بەرزان حەمەسوور
"بەرەنگاربوونەوەی ڤایرۆسەکانی ناخمان.."
لە جیهانی مۆدێرنماندا، زاراوەی "ڤایرۆس" زۆرجار وێنەی دوژمنێکی داگیرکەری بچووک دەخاتە بەرچاو کە دەبنە هۆی نەخۆشی بەرچاو کە بەزۆری بە دەرمانی گونجاو چارەسەر دەکرێن. بەڵام جۆرێکی تری ڤایرۆس هەیە کە فێڵبازترە و بەرگری لە چارەسەرە ئاساییەکان دەکات. ئەم ڤایرۆسە نەخۆشییەکی جەستەیی نییە، بەڵکو کۆمەڵێک ڕەفتار و بیروباوەڕ و پێشبڕکێیە کە دەکرێت بە درێژایی نەوەکان بگوازرێتەوە و زیانی پێبگەیەنێت وەهەمیشە سەرچاوەو هاندەری بێڕکابەری توندوتیژییە.
ئەم ڤایرۆسە دەتوانێت چەندین شێوەی هەبێت. دەتوانێت خۆی لە ڕەگەزپەرستی، خۆبەدروست، ڕق و کینەی نەتەوەیی یان ئایینیدا دەربخات – هەڵوێستێکن کە بناغەکانی کۆمەڵگاکەمان تێکدەدەن و زیان بە ژیانی ئەو کەسانە دەگەیەنن کەهەڵیانگرتوون و پەنایان دەدەن. بە پێچەوانەی نەخۆشییە جەستەییەکان ئەم ڤایرۆسانە بەدژە زیندەیی و ڤاکسین چارەسەرنابن. لە بێدەنگیدا گەشە دەکەن، بەهۆی نەزانی و ترس وخۆبە ڕاستزانین ولووتبەرزیەوە سووتەمەنییان پێدەدرێت و بەردەوامن لە بڵاوبوونەوە، چونکە زۆرجار بێ چەواشەکاری دەمێننەوە.
هەنگاوی یەکەم بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەم هەڕەشە نەبینراوە، داننان بە بوونی ئەو هەڕەشەیە لەناو خۆماندا. ئەمەش پێویستی بە بوێرییەکی زۆر هەیە چونکە بریتییە لە ڕووبەڕووبوونەوەی ڕاستییە ناڕەحەتەکان سەبارەت بە لایەنگرییەکانمان و چۆن ڕەنگە ئێمە بەبێ ئاگاداری بەشداری بکەین لە کێشەکەدا. داننان بەوەی کە هەڵگری ئەم ڤایرۆسەین، ئێمە ناکاتە مرۆڤی خراپ؛ بەڵکو دەرفەتی گەشەکردن و چاکبوونەوەمان بۆ دەڕەخسێنێت.
گرنگە لەوە تێبگەین کە هەڵگرتنی ئەم ڤایرۆسانە شکستێکی کەسی نییە، بەڵکو دەرئەنجامی ئەو ژینگەیەی کە تێیدا گەورە بووین. کۆمەڵگا و خێزان و چوارچێوەی مێژوویی زۆر بیروباوەڕ و ڕەفتارەکانمان لە قاڵب دەدەن. بەڵام داننان بەم کاریگەرییە لە بەرپرسیارێتی خۆمان بێبەری ناکات. بە پێچەوانەوە بانگمان دەکات بۆ کردار.
چۆن بتوانین هێزمان یەکبخەین و ئازایەتیمان هەبێت بۆ گۆڕانکاری؟
لەم چوارچێوەیەدا ئازایەتی دوو لایەنی هەیە :
یەکەم: ئازایەتی ئەوەیە کە سەیری ناوەوەی خۆمان بکەین و ئەو ڤایرۆسە وێرانکەرانە بناسین کە ڕەنگە هەڵگرین. ئەم خۆڕاگرییە دەتوانێت بە ئازار بێت چونکە زۆرجار بەشێک لە خۆمان ئاشکرا دەکات کە پێمان باشە دانیان پێدا نەنێین. بەڵام هەنگاوێکی پێویستە بەرەو چاکبوونەوە. کاتێک ئاگاداری ئەم مەیلە زیانبەخشانە بووین، دەبێت چالاکانە کاربکەین بۆ گۆڕینی. ئەمەش پەروەردەکردنی خۆت و گەڕان بەدوای دیدگاکانی تر و داننان بە هەڵەکاندا دەگرێتەوە.
دووەم: بوێری بریتییە لە پاراستنی نەوەکانی داهاتوو. پێویستە هەوڵ بدەین بۆ شکاندنی ئەم خولە و ڕێگری لە گواستنەوەی ئەو ڤایرۆسانە بۆ منداڵ و نەوەکانمان. ئەمەش پێویستی بە پەیوەندی و پەروەردەی کراوە هەیە.
پێویستە بەهاکانی مرۆڤایەتی، یەکسانی، بەزەیی، قبوڵکردنی ئەوانی دیکە وەک خۆیان و خۆشەویستی لە دڵی گەنجاندا بچێنین، دەبێت خۆشەویستی لێکنزیکبوونەوە و تێکەڵبوون بۆ یەکخستنی کولتوورەکان لەواندا بچێنین ئەم ڕەفتارانە لە ژیانی ڕۆژانەماندا وەربگرین.
بۆ دڵنیابوون لەوەی نەوەی داهاتوو لە جیهانێکدا گەورە دەبێت کە ئەم ڤایرۆسە تێکدەرانە کەمتر بڵاوبن.
ڕێگای بنبڕکردنی ئەم ڤایرۆسە توندوتیژانە درێژ و چالاکە، بەڵام شایانی ئەوە. هەر هەنگاوێک کە بەرەو خۆناسین و گۆڕانکاری دەینێین، لە کۆمەڵگایەکی تەندروستتر و بەزەییدارتر نزیکمان دەکاتەوە. هەوڵێکی تیمییە کە پێویستی بە بەشداری هەمووان هەیە.
لە جیهانێکدا کە لە ڕێگەی پێشکەوتنی پزیشکییەوە بەرەنگاریی ڤایرۆسە فیزیکییەکان ببنەوە، کاتی ئەوە هاتووە ڤایرۆسە بە هەمان شێوە مەترسیدارەکانی ڕق و کینە و خۆپەرستی و پێشوەختەیی بناسینەوە و بەرەنگاریان ببنەوە. لەوانەیە حەب و دەرمان چارەسەری ئەم ئازارە نەکات، بەڵام بوێری و بەزەیی و پەروەردە دەتوانێت... با ئەوەندە ئازا بین کە ڕووبەڕووی ڤایرۆسەکانی ناو خۆمان ببینەوە، وە ئەوەندە پابەند بین کە دڵنیا بین لەوەی کە نایانگوازینەوە بۆ نەوەکانی داهاتوو.
کاتی ئەوە هاتووە بزانین پێوەرێکی ڕاستەقینەی ئازایەتی نەبوونی ترس نییە، بەڵکو ئامادەیی ڕووبەڕووبوونەوەیە. بە دەستنیشانکردن و بەرەنگاربوونەوەی ڤایرۆسە توندوتیژەکانی ناو خۆمان، هەنگاوێکی یەکلاکەرەوە بەرەو جیهانێکی باشتر دەنێین. ئەرکێکی قورسە، بەڵام بە هەوڵە هاوبەشەکانمان و پابەندبوونی نەگۆڕمان، دەتوانین ڕێگە خۆش بکەین بۆ داهاتوویەکی لێکتێگەیشتن و پڕ ڕێزوخۆشەویستی ،نزیککەوتنەوەو بەرەوکۆمەڵگای یەکسان وتێکەڵاوی کلورەکان نەک ڕق و کینە و دابەشبوون.
تائێمە ئەو نەوەیە بین کە تەندروستی مۆڕال وپێکەوەژیانی یەکسانی بۆ خۆمان و بۆ نەوەکانی داهاتوو هەڵدەبژێرین.
