عارف قوربانی
عەبدولڕەحمان خاڵسى باوکى شێخ رەزاى تاڵەبانى نزیکەى 150 ساڵ لەمەوبەر لە بەیتێکى شیعریدا کەرکوکى بە (قودس) شوبهاندووە و دەڵێت، "خودایە موبارەک بکەیت کۆ وەک کەرکووکى موقەدەس. مەککە و قودسى کوردانن ئەم دوو شارەمان". خاڵسى لێرەدا بەمانا پیرۆزییەکەى شارى کۆیەى بە (مەککە) و کەرکووکیشی بە (قودس) چوواندووە. دواى زیاتر لە 100 ساڵ مام جەلال بەرگێکى سیاسى بەسەر ناوەڕۆکى ئەم شیعرەدا پێچایەوە و کردى بە درووشمى قۆناخێکى خەبات لەژێر ناوى (کەرکووک قودسى کوردستانە)، بەڵام بە درێژایى ئەو سەدە و نیوەى رابردوو هیچ کات کەرکووک وەکو دوێنێ لە قودس نەدەچوو.
ئەوەى دوێنێ لە کەرکووک روویدا، لە پەلامار و هەڵکوتانى پۆلیس و هەمەرى سەربازى بۆ سەر خۆپێشاندەرى کورد، لە گەمارۆدانى گەڕەکە کوردییەکان و تەقەى بە ئەنقەست و نیشانەگرتنى سەربازەکان لە دڵى گەنجانى کورد، تەنانەت شەوى سەر قەبرانى رەحیماواش هەر بەڕاستى لە قودس دەچوو.
ئەو جیاکارییەى دەزگا ئەمنى و سەربازییەکان بۆ چاوپۆشین لە گردبوونەوە و ئاژاوەگێڕییەکانى هەفتەى رابردووى بەشێک لە عەرەب و تورکمان کردیان، بەراورد بەو رەفتارەى دوێنێ دژ بە ناڕەزایەتى ژمارەیەک هاووڵاتى گەڕەکى رەحیماوا گرتیانەبەر، هەر بەڕاستى لە دیمەنى رەفتارى سەربازەکانى ئیسرائیل دەچوو لە قودس.
پێویستە کورد هەڵوەستە لە ئاستى ئەم رووداوانەى کەرکووک بکات، هەرچەندە ئەوەى دەگوزەرێت لەلایەک دەرئەنجامە، بەڵام دەبێت ئەوەش ببینێت لەلایەکى دیکەوە دەستپێکە. بەدیاریکراوی دەرئەنجامى حوکمى رەهاى نێوان ساڵانى 2014 بۆ 2017یە، دەرئەنجامى ناکۆکیی نێو ماڵى کوردە. دەستپێکیشە بۆ چوونە نێو قۆناخێکى مەترسیدارەوە کە بەرهەمى چاوپۆشینە لەو هەموو زووڵم و ستەمکارییەى لە دواى 16ـى ئۆکتۆبەرەوە لە گوندنشین و جووتیارانى کورد دەکرێت و هێز و دەسەڵاتدارانى کورد چاوى لێ دەپۆشن. ئەوەى چەند ساڵێکە بە گوندنشین و جووتیارانى کورد دەکرێت بۆ جێهێشتنى ماڵ و زەویوزاریان، هەروەها ئەو دیمەنانەى چەند رۆژى رابردوو هاتنى رەتڵى عەشیرەتەکانى حەویجە بە هوتافکێشانى دژ بە کورد بۆ شۆراو و رەحیماوا، رێک لە دیمەنى ساتەوەختى هاتنى حەرەس قەومیەکانى ساڵى 1963 دەچوو. کورد دەبێت بە ئاگابێتەوە لەبەردەم چى دۆخێکى مەترسیداردایە.
بە درێژایى مێژوو، کورد لە نەتەوە و میللـەتانى ناوچەکە جیاواز بووە، رەفتارى، کولتوورى، داب و نەریتى، تەنانەت مامەڵەى لەگەڵ ئەو داگیرکەرانەش واهاتوونەتە سەر شەرەف و نیشتمانەکەى، مرۆڤ دۆستانە بووە، بەڵام مەرج نییە ئەمە بۆ هەموو هەلومەرج و سەردەمێک باشبێت. بەتایبەت ئەگەر ئەم نەرمونیانى و لێبووردەییەى کورد لەبەرچاو نەگیرا بۆ گۆڕینى رەفتارى دەوروبەرەکەى و پێچەوانەوە کەوتەوە، بووە هۆکار بۆ زاڵکردنى دەستى نەیارەکانى، پێویستە کوردیش رەفتارى خۆى بگۆڕێت. نابێت لەناو ئەو کۆمەڵگە خێڵەکى و دواکەوتووەى ناوچەکەدا کورد نەرمونیانى (مەسیح)ـى هەبێت، کاتێ زللـەیەکیان لە بناگوێیدا، لایەکەى دیکەی روومەتیشیان تێبکات بۆ ئەوەى زللـەیەکى دیکەشى لێبدەن. پێویستە لە بەرامبەر ستەمکاریى دەوروبەرەکەیدا ئەگەر بەشێوەیەکى کاتیش بووە بۆ دانانى سنوورێک بۆ ستەمکار، رەفتارى خۆى بگۆڕێت و فەرمانى ئیسلام پەیڕەو بکات، بکوژ دەبێت بکوژرێتەوە.
لە بنەڕەتدا بەکاربردنى خەڵک لە ململانێى سیاسى و تائیفى کارێکى خراپە، بەڵام دەبێت هەموو لایەنەکانى ناو کایەى سیاسى ئەمە بەخراپ بزانن. ناکرێت دوو تەرەفى ناکۆک یەکێکیان بە هەموو جۆرێک خەڵک بکاتە ئامرازى ململانێ و کارتى گوشار بۆسەر بەرامبەرەکەى، بەڵام تەرەفى دووەم هەر بکڕوزێتەوە و بڵێت ئەوە کارێکى خراپە. ئەمەى لە کەرکووک روودەدات بەو جۆرەیە. بەشێک لە لایەنى سیاسى شۆڤێنى عەرەب و تورکمان ماف بەخۆیان دەدەن تەنانەت لە حەویجە و دەرەوەى کەرکووکیشەوە خەڵک بهێنن ژیان و گوزەرانى کوردى گەڕەکە کوردییەکان بشێوێنن، رێگەى کار و کەسابەتیان لەسەر دابخەن، بەڵام بۆ کورد رەوا نییە ئەگەر دانیشتووانى گەڕەکى شۆراو یان رەحیماواى کەرکووک داواى ئەوە بکەن ئەو رێگەیانەى لەسەریان دایانخستووە، بیکەنەوە.
پێویست بوو زووتریش کورد لە کەرکووک وەک بەرامبەرەکانى سیاسەتى بکردایا، کورد لەمێژە گوتوویەتى مشت لە درەوشە دەگەڕێتەوە. دەبێت بۆ لەمەودوا ئەو رێگەیە بگرێتەبەر، لە بەرانبەر قوزەڵقورتدا سندانى هەبێت. ئەگەر ئەوە نەکات بەدڵنیاییەوە ئەمەى ئێستا لە کەرکووک دەگوزەرێت دەبێتە دەستپێک بۆ رووداوگەلى زۆر تراژیدى کە لە داهاتوودا رووبەڕووى کورد دەکرێتەوە.
لەلایەکی دیکەشەوە ئەوەى پێویستە کورد لە کەرکووک لەبەرچاوى بگرێت دوو شتن: یەکەمیان ئەوەیە لایەنە سیاسییەکانى کورد لە کەرکووک ناڵێم پێویستە یەکگرتوو یەکهەڵوێست بن، کە ناتوانن یەک بن، بەڵام لانى کەم ئەو رەفتار و ئەخلاقە سیاسییە تەرککەن کە هەرچى رووبدات ئۆباڵەکەى بخەنە ئەستۆى یەکدی و شان و شەوکەوتى شۆڤێنییەکانى عەرەب و تورکمانى لێ پاکبکەنەوە و هەر بڵێن خەتاى فڵان و فیسار لایەنى کوردییە. وەک ئەوەى لە دوێنێوە پارتى دەیخاتە ئەستۆى یەکێتی و یەکێتیش دەیخاتە ئەستۆى پارتى و نەوەى نوێش پارتى و یەکێتی پێ تۆمەتبار دەکات.
دووەم شت گرنگە گەڕەکە کوردییەکان نەکەنە جوگرافیاى بەریەککەوتن، وەک چۆن عەرەب و تورکمان دێن لە دەروازەى کەرکووک بۆ هەولێر خێوەت هەڵدەدەن و لە شۆراو و رەحیماوا گرفت دروست دەکەن. پێویستە کوردیش بچێت لە بەردەم بارەگاى بەرەى تورکمانى خێوەت هەڵبدات و داواى دادگاییکردنى بکوژانى شەهیدانى 28ـى تەممووز بکەن. بچن لە رێگەى بەغدا مان بگرن. پارێزگاى تەعریبچى جیاکارى لە پڕۆژەى خزمەتگوزارى دەکات لەنێوات گەڕەکە عەرەبنشین و کوردییەکاندا، بچن خۆپێشاندانى هێمنانە لەسەر رێگەى بەغدا بکەن و رێى پایتەخت دابخەن، تا بەغدا دەنگتان ببیستێ. حەشدى شەعبى و سەربازى قەومى دێنە سەر جووتیارانى کورد لە ناوچەکانى داقووق و دوبز و پردێ، بچن رێگەى کەرکووک بۆ بەغدا دابخەن.
کوردى کەرکووک نابێت چارەنووسى خۆیان ببەستنەوە بە بەرژەوەندیی حیزبى سیاسیی کوردییەوە کە لەپێناو زیادکردنى پشک و داهاتەکانیان لە دزین و دادۆشینى شارەکە، ئامادەى هەموو سازشێکن بە پرسە نەتەوەییەکان. ناشبێت رێگە بدەن بکرێنە ئامرازى دەستى حیزبە سیاسییەکان بۆ ململانێ، بەڵام بێدەنگبوونیشیان لەوەى بەسەریان دەهێندرێت لە کەرکووک کارێکى مەترسیدارە. ئەگەر لە ئێستاوە سنوورێک بۆ زیادەڕۆی و ستەمکارییەکانى کە لەسەرین دانەنێت، دڵنیابن ساڵانى داهاتووى رەشتر و تاریکتر دەبن لە سەردەمى ستەمکارییەکانى سەدام.
ئەوەى لە هەفتەى رابردووەوە لە کەرکووک دەگوزەرێت، ئەو گوتارانەى ئەرشەد ساڵحى بە نوێنەرایەتیی تورکمان و مونز عاسى، بە نوێنەرایەتیى عەرەبى حەویجە لە میدیاکان بڵاویان دەکردەوە، مەغزاى زۆر شاراوە و مەترسیداریان هەڵگرتووە دژ بە کورد. ئەگەر کورد خۆى گێل نەکات لە تێگەیشتنى.
سەرچاوە : ڕووداو
