بەرزان حەمەسور
لە قەوارەی هەر نەتەوەیەکدا دەستوور بەرزترین و پیرۆزترین بەڵگەنامەی یاساییە..
دەستور بەردی بناغەی دادپەروەری و حوکمڕانی و نەزمی کۆمەڵایەتییە، بەرجەستەکردنی ئیرادەی گەل و پاراستنی مافەکانیەتی. بەبێ دەستوور، دەوڵەت تەنیا لە مەترسیدا نییە؛ بەڵکو هەردەم لە وەرچەرخاندایە، بەرەوڕووی تاکڕەوی ،ئاژاوە ، گەندەڵی و ستەمکاری دەبێتەوە.
گرنگی دەستوور بۆ دەوڵەتێک ناکرێ زیادەڕەوی تێدا بکرێت، چونکە ئەو بەڵگەنامەیە کە سەروەری یاسا و یەکسانی و ئازادی چەسپاندووە. دەرئەنجامە کارەساتبارەکانی دەوڵەتێکی بێ دەستوور بیهێنە بەرچاوت دەوڵەتێک کە دەستووری نەبێت- کە هیچ یاسایەک باڵادەست نییە، هیچ مافێک پارێزراو نەبێت و هیچ دەسەڵاتێک بە ڕێساکانەوە پابەند نەبێت. ئەمە تەنها پرسێکی تیۆری نییە بەڵکو کابوسێکی زیندووە لە بەشەکانی جیهان کە حکومەتەکان لە بۆشایی یاساییدا کاردەکەن. بەبێ دەستوور، نە سیستەمی ڕێک و هاوسەنگی، دابەشکردنی دەسەڵاتی ڕوونە و لێپرسینەوە نییە.
لە نەبوونی دەستور حوکمڕانیی یاخی و نادادپەروەرو پرچەوساندنەوە بەخێو دەکات. دەوڵەتێکی لەم جۆرە زەمینەیەکی بەپیتە بۆ دیسپۆتیزمی تاکرەوی پاشایەتی، کە دەسەڵات لەلایەن چەند کەسێکەوە دەستی بەسەردا دەگیرێت بۆ خزمەتکردنی ئامانجە خۆپەرستەکانیان و تاڵانکردنی سەروەت و سامانی وڵات و کوێرکردنی خەڵک بۆ شاردنەوەی ڕاستییەکان. پەناگەیەک بۆ تاوانباران و ستەمکاران دروست دەکات، کە بێ سزا دەڕۆن و بەبێ سزا کاردەکەن. ئەم بێ یاساییە بناغەکانی دەوڵەت دەشێوێنێت و خەڵک بەرەوڕووی توندوتیژی و دزی و قۆرخکردنی دەسەڵات بۆ بەرژەوەندی تاک دەکاتەوە.
قەیرانی بێ دەستووری لە حکومەتی هەرێمی کوردستان،لەسەرداوای داگیرکەری تورکی حکومەتی هەرێمی کوردستان ڕووبەڕووی دووڕیانێکی دەستووری جددی کردۆتەوە. سەرەڕای ئامانج و خواستە لەمێژینەکانی بۆ ئۆتۆنۆمی و چارەی خۆنووسین، بەڵام نەبوونی دەستوورێکی یەکلاکەرەوە، هەرێمەکەی لە دۆخێکی نادڵنیاییدا جێهێشتووە. پەرلەمانی کوردستان کە ئەرکی داڕشتنەوەو و تێپەڕاندنی ڕەشنووسی ئەم بەڵگەنامە بناغەییەی پێسپێردراوە، لە32ساڵی تەمەنیدا نەیتوانیوە ئەو کارە بکات و بۆشایییەکی مەترسیداری بەجێهێشتووە.
پەسەندنەکردنی دەستورێک لە حکومەتی هەرێم تەنها پرسێکی تەکنیکی و ڕێکاری نییە. شکستێکی قووڵی سەرکردایەتی و خیانەتێکە لە خەڵکی کوردستان. ئەو لایەن و فراکسیۆنانەی ناو پەرلەمانی کوردستان کە ئاستەنگیان خستووەتە بەردەم یان دوایانخستووە ، دەبێت لێپرسینەوەیان لەگەڵدا بکرێت. ئەم یاریزانە سیاسیانە- بە تایبەتی ئەو لایەنە زۆرینانەی کە زاڵن بەسەر پەرلەماندا- لەپارتی دیموکراتی کوردستان ویەکێتی نیشتمانی کوردستان وبزوتنەوەی گۆڕان قورسترین بەرپرسیارێتی لە ئەستۆ دەگرن لە دەرنەکردنی یاساکە..
دەبێت زۆرباش بزانن بە تێکدانی پرۆسەی دەستووری، ڕێگەیان داوە دەسەڵاتی بنەماڵە و هۆز و میلیشیاکان بەردەوام بێت و هەر هیوایەکیان بۆ دیموکراسییەکی ڕاستەقینە لەم هەرێمەدا تێکداوە. ئەم بەربەستە ڕێگە بە مافیا و تاوانباران دەدات گەشە بکەن، ئەمەش زیاتر دەسەڵاتی کەمینەیەکی خۆبەزل زان بەسەر زۆر ینەی میللەتی بێچارەدا چەسپاندووە. خەڵکی کوردستان فێڵیان لێدەکرێت لە مافی ژیانیان لە کۆمەڵگەیەکدا کە بە سەروەری یاسا بەڕێوەبچێت، تائەم چرکەساتە میللەت لە ژێر ڕەحمەتی چەقۆکولەی چەندین هێزی میلشیای خۆسەپێن و هەڵنەبژێردراو ،نایاسایی و بێ لێپرسینەوە مرداربونەتەوە.
واقیعێکی مەترسیداری نە دەستوور، نە سەروەری یاسا ی نەتەوەیەک کە دەستووری نەبێت بە هیچ شێوەیەک نەتەوە نییە- خاکێکە لە ژێر کۆنترۆڵی ئەو کەسانەی کە لە ڕێگەی هێز و پارە و ساختەکاری ودەستکاریکردنەوە دەسەڵات بەکاردەهێنن. نەبوونی دەستوور ڕێگە بە بەهێزترینەکان دەدات زاڵ بن و هاوڵاتی ئاسایی بێ بەرگری دەکات. واتە سەروەری یاسا بوونی نییە، حوکمڕانی عەشیرەت و سەرۆک جەنگ وسەرۆک بازرگان و هەلپەرستەکانی دەوریان جێگەی دەگرێتەوە.
لە سیناریۆیەکی لەو جۆرەدا ئەوانەی دەسەڵاتیان بەدەستەوەیە ئازادن وەک پاشا مامەڵە بکەن و سەرجەم سامان و سەرچاوەکانی میللەت بۆ قازانجی کەسی خۆیان وبنەماڵەیان دەقۆزنەوە و لە هەمان کاتدا پێداویستییەسەرەتاییەکانی خەڵک پشتگوێ دەخەن. گەندەڵی و دزی و نادادپەروەری دەبنە نۆرم و پەنا بۆ ئەو خەڵکە نامێنێ کە لەژێر ئەم چەوساندنەوەدا ئازار دەچێژن. نەبوونی دەستوور بەو مانایەیە کە تاوانباران دەتوانن بەبێ ترس لە لێپێچینەوە مامەڵە بکەن، لە کاتێکدا بەردەوام خەڵک بێدەنگ و بێدەسەڵات دەکرێن.
بە بێ دەستوور، میللەت دەبێتە گۆڕەپانی شەڕی ڕکابەریی سیاسی و نەتەوەیی و بنەماڵەیی. میلیشیاکان و گروپە چەکدارە نایاساییەکان گەشە دەکەن، لە کاتێکدا حوکمڕانی دەبێتە نمایشێکی بوکەڵەیی کە تارەکان لەلایەن ئەو کەسانەوە دەکێشرێن کە نە هەڵبژێردراون و نە لێپرسینەوەیان لەگەڵدا دەکرێ. دەبینین برینەکان گەیشتۆتە سەرئێسقان ،لەهەرجومگەیەکی ژیان وکاروبازار ی ئەم هەرێمە دادپەروەری ونایەکسانی ومافی مرۆڤ مەسخەرەیە و گەندەڵی ونایەکسانی لەشوێنی چەسپاوە..!
کاتێ بەتێڕوانینێکی لێپرسینەوە لەدەرئەنجامەخراپەکانی نەبوونی دەستور دەڕوانین بەئاشکرا دیارە و ئەوەی جێ ی داخ و سەرسوڕمانە هیچکام لەپارتە دەسەڵاتدارەکانی خولەکانی پێشووی پەرلەمان ، نەک هەرخەم ساردبوون لەم باسە هەستیارە بەڵکو پەشیمانیش نین لەوتاوانەی ئەنجامیان داوە بەرامبەر میللەتی کورد لە 32 ساڵی تەمەنی پەرلەمان ، تائەمڕۆش سوورن لەسەرتاوانەکانیان ئەوەتا لەبانگەشەی ئەمڕۆدا بەدوورونزیک باسی زیندوکردنەوەی ڕەشنوسە تۆزلێنیشتووەکەی سەرڕەفەکانی پەرلەمان ناکەن ،وبەنیازن هەربەوشێوە خێڵەکیەی پێشووی پەرلەمان چوارساڵیکەش دەستوری کوردستان بخەسێنن !
پێویستە ئەمڕۆ دەنگدەری هۆشیاری ، کورد ئەم کێشەچارەنووسسازە بکەنە سەنگی مەحەک..
ئەوتێکدەرانەی بەفیتی داگیرکەران و لەترسی وەرنەگرتنەوەی کورسی دەسەڵاتی ڕەهاوهەمیشەیی ڕێگربوون لەنووسینەوەی دەستوری کوردستان ڕووبەڕووی دادپەروەری دەنگپێنەدان بکەنەوە!
لەڕۆژئاوای نیشتمان بەڕێوەبەران ونوێنەرانی کانتۆنەکان هەر لەخولی یەکەمی دانیشتنەکانیان نوێنەرەکانیان پڕۆژەیاسای دەستوری هەرێمی رؤژئاوای نیشتمانیان تێپەڕاند..
دەکرێ بەئاشکرا بوترتێت : دەرنەکردنی دەستوور لە پەرلەمانی کوردستان، تەنیا هەڵەیەکی سیاسی نییە- بەڵکوتاوانێکە بەرامبەر گفتێک بە داگیرکرانی کوردستان دراوە دژبە خەڵکی ئەم هەرێمە . بۆ ئفلیجکردنی حکومەتی سەروەری یاسا..
پێویستە لێپرسینەوەبکرێت لەو سیاسەتمەدار و لایەنانەی ئەم پرۆسەیەیان پەکخستووە، چونکە ئەوان مافی ژیانیان لە سیستەمێکی دادپەروەر و دیموکراسی لە خەڵک بێبەش کردووە.
سزایەکی دادپەروەرانە بۆ ئەو سەرۆک ولایەنانەی کە ڕێگرییان لە پرۆسەی دەستووری کوردستان کردووە، نەک تەنیا سزای یاسایی بەڵکو دەرئەنجامە سیاسییەکانیش دەگرێتەوە. ئەم لایەنانە دەبێ ڕووبەڕووی لێکۆڵینەوەی گشتی و گۆشەگیری سیاسی ببنەوە، چونکە لە 32 ساڵی تەمەنی پەرلەمان بێبایەخێیەکی ئاشکرایان بە ئیرادەی خەڵک نیشانداوە. پێویستە لە داهاتوودا هەر توانایەک بۆ دەستبەسەرداگرتنیان لێ بسەنرێتەوە، چونکە شک وگومان وبێتوانایی خۆیان سەلماندووە کە شایستەی ئەو بەرپرسیارێتییە نەبوون ونین.
لە کۆمەڵگایەکی دادپەروەردا دەبێت لێکەوتەی یاسایی هەبێت بۆ ئەوانەی خیانەت لە متمانەی گشتی دەکەن. خەڵکی کوردستان شایستەی حکومەتێکە کە بە شێوەیەکی شەفافانە و بە پێی دەوڵەتی یاسا کار بکات. ئەوانەی ڕێگای دەستوورێکیان تێکداوە، ئەوانە لە ڕێگای پێشکەوتن و دادپەروەری نەتەوەیەک وەستاون و دەبێت بەرپرسیار بن لەو زیانانەی کە گەیاندوویانەبەمیللەت.
دەستوور ی کوردستان تەنیا بەڵگەنامەیەکی یاسایی نییە؛ دڵی نەتەوەیەکە. دیوارو پەرژینی نەتەوەیەکە ،خەڵک لە ستەمکاری دەپارێزێت و مافەکانی دەپارێزێت و دڵنیای دەدات لەوەی دەسەڵات بە دادپەروەرانە بەڕێوەدەچێت. حکومەتی هەرێمی کوردستان ئەگەر هیوای بنیاتنانی ئایندەیەکی سەقامگیری و دادپەروەری و دیموکراسیی هەبێت، دەبێت دەستوورەکەی یەکلایی بکاتەوە و تێپەڕێنێ.
ئەو سەرکردە سیاسییانەی کە ئاستەنگیان بۆ ئەم پرۆسەیە دروستکردووە ،هەرکات بێت دەکرێت لێپرسینەوەیان لەگەڵدا بکرێت، چونکە بەو کارانەیان خەڵکی کوردستانیان بەرەوڕووی بێ یاسایی و گەندەڵی و نادادپەروەری کردۆتەوە.
بەبێ دەستوور، ستەمە ئارامی و ئاسایش و داهاتوو یەکی گەشتر لەئەمڕۆ بۆ خەڵکی کوردستان بێتەدی..
