرسیاری  بەراوردكاریە) بكەین: 
ئایا تێکۆشەرانی سیاسەتمەدار وبیرمەندانی نەوەی پێش راپەڕین  وسەردەمی راپەڕین لەبیریان بوو نەوەی دوای خۆیان بەرۆحیەتی ستراتیجیەتی نەتەوەییەوە پێبگەێنن وئامادە بكەن..!؟ لەوەلامی بەڵێدا،  دەیانبەینە ئەم چڵە پرسیارەوە...: 
ئایا چییان لەو بارەیەوە كرد..!؟

هەوڵ دەدەین بە ئوسلوبی خۆمان،  وەڵامی ئەو پرسیار وچڵە پرسیارە لەپەراوێزی روداوەكانەوە بدەینەوە،  بڕیاریش دەهێڵینەوە بۆ  خوێنەر بۆئەوەی؛ بەپێی نۆرم  وڕاوبۆچونی خۆی حوکم لەسەر چەندایەتی دروست ونادروستی ڕاوبۆچونی وەڵامەكەمان بداتەوە:
 ئەوەی هەستی پێکرا وبینرا؛ زۆرێك لە سیاسەتمەدارانی نەوەی راپەڕین وپێش راپەڕین،  خۆیان زۆرتر خەریككرد بەنۆشكردنی پێكی سەركەوتن وبەرهەمی خەبات وتێكۆشانی گەل، رفتاری ڕۆژانەیان بەجۆرێك بوو كۆتایی بەخەبات وتێكۆشان هاتبێت،  بەجۆرێک نەشئەی ڕزگاری یەكجارەكی واخەڵەتانبونی کەئیتر كاتی نۆشكردنی مەیی سەرکەوتنە..! بیریان بەلای ئاوەدانی تردا نەدەچوو، ئاشکرا پڵانیان بۆ مۆنۆپۆڵکردنی دەستەڵات ودەستكەوتەكان دادەنا..! یەكێك لە ئاكامەكانی رفتار وهەوڵەکانی پـاوانکردن: هەڵگیرساندنی شەڕی ناوخۆ بوو،  كە كاریگەری ئاسەوارە ناهەموارەکانی بەدرێژایی دەیان ساڵی داهاتویش دەمێنێتەوە...

داوای لێبوردن دەكەین لەهێنانە سەرباسی شەڕی ناوخۆ؛ (مەبەستمان لەگەڕانەوە بۆ مێژو بۆ ئەوە نیە كۆنە برین بكولێندرێتەوە)، مەبەست لەگەڕانەوە  بۆ مێژو: پشكنینە بەدوای كەرەستەی پێویستدا بۆ دروستكردنەوەی مێژوێکی دروست. 
نزیكەی پێنج ساڵی شەڕی ناوخۆ لەقۆناخێكی دیرۆکی ئێجگار هەستیاردا بەرپاكرا،  چەندین ڕەواڵەتی دژواری جێگیرکرد. یەكێك لەوانە؛ نەوەی سەردەمی راپەڕین وپێش راپەڕین بەهۆی سەرقاڵی بەشەڕەوە نەدەپەرژانە سەر پەروەردە وفێركردنی گونجاوی منداڵەکانیان،  کە؛ گەنج وگەورەگەنجی ئێستامانن..! لێکەوتە کوڵتۆرێکانی ئەوشەڕە تائەمرۆیش کاریگەرن،  پێودانگن بۆ بەنائومێدكردنی توێژ وچینەکانی ناوەوەو دەرەوەی دەسەڵاتدارێتی كوردی وحوكمرانێکەی..! دەستەڵات خەمساردبوو لەئاست نرخاندنی توانای گەنج/لاو،  تارادەێک: بۆیەکەمینجار لەمێژوی گەلەکەماندا (هەستی لاوازبوونی ئینتیما بۆ خاك ونیشتمان) سەریهەڵدا..! بێتوانایی سیستەمی پەروەردە وفێركردن وخراپی بەڕێوەبردنی دامەزراوەکانی دەوڵەت وقۆرخکردنی هەلی كار وئاستەنگدانان لەروویدا بەپاوانكردنی جومگە سەرەکێکانی كۆمەڵگە لەچنگی ژمارەێک بەرپرس ومشەخۆردا،  ڕەوشەکەی گەیاندە ئەمەی ئەمڕۆ،  کە بەهێچ شێوەێک حەسودی پێنابرێت..! ئەمانە، لەکاتێکدا گەلی کوردستان دووچاری ئابڵوقەی ئابوری بوو، لەژێر كاریگەرێکانیدا باوانەکان تەنها دەیانتوانی فریای (نانوچا) پەیداکردن بکەون بۆ بژێوی خۆیان وزارۆكەكانیان،  بواریان بۆ نەدەرەخسا زارۆکەکانیان لەسەر بنەماكانی پەروەردە ێبگەێنن. 

زۆرێک لەكادرانی تێکنۆکراتی پسپۆری مەیانەی هەمەجۆر،  كە دەبوایە لەپرۆسەکانی دووبارە بیناکردنەوەی نیشتمان وپێگەیاندنی نەوەی داهاتوودا گرنگییان پێبدرێت وسودیان لێوەربگیرێت، مخابن، لەبەر هۆکارەکانی سیاسی وسەخڵەتێکانی بژێوی،  ناچار رویان كردە هەندەران،  بەبێئەوەی مەبەستیان بێت؛ وڵات ونەوەی دوای راپەڕینیان لەتەنگانەییدا بەجێهێشت..! تواناکانیان لەگەڵ خۆدا بردنە دەرەوە.  هەرچەندە، بەشێكی زۆری خودی ئەو كادرانە لەناو گێژاو وزەلكاوی دیوی چەوتی  كۆمەڵگەی غوربەتدا گیریانخوارد،  نوقم بوون،  خنكان..! زانستەکانیشیان لەگەڵ خۆیاندا خنكاند..!

وێرای ئەو ڕەواڵەتانەی باسمانکرد، هەنوکە گەلێک لەرۆلەکانی نەوەی دوای راپەڕین خوێندەوارن،  بەڵام،  ئەمە مانای ئەوە نییە بەهەموو ماناکانی ووشە؛ نەوەێكی ڕۆشنبیر وشارەزایە بە بەراوردی نەوەی هاوچەشن وسەردەمی خۆی لە كۆمەڵگەكانی ووڵاتانی جیهاندا..! دیسانەوە ئەمەیش دەگەڕێتەوە بۆ ئەو بارودۆخە گشتییەی تیایدا خوڵقاوە لەروی گوزەرانەوە..!

لێرەدا، بە كورتی، لە ناواخنی دەیان نموونە دا،  نیگاێکی ساکاری سەرگوزشتەی لاوی كۆمەڵگەی غەرب دەهێنینەوە و بەراوردی دەكەین بە نیگای سەرگوزشتەی لاوی لای خۆمان بۆ ئەوەی ڕۆڵی کەشوهەوای پێگەیاندن بخەینەروو: 
لە وڵاتانی غەربدا: مرۆڤ تا تەمەنی نەگاتە سەروی 16 ساڵان یاساخە کاروکرێکاری بكات،  بەپێی دستوری هەمیشەیی تا 18 ساڵان  ئەركی پابەندبوونی بەردەوامی  فێرخوازی لە فێرگەو دەزگاکانی فێرکردندا لەسەرە..! پاش تەواوکردنی خوێندن بەخۆی دەگەڕێت‌ بەدوای كارێكی پەسەنددا، بە موچەێك دادەمەزرێت بڕەكەی زۆرترە لە بڕە خەرجی هاوكاری بیمای كۆمەڵایەتی ئەوانەی لەو وڵاتانەدا بێكارن..! 

لای خۆمان، لەكوردستاندا: مرۆڤ  بە زویی، لەبەر سەختی بژێوی ڕۆژانە،  لەتەمەنی منداڵیەوە دەست بە كاركردن دەكات بێ ڕچاوکردنی توانای وجۆرەقورسایی کارەکە. لەبەر ئەوە؛  لەخوێندن  دوادەکەوێت وبێبەش دەمێنێتەوە لەپسپۆری. بەڵام ئەوەی خەمبارترە: ئەوانەی بەردەوامیش دەمێننەوە لەسەرخوێندن وپسپۆڕیش بەدەست دێنن، كەچی كاتێک‌ لە وەزیفەیەكدا دادەمەزرێن موچەكەیان  زۆر كەمترە لە داهات وموچەی،  بۆ نموونە: حیمایەی مەسئولێك  كە لە وانەیە نەخوێندەواریش بێت ..! كەواتە؛ رۆلەکانی ( نەوەی دوای راپەڕین)  بۆچی ناحەقیانە لە دەستەڵات بتۆرێن ..؟!

پێویستە نوێنەرانی نەوەی پێش وسەردەم  ودوای راپەڕین،  هاوتەریب ئەمڕۆ پێكەوە،  هەر یەك لەئاستی  بەرپرسیارێتی خۆیەوە،  بەدڵسوزی و بەلەخۆبوردیی،  بوێرانە؛ بەوردی لە ڕوانگەی خوێندنەوەی دەستكەوتەكانی خەباتی خوێناوی گەلەكەمانەوە  لەڕێگای توێژینەوەی جددیەوە  بگەڕێن لەپێناوی گەیشتن بەهەڵوێستی دروست وبەجێ سەبارەت بە پەیداكردنی كەرەستەی گونجاو بۆ بەرپاكردنی پرۆسەی چاكسازی كۆمەڵایەتی بەگشتی وپاکسازی لەوانەی خزاونەتە ناو لوتکەی ئۆرگانەکانی دەزگاكانی دەستەلاتدارێتی لەهەموو سێکتەرەکاندا..! تەنها لەو ڕێگایەوە وهیچ ڕێگاێکی تر،  دەتوانرێت كوشش بكرێت  لەپێناو دابینكردنی دۆخێکی ئاسودە ودڵنیا بۆ نەوەكانی دوای خۆمان (كە ئەكاتە نەوەی دوای نەوەی راپەڕین) لەچوارچێوەی ئەم حەقیقەتەدا: هەرگیز یژدانی تاك وكۆمەلگە ناگاتە ئاسوودەیی،  ئەگەر بیرلە ئاسوودەیی تاك وکۆمەڵگەی نەوەی دوای خۆی نەکاتەوە ، باژیانی ڕۆژانەمان لە پێناوی خۆشگوزەرانی ئێستای خۆمان هاوشان بەبیرکردنەوە لەدابێنکردنی خۆشگوزەرانی هەموواندا بێت. گەرنا، بە تەئكید  هەر یەكێكمان قۆناخی پیرێتی وکۆچیدوایی بەئاسودەیی ویژدانەوە تێناپەڕێنێت...

لەکۆتاییدا:
گرنگە نەوەی  دوای راپەڕین چاوی لەدەستی ئەوانی تر نەبێت،  نەترسانە ودڵسۆزانە خۆی بەوکیلی باوەرپێکراوی گەل ونەتەوە بزانێت..! دەستپێشخەربێت لەنەخشاندنی مێژوێکی نوێ،  درێغی نەکات لەرابەرایەتیکردنی خەباتی نیشتمانی لەڕوانگەی خوێندنەوێکی بابەتیانەی لاپەڕەکانی مێژوی خوێناوی بزوتنەوەی رزگاریخوازەکەمانەوە،  لەسونگەی قەناعەتی بێلایەن وسەربەخۆی رەهاوە تێبکۆشێت بۆ ئەوەی سەرکردایەتی شایستە دەسنیشان بکات وهەڵبژێرێت..! 
بەتێگەیشتنی تەواو لە واقیعی ئەم کەشی ئازادی وسەربەستییەڕێژەییەی ڕەخساوە،. بەڕاشکاوی ددانی پێدانێت کەدەستكردی نەوەی پێش خۆیەتی،  لەکانکاوە ڕێزی لێبگرێت...بەڵام،  وریابێت ونەخلیسکێتە چڵکاوی کەسانی بازرگان لەبەرگی سیاسەتمەداری فەلدا،  بەخۆپەرستییەوە،  هەلپەرستانە مامەڵە بەناڕەزاێکانی گەلەوە دەکەن لەژێرناوەکانی ئۆپۆزسیۆنی داتاشراودا..!

چاوەڕوانین لەنەوەی ئێستا، بازوی وەدەرخات وكاری دادپەروەرانەی جددی بکات لەمەڕ ڕسواكردنی سەرانی گەندەڵکار وکەمتەرخەم..! بەوشێوەیە دەکرێت پرۆسەکانی رزگاری خوازی گەلە چەوساوەکەمان راستەڕێی خۆی وەربگرێت ودەتوانین لەویژدانێکی ئاسودەوە سیرەتی پڕخەباتی سەروەرانی مێژومان بەشانازییەوە یاد بكەین وبەشکۆوە زیندو رابگرین…

سەرچاوە : خەندان